O διαχρονικός ελληνικός κοσμοπολιτισμός στη Μικρά Ασία

Του Εμμανουήλ Μάριου Οικονόμου,
επίκουρου καθηγητή Ιστορίας των Οικονομικών Θεσμών,
του Τμήματος Οικονομικών Επιστημών του
Πανεπιστημίου Θεσσαλίας

Αποφάσισα να γράψω αυτό το άρθρο, για να θυμίσω στους αναγνώστες της «Θ» ότι όλοι μας έχουμε την ηθική ευθύνη να θυμόμαστε ότι στις 27 Αυγούστου 1922 ο τουρκικός στρατός, στο πλαίσιο της μεγάλης αντεπίθεσης του Κεμάλ Αττατούρκ εναντίον του ελληνικού στρατού στη Μικρά Ασία, εισήλθε στη Σμύρνη, ολοκληρώνοντας τη γενοκτονία του ελληνισμού της Ιωνίας και του Πόντου (άνω του 1 εκατομμυρίου νεκροί και 1,3 εκατομμύρια πρόσφυγες προς την Ελλάδα), με αποκορύφωμα το κάψιμο της Σμύρνης τον Σεπτέμβριο του 1922.
Καταρχάς πρέπει να ειπωθεί ότι τα τελευταία χρόνια η τουρκική πολιτική ηγεσία έχει εντατικοποιήσει την προσπάθειά της να επιβάλλει το επίσημο ιστορικό τουρκικό αφήγημα ως «συλλογικό ασυνείδητο» (κατά τη θεωρητική έννοια του Καρλ Γιουνγκ) στον ψυχισμό του «τουρκικού» λαού, υπερτονίζοντας με επιμονή την παραπλανητική πεποίθηση που αποκρυσταλλώνεται στην ιδέα ότι ο «τουρκισμός» με τη γενικότερη έννοια, και ό,τι αυτός εκπροσωπεί, ήταν «πάντα εκεί», στη γη της Ανατολίας.

Φυσικά το ιστορικό αφήγημα του «τουρκισμού» στην περιοχή της ευρύτερης Ανατολίας (σημερινή Τουρκία) έρχεται σε ευθεία αντιπαράθεση με την ιστορική πραγματικότητα της περιοχής, όπου έδρασαν και αναπτύχθηκαν προγενέστεροι μεγάλοι πολιτισμοί, όπως αυτοί των Χετταίων, των Τρώων, φυσικά των ελληνικών φύλων της Μικράς Ασίας, (γνωστός ως «πρώτος ελληνικός αποικισμός», με παρουσία τουλάχιστον από τον 11ο αι. π.Χ.), και επίσης, των Λαζών, των Αρμενίων, των Καρδούχων (Κούρδων) κ.λπ.

Η δεσπόζουσα παρουσία του ελληνισμού στη Μικρά Ασία, που χρονολογείται από τα προϊστορικά χρόνια και σχετίζεται με τη μεγάλη ακμή των ελληνικών πόλεων-κρατών της Μικράς Ασίας στη φιλοσοφία, τις επιστήμες, τις τέχνες και τα γράμματα, κορυφώθηκε, όπως αποδεικνύει η μεγάλη βυζαντινολόγος κ. Ελένη Γλύκατζη Αρβελέρ (και πολλοί άλλοι διαπρεπείς συνάδελφοί της) κατά την περίοδο της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Συνεχίσθηκε δε αδιάλειπτα μέχρι και τη Μικρασιατική Καταστροφή το 1922, ενώ η καταστροφή του ελληνισμού της Ανατολίας ολοκληρώθηκε με την εκδίωξη των Ελλήνων από την Κωνσταντινούπολη με τα Σεπτεμβριανά του 1955.

Η θανάσιμη σύγκρουση Βυζαντινών και Οθωμανών που άρχισε με τη μάχη του Ματζικέρτ το 1071 μ.Χ. πριν από 930 χρόνια, έληξε με την επικράτηση του τουρκισμού του 1922. Από τότε ως σήμερα η εκάστοτε τουρκική πολιτική ηγεσία, επιχειρεί μια στοχευμένη υποβάθμιση της διαχρονικής και παντοτινής παρουσίας του ελληνισμού στην περιοχή, και το πράττει αυτό μέσω μιας ευρείας και μεθοδευμένης προπαγάνδας σε διάφορα πεδία με σκοπό τη «χειραγώγηση συνειδήσεων» (κατά Νόαμ Τσόμσκυ – θα έλεγε κανείς), από όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης (συμπεριλαμβανομένων βέβαια και των στρατιωτικών σχολών), ως τα εξωνημένα μίντια, που λειτουργούν, στη χώρα αυτή, όχι ως πραγματικά μέσα ενημέρωσης και πληροφόρησης, αλλά ως εργαλεία προπαγάνδας, και, εν προκειμένω, της κατασκευής του τουρκικού ιστορικού αφηγήματος. Το τελευταίο κορυφώνεται με το σύνθημα Ne mutlu Türküm diyene! (ελληνικά: «πόσο χαρούμενος είναι αυτός που αποκαλείται Τούρκος!») ως σήμα κατατεθέν της Τουρκικής Δημοκρατίας που εγκαινίασε ο Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ.
Στο πλαίσιο αυτό, της επαναγραφής της ιστοριογραφίας της περιοχής ώστε να εναρμονίζεται πλήρως με τα τουρκικά συμφέροντα και το τουρκικό ιστορικό αφήγημα, εντάσσεται και η προσπάθεια μιας πολυδιάστατης στρατηγικής να σβήσει εντελώς από την ιστορική συλλογική μνήμη του τουρκικού λαού, η διαχρονική δημιουργική πολιτισμική παρουσία του ελληνισμού στην περιοχή.
Λόγω όγκου πληροφοριών, δεν μπορώ να απαριθμήσω από εδώ αναλυτικά μια σειρά τέτοιων ενεργειών ψυχολογικών επιχειρήσεων. Ωστόσο, κάποια ενδεικτικά παραδείγματα καθαρής προπαγάνδας και παραποίησης της ιστορικής αλήθειας είναι η ταινία «Fetih 1453» με θέμα την Άλωση της Κωνσταντινουπόλεως (Β’ Άλωση), η τηλεοπτική σειρά «Σουλεϊμάν ο Μεγαλοπρεπής» (2011-2014) που είναι θλιβερό ότι αναπαρήχθη και από ελληνικό τηλεοπτικό δίαυλο (προφανώς στα πλαίσια της «ελληνοτουρκικής φιλίας»), η τηλεοπτική σειρά «Vatanim Sensin» που ξεκίνησε το 2016 και συνεχίζεται μέχρι σήμερα, όπου το σίριαλ αναφέρεται στην περίοδο του μικρασιατικού πολέμου, όπου (σύμφωνα με το γελοίο του σενάριο) οι «κακοί και αιμοβόροι Έλληνες κατέστρεφαν, έκαιγαν και έσφαζαν εν ψυχρώ τους δυστυχισμένους Τούρκους, που υπέφεραν όλα αυτά τα μαύρα χρόνια από την ελληνική κατοχή», ενώ αναδεικνύει ήρωα των Τούρκων κάποιον Σουλεϊμάν, που «καταδιώκει και εξοντώνει τους διεφθαρμένους και αδίστακτους εγκληματίες Έλληνες του στρατού κατοχής».
Με τέτοιες δραστηριότητες καλλιεργούν ιδεολογία μίσους στην ψυχοσύνθεση των σημερινών Τούρκων και τους ντοπάρουν, κυρίως τους νέους ανθρώπους που έχουν την ατυχία να γίνονται κοινωνοί αυτής της προπαγάνδας και παραπληροφόρησης και μπολιάζονται με μίσος εναντίον των Ελλήνων.
Μερικές ακόμη πρόσφατες σχετικές δραστηριότητες, με ιδιαίτερο συμβολισμό περιγράφονται παρακάτω: είναι η μετατροπή της Αγίας Σοφίας και της Μονής της Χώρας στην Κωνσταντινούπολη σε τζαμιά, η πεισματική άρνηση της τουρκικής ηγεσίας να ανακαλέσει την απόφασή της περί του κλεισίματος της Θεολογικής Σχολής στη Χάλκη και η άρνηση (και φέτος) να ανοίξει το ιστορικό Μοναστήρι της Παναγίας Σουμελά στον Πόντο για την Εορτή της Κοιμήσεως της Θεοτόκου (15 Αυγούστου).
Η δικαιολογία με την οποία δεν επετράπη και φέτος η τέλεση Θείας Λειτουργίας στην Παναγία Σουμελά, ήταν, σύμφωνα με ρεπορτάζ της ΕΡΤ, οι έντονες αντιδράσεις εθνικιστικών κύκλων στην Τουρκία κατά του Οικουμενικού Πατριαρχείου, που κατηγορείται από αυτούς ότι δήθεν παίζει «βρώμικο παιχνίδι γύρω από το θέμα του Πόντου» και ισχυρίζονται πως είναι πρόκληση ο εορτασμός της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, καθώς συμπίπτει με την άλωση της Τραπεζούντας από τους Οθωμανούς το 1461! Φυσικά, ο Ερντογάν ικανοποίησε πλήρως την επιθυμία των σκληρών Τούρκων εθνικιστών…
Επόμενη πρόκληση αφορά την προσπάθεια της Τουρκίας να εμποδίσει τη μεγάλη ΝΑΤΟϊκή στρατιωτική άσκηση «Ramstein Flag 24» που αναμένεται να πραγματοποιηθεί από τις 30 Σεπτεμβρίου έως τις 11 Οκτωβρίου με συμμετοχή 14 κρατών, που φέτος προορίζεται να λάβει χώρα στην Ελλάδα. Οι Τούρκοι προσπαθούν να εμποδίσουν την διεξαγωγή της, γιατί δεν αποδέχονται τη δικαιοδοσία της Αθήνας επί της Περιοχής Πληροφοριών Πτήσεων (FIR) όπου θα διεξαχθεί η άσκηση.
Ένα άλλο πολύ δυσοίωνο για το μέλλον των δύο χωρών γεγονός, είναι και η πρόσφατη ανακοίνωσή του τουρκικού Υπουργείου Παιδείας ότι από τούδε και στο εξής θα διδάσκεται στην εκπαίδευση το δόγμα της «Γαλάζιας Πατρίδας» (Mavi Vatan), ένα ακραίο εθνικιστικό, αναθεωρητικό και αλυτρωτικό δόγμα της τουρκικής γεωπολιτικής σύμφωνα με το οποίο η Τουρκία αμφισβητεί την κυριαρχία όλων των ελληνικών νησιών του Αιγαίου από τον 25ο μεσημβρινό και ανατολικά, θεωρώντας τα τουρκικά, καθώς και την ελληνική και την κυπριακή ΑΟΖ (δείτε Χάρτη 1). Έτσι, οι νέες γενιές των Τούρκων θα φανατίζονται και μέσω της επίσης κατευθυνόμενης εκπαίδευσης πάνω σε ένα ανθελληνικό αλυτρωτικό δόγμα που έμμεσα θα τους καλεί να κατακτήσουν (εξ ου και η ταινία «Fetih») τα εδάφη που προορίζονται για την «Νέα Οθωμανική Αυτοκρατορία» του μέλλοντος…
Τέλος, στις 25/08/24 ο Ερντογάν επιβεβαίωσε, με μια ακόμη συμβολική πράξη, την παθολογική εμμονή του να υποβαθμίζει και να υποτιμά πλήρως οτιδήποτε θυμίζει ελληνισμό στην Μικρά Ασία. Παρέστη σε ομιλία – διάγγελμα προς τον τουρκικό λαό, που έλαβε χώρα στο καινούριο «Κατακόκκινο Παλάτι» στο Αχλάτ της Ανατολικής Τουρκίας, στο μέρος όπου δόθηκε η Μάχη του Μαντζικέρτ (26/08/1071), που αποτέλεσε στρατηγική ήττα και καταστροφή του ελληνισμού. Εκεί, υπό τον Ερντογάν πραγματοποιήθηκε η συνεδρίαση του υπουργικού συμβουλίου για πρώτη φορά εδώ και 21 χρόνια εκτός Άγκυρας, κάτι που έχει φυσικά ιδιαίτερο συμβολισμό. Μάλιστα ο Ερντογάν, ως άλλος κατακτητής, μπήκε σε ομοίωμα του στρατηγείου του Αλπ Αρσλάν, όπου άκουσε παραδοσιακές μουσικές, ενώ ανάμεσα στα εθνικιστικά άσματα ήταν και ένα που οι στίχοι του είχαν τροποποιηθεί κατάλληλα για να συμπεριλάβουν το όνομά του…
Την προσπάθεια της τουρκικής ηγεσίας να εξαφανίσει ή να υποβαθμίσει με άμεσα ή έμμεσα τεχνάσματα την διαχρονική και γόνιμη πολιτισμική παρουσία του ελληνισμού στην Ανατολία, κατακεραυνώνει η ίδια η ιστορία, που εξακολουθεί να επιβιώνει μέσα από την αρχαιολογική σκαπάνη, καθώς συνέχεια οι Τούρκοι αρχαιολόγοι βρίσκουν αρχαιοελληνικά και βυζαντινά ευρήματα σε όλη την Ανατολία, που αποδεικνύουν την αδιάληπτη παρουσία του Ελληνισμού στην περιοχή, και που σε πολλές περιπτώσεις, πάνω στον πανικό τους, οι Τούρκοι ειδικοί βιάζονται να τα βαφτίζουν ως δήθεν «ρωμαϊκά».
Ιστορικά, έθνη με βεβαρημένο παρελθόν έχουν αναγκασθεί να ζητήσουν συγνώμη από τα θύματά τους, όπως το γερμανικό κράτος προς το κράτος του Ισραήλ για το εβραϊκό ολοκαύτωμα κατά τον Β’ ΠΠ και το ρωσικό κράτος προς την Πολωνία για τη Σφαγή του Κατίν τον Απρίλιο – Μάιο του 1940, που αφορά το έγκλημα μαζικών εκτελέσεων χιλιάδων Πολωνών αξιωματικών, στρατιωτών, αστυνομικών από το σοβιετικό καθεστώς στα κατακτηθέντα από την ΕΣΣΔ πολωνικά εδάφη.
Αντίθετα, η Τουρκία διακηρύττει διεθνώς ότι η Ελλάδα είναι ένα βρώμικο κράτος, που έχει διαπράξει γενοκτονίες(!) (σ.σ. έναντι ποιων;). Για παράδειγμα, προπαγανδίζουν μέχρι και ότι την καταστροφή και το κάψιμο της Σμύρνης την έκαναν οι Έλληνες για να κατηγορήσουν τους Τούρκους. Χαρακτηριστικά τον Μάη του 2018 ο Ερντογάν από τη Σμύρνη, σε ομιλία του στο εμπορικό Επιμελητήριο της Σμύρνης, είπε τα εξής: «Το μεγαλύτερο χτύπημα που δόθηκε σε αυτή την ωραία πόλη ήταν από τους Έλληνες στρατιώτες, που έκαψαν τη Σμύρνη την ώρα που υποχωρούσαν».
Το εννοιολογικό πλαίσιο της λέξεως «ύβρις» δεν μπορεί να αποκρυσταλλωθεί καλύτερα, από την ανωτέρω δήλωση!