Ο Δημ. Καραμπερόπουλος στο ερωτηματολόγιο του Proust “Μουσείο Γεωργικών Εργαλείων Βελεστίνου με τις διεργασίες κάθε αγροτικής δράσης 

Επιμέλεια 

Μαίρη Τσακνάκη Γαβαλά

Καλεσμένος μας σήμερα ο ιατρός Δημήτριος Καραμπερόπουλος, διδάκτωρ της Ιστορίας της Ιατρικής του Πανεπιστημίου Αθηνών, πρόεδρος της Επιστημονικής Εταιρείας Μελέτης Φερών Βελεστίνου Ρήγα. 

Γιατρέ, καλώς ήρθατε στο «Ερωτηματολόγιο του Προυστ» της κυριακάτικης «Θεσσαλίας». Δεν ακολουθώ την πεπατημένη για σας. Άλλωστε οι αναγνώστες της «Θεσσαλίας» σας γνωρίζουν και από προηγούμενες συνεντεύξεις σας σε μένα και σε άλλους συναδέλφους. 

Σήμερα, θα μας πείτε για το Μουσείο Γεωργικών Εργαλείων και Παραδοσιακής Τεχνολογίας, το οποίο εγκαινιάζεται σήμερα Κυριακή στο Βελεστίνο, καθώς και για τόσα άλλα που είναι στην ατζέντα, τη δική σας και του δημάρχου κ. Νασίκα και αφορούν στη γενέτειρα του Μεγάλου Πατριώτη σας, του Ρήγα Βελεστινλή. 

Σας ευχαριστώ πολύ για την τιμή να απαντήσετε για μια ακόμη φορά στο «Ερωτηματολόγιο του Προυστ». Ξέρω το γεμάτο πρόγραμμά σας, γνωρίζω όμως και την αγαπημένη σας ρήση πως ο πολυάσχολος έχει χρόνο, γιατί έχει οργάνωση, μεθοδικότητα και εργατικότητα. 

Σας ακούμε, γιατρέ.

«Από το χθες στο σήμερα» είναι ο τίτλος μιας μικρής εργασίας μου με το ιστορικό ίδρυσης του Μουσείου Γεωργικών Εργαλείων, του οποίου είμαι ο εμπνευστής και συνιδρυτής του με την κ. Αικ. Πολυμέρου-Καμηλάκη. Το έντυπο θα διανεμηθεί στους παρευρισκόμενους για να γνωρίσει κανείς πώς φθάσαμε στο ευχάριστο γεγονός των εγκαινίων του Μουσείου Γεωργικών Εργαλείων, που θα γίνουν σήμερα στις 7.30 μ.μ. στον χώρο Αγροκήπιο Βελεστίνου από τον πρύτανη του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας κ. Χ. Μπιλλίνη και τον δήμαρχο Ρήγα Φεραίου κ. Δ. Νασίκα.

Πώς σας προέκυψε η ιδέα ίδρυσης του Μουσείου;

Έχοντας αρχίσει σχετικές δράσεις με τον Σύλλογο Βελεστινιωτών Αθηνών, το καλοκαίρι του 1985 είχα δύο σημαντικές και καθοριστικές ιδέες. Η μία ιδέα είχε να κάνει με την για πρώτη φορά διοργάνωση Επιστημονικού Συνεδρίου για τον Ρήγα Βελεστινλή και τη γενέτειρά του, που πραγματοποιήθηκε την επόμενη χρονιά το 1986 και συνεχίστηκε σταδιακά φθάνοντας να έχουμε διοργανώσει και το 8ο Διεθνές Συνέδριο «Φεραί – Βελεστίνο – Ρήγας» πέρυσι το 2023 με την άξια συμπαράσταση του Δημάρχου κ. Νασίκα.

Η δεύτερη ιδέα ήταν η ίδρυση Μουσείου Γεωργικών Εργαλείων στο Βελεστίνο, μια και υπήρχε η αίσθηση της γρήγορης εξέλιξης και του κινδύνου να χαθούν τα μη χρησιμοποιούμενα πλέον γεωργικά εργαλεία και εκείνα των παραδοσιακών τεχνών. Θεωρήθηκε το Βελεστίνο, η γενέτειρά μας, ως κατάλληλος χώρος για τη δημιουργία του Μουσείου, ως αγροτική περιοχή με κτηνοτροφία και επί πλέον την ύπαρξη των νερών, τότε, της Υπέρειας Κρήνης-Κεφαλόβρυσου και την παρουσία πολλών μύλων.

Πώς προχώρησε η αρχική ιδέα ίδρυσης Μουσείου Γεωργικών Εργαλείων; 

Σημαντικό γεγονός για κάθε καινούργια ιδέα αποτελεί το πώς την υλοποιείς. Την αρχική μας αυτή ιδέα ίδρυσης Μουσείου Γεωργικών Εργαλείων στο Βελεστίνο δημοσιεύσαμε στην εφημερίδα του Συλλόγου μας «Φωνή του Βελεστίνου» τον Σεπτέμβριο του 1985, και τύχη αγαθή, τη διάβασε η κ. Αικ. Καμηλάκη, ερευνήτρια τότε και αργότερα διευθύντρια του Κέντρου Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών, ασχολούμενη με το συγκεκριμένο αντικείμενο επιστημονικά. Σε εκδήλωση στο Πνευματικό Κέντρο του Δήμου Αθηνών, που διοργανώναμε με ομιλητή τον εκ Σκιάθου Χρήστο Χειμώνα, έγινε η συνάντηση, κατά την οποία επιπλέον συζητήθηκε και η παράλληλη διοργάνωση του Α’ Συνεδρίου για τον Ρήγα και τη γενέτειρά του. Μάλιστα, η κ. Καμηλάκη παρουσίασε στο Συνέδριο του 1986 τις Υδροκίνητες βιοτεχνίες του Βελεστίνου σε μια πολυσέλιδη εργασία, ενώ παράλληλα αρχίσαμε να συγκεντρώνουμε γεωργικά εργαλεία. Τότε το 1987 ιδρύθηκε και η Επιστημονική Εταιρεία Μελέτης Φερών Βελεστίνου Ρήγα, που στους σκοπούς της θέσαμε και την ίδρυση του Μουσείου Γεωργικών Εργαλείων στο Βελεστίνο. Αργότερα το 1992 θεωρήθηκε σκόπιμο να γίνει ανεξάρτητο σωματείο με δικό του Διοικητικό Συμβούλιο και έδρα το Βελεστίνο.

Δημοσιοποιήσαμε την ίδρυση του Μουσείου Γεωργικών Εργαλείων με εκδηλώσεις, ομιλίες και σχετικά δημοσιεύματα και συμμετέχοντας το 1987 με δεκατρία αντικείμενα στην έκθεση «Μέτρα και Σταθμά» στο Ζάππειο Μέγαρο, που διοργανώθηκε από τη Γενική Γραμματεία Έρευνας και Τεχνολογίας. 

Δώστε μας με λίγα λόγια για το πώς φανταζόσασταν το Μουσείο Γεωργικών Εργαλείων.

Οι νέες γενιές, που δεν θα έχουν εμπειρίες λόγω της τεχνολογικής εξέλιξης της αγροτικής ζωής, θα είχαν τη δυνατότητα στο αναπτυγμένο Μουσείο Γεωργικών Εργαλείων και Παραδοσιακής Τεχνολογίας Βελεστίνου να βλέπουν όλη τη σειρά των διεργασιών της κάθε αγροτικής δράσης. Για παράδειγμα, από το όργωμα, τη σπορά του σταριού, τη συγκομιδή, σε όλες τις περιόδους, από το ξυλάλετρο μέχρι τη σημερινή χρήση των τρακτέρ, τον θερισμό με δρεπάνια μέχρι τη σημερινή θεριζοαλωνιστική μηχανή. Επίσης, την όλη διεργασία της μετατροπής του σταριού σε αλεύρι εν συνεχεία το ζύμωμα, το φούρνισμα του ψωμιού.

Παρόμοια θα εκτίθεται η όλη διεργασία για τα παραδοσιακά επαγγέλματα, του κτηνοτρόφου, του τυροκόμου, του καροποιού, του πεταλωτή, του σαμαρά, του βαρελοποιού κ.λπ. Κατ’ αυτόν τον τρόπο ο επισκέπτης θα έχει μπροστά του την όλη διεργασία των γεωργικών εργαλείων και της παραδοσιακής τεχνολογίας.

Πώς μπορούσατε, ασκώντας την ιατρική στην Κηφισιά, να προωθείτε τη συγκέντρωση των γεωργικών εργαλείων στο Βελεστίνο;

Οι επισκέψεις μου στο Βελεστίνο γίνονταν κάθε ένα ή δεύτερο Σαββατοκύριακο. Επιπλέον και το πιο σημαντικό, η ιδέα του Μουσείου αγκαλιάστηκε από πολλούς Βελεστινιώτες, οι οποίοι συμμετείχαν στη συγκέντρωσή τους. Και μια άλλη σημαντική διαπίστωση ήταν ότι πρόθυμα οι κάτοικοι πρόσφεραν οτιδήποτε παλιό είχαν για το Μουσείο. Σε αυτά που πρόσφεραν αναγράφονταν και το όνομά τους ως δωρητή. Μάλιστα, όταν δημιουργήθηκε, μετά τις πολλές προσπάθειές μας, η τοπική ομάδα του Μουσείου στο Βελεστίνο με υπεύθυνο τον συμβολαιογράφο Σταύρο Παπαγεωργίου, υπερέβησαν τα 2.500 τα αντικείμενα του Μουσείου Γεωργικών Εργαλείων.

Πού τα συγκεντρώνατε αρχικά τα γεωργικά εργαλεία; 

Εκείνη την εποχή, το 1987, δημιουργήθηκε το Κέντρο Υγείας Βελεστίνου και ο χώρος του Αγροτικού Ιατρείου ήταν πλέον κενός και ο τότε δήμαρχος Βελεστίνου Δ. Καζάς μας το παραχώρησε. Εκεί τα αντικείμενα τοποθετήθηκαν, καθαρίστηκαν, καταγράφηκαν και εκτέθηκαν, ώστε το 1992 τα επισκέφθηκαν αρκετοί δωρητές, καθώς επίσης πολλά σχολεία και σημαίνοντα πρόσωπα, όπως αναγράφονται στο Βιβλίο Επισκεπτών του Μουσείου. 

Βέβαια, είχαμε μεγάλο πρόβλημα με τα ογκώδη γεωργικά εργαλεία και μηχανήματα, διότι δεν διαθέταμε μεγάλο χώρο για την τοποθέτησή τους. Γι’ αυτό τα καταγράφαμε, ώστε σε δεδομένη στιγμή, που θα βρίσκονταν ο χώρος να τα συγκεντρώναμε.

Γίνανε προσπάθειες ανεύρεσης χώρου για τη λειτουργική εγκατάσταση του Μουσείου;

Την εποχή εκείνη ο «Μύλος του Πάντου», έχοντας και την πρώτη εγκατάσταση της μετάβασης από την παραδοσιακή στη σύγχρονη τεχνολογία και έκταση πέντε στρεμμάτων, θεωρήθηκε ιδανική λύση εγκατάστασης του Μουσείου. Επιπλέον θα είχε τη δυνατότητα το Μουσείο να επεκταθεί στα γειτονικά κτήματα. Ο «Μύλος του Πάντου» είχε παύσει να λειτουργεί και βρισκόταν στην ιδιοκτησία της Εθνικής Τράπεζας, η οποία τον διέθετε για πώληση. Έτσι ήρθαμε σε επαφή με τη Διεύθυνση Περιουσίας της Εθνικής Τράπεζας (στην Πλατεία Κλαυθμώνος Αθήνα), της οποίας ο διευθυντής απάντησε στα αιτήματά μας ότι δεν είναι δυνατόν να δωρηθεί ο «Μύλος του Πάντου», ωστόσο συνέστησε, επειδή η Τράπεζα θέλει να τον δώσει, ότι με ένα συμβολικό ποσό θα μπορεί ο Δήμος Βελεστίνου να το αγοράσει παίρνοντας χρήματα από το υπουργείο Πολιτισμού, κάτι που δεν έγινε λόγω δυστυχώς αδράνειας του τότε δημάρχου. Θα ήταν και μια περιουσία του Δήμου. 

Αργότερα, μια καλή περίπτωση ήταν, όταν δωρήθηκε στον Δήμο από τον Γεώργιο Δεληγιώργη έκταση πέντε στρεμμάτων για το Μουσείο Γεωργικών Εργαλείων, λίγο πιο κάτω από τη στάση του τρένου. Στον χώρο αυτόν των πέντε στρεμμάτων επί νομαρχίας Γιάννη Πρίντζου το 2005 είχε γίνει προκαταρκτική μελέτη για την ανέγερση με χρηματοδότηση της Νομαρχίας Μαγνησίας οικοδομήματος για τη στέγαση του Μουσείου, χρησιμοποιώντας επιπλέον όλο τον περιβάλλοντα χώρο. Δυστυχώς δεν τελεσφόρησε και αυτή η προσπάθεια.

Στη συνέχεια, το 2012 έγινε ενέργεια να στεγαστεί το Μουσείο Γεωργικών Εργαλείων με τη βοήθεια του Δήμου στη μία εκ των δύο μεγάλων αποθηκών της Ένωσης Γεωργικών Συνεταιρισμών Βελεστίνου, που βρίσκεται κοντά στη Στάση Βελεστίνου και κοντά στον χώρο των πέντε στρεμμάτων που είχε δωρηθεί για το Μουσείο. Και αυτή η προσπάθεια δυστυχώς ναυάγησε από τον Δήμο, αν και είχαν αρχίσει οι πρώτες εργασίες διαμόρφωσης του χώρου της αποθήκης αυτής για την εγκατάσταση του Μουσείου.

Ας μιλήσουμε για το «σήμερα» του Μουσείου Γεωργικών Εργαλείων.

Τα γεωργικά εργαλεία και τα άλλα αντικείμενα που είχαν τοποθετηθεί στον χώρο του παλιού Αγροτικού Ιατρείου, λόγω των φθορών της σκεπής και της πρόχειρης κατασκευής του οικήματος, ήταν εκτεθειμένα στην καταστροφική επίδραση των καιρικών φαινομένων και ιδιαίτερα της βροχής.

Μπροστά σε αυτήν την κατάσταση ο δήμαρχος Δ. Νασίκας, αφού είχε συνεννοηθεί με τον πρύτανη του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας για τη φιλοξενία των αντικειμένων του Μουσείου Γεωργικών Εργαλείων σε κτήρια του Αγροκηπίου Βελεστίνου και με τη σύμφωνη γνώμη μας τα αντικείμενα μεταφέρθηκαν εκεί το 2019. Έγινε σταδιακά καθαρισμός και μια εκθεσιακή τοποθέτησή τους που βλέπουμε σήμερα.

Ευελπιστούμε ότι η τωρινή προσπάθεια θα συνεχιστεί για να αναπτυχθεί και να συστηματοποιηθεί σε συνεργασία, όπως είχαμε αρχίσει, με το Κέντρο Ερεύνης της Ελληνικής Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών, ώστε να έχουμε ένα μοναδικό πραγματικά Μουσείο Γεωργικών Εργαλείων και Παραδοσιακής Τεχνολογίας Βελεστίνου, το οποίο και ονειρευτήκαμε. Να μην καταντήσει απλά μια ακόμη Λαογραφική Συλλογή, που κάθε χωριό και πόλη της χώρας διαθέτει. 

***

Υποστήριζα μετ’ επιτάσεως, ότι στη γενέτειρα του επαναστάτη Ρήγα Βελεστινλή, που αποτελεί μοναδική φυσιογνωμία του Ελληνικού και Βαλκανικού χώρου, θα είναι δυνατόν να δημιουργηθούν, αφενός το μοναδικό στον ελληνικό χώρο Μουσείο Γεωργικών Εργαλείων και Παραδοσιακής Τεχνολογίας και αφετέρου το Μουσείο του Ρήγα, έχοντας ήδη εκδώσει όλα τα έργα του και αναδείξει το σημαντικό έργο του, ενώ παράλληλα δημοσιεύσαμε το 2003 τα τμήματα που είναι δυνατόν να αναπτυχθούν στο Μουσείο του Ρήγα, ώστε ο επισκέπτης να λαμβάνει μια πλήρη γνώση της μεγάλης και μοναδικής αυτής προσωπικότητας. Και τα δύο αυτά Μουσεία θα τα επισκέπτονταν πάρα πολλοί, μια και το Βελεστίνο βρίσκεται δίπλα στον κύριο οδικό άξονα της Αθήνας-Θεσσαλονίκης.