Του Δημήτρη Σκαλτσή
Πτυχιούχου Ιστορίας-Αρχαιολογίας
Συντονιστή Νεολαίας ΣΥΡΙΖΑ Μαγνησίας
Ο Δεκέμβρης του 2008 ήταν κάτι πρωτόγνωρο, μια αληθινή κοινωνική εξέγερση, που όπως όλες οι αυθεντικές δεν έμοιαζε με καμία προηγούμενη της. Θα μπορούσαν να γραφτούν πολλά και από διαφορετικές προσεγγίσεις. Οι όποιες προσπάθειες ερμηνείας και ανάλυσή του οφείλουν όμως, να λάβουν υπόψιν το πλαίσιο μέσα στο οποίο συντελέστηκαν τα γεγονότα. Η Μεταπολίτευση έκλεινε αργά και βασανιστικά τον ιστορικό της κύκλο. Οι διακηρύξεις της Νέας Δημοκρατίας για το χτύπημα των πελατειακών σχέσεων και της διαπλοκής και η επανίδρυση του κράτους έδωσαν γρήγορα τη θέση τους στην πρακτική των «δικών μας παιδιών», ενώ η ηγεσία του ΠΑΣΟΚ δεν έπειθε για την αποβολή παθογενειών και την παραγωγή διαφοροποιημένης πολιτικής πρότασης. Τα παραπάνω συνέβαλαν στην αποστροφή μεγάλου μέρους της κοινωνίας από την οργανωμένη πολιτική.
Η σφαίρα με την οποία δολοφονήθηκε ο 15 χρόνος Γρηγορόπουλος εκπυρσοκρότησε πάνω στο σώμα μιας κοινωνίας σχεδόν σε λήθαργο, μιας κοινωνίας που μεγάλο μέρος της είχε βυθιστεί για περίπου μια δεκαετία στη δίνη της εικόνας, του lifestyle και του εύκολου χρήματος, ενώ παράλληλα τα πρώτα αρνητικά σημάδια της οικονομίας και οι επιπτώσεις τους είχαν κάνει την εμφάνισή τους. Η προσπάθεια της ΝΔ, που είχε βγει λαβωμένη από τις εκλογές του Σεπτεμβρίου του 2007 έχοντας οριακή κοινοβουλευτική πλειοψηφία, να ανακεφαλαιοποιήσει το τραπεζικό σύστημα με 28δις ευρώ, τα σκάνδαλα με τις «ιερές μπίζνες» και τα δομημένα ομόλογα, η ενίσχυση της πολιτικής της καταστολής και η αύξηση της ανεργίας είχαν απονομιμοποιήσει την κυβέρνηση σε μεγάλο μέρος της ελληνικής κοινωνίας. Στον πανεπιστημιακό χώρο είχαν διαμορφωθεί συνθήκες αμφισβήτησης τα αμέσως προηγούμενα χρόνια, που διατηρούσαν σε εγρήγορση το φοιτητικό κίνημα. Είχε αντιμετωπιστεί η απόπειρα υπονόμευσης του δημοσίου και δωρεάν χαρακτήρα της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης με την αναθεώρηση του άρθρου 16 και το νόμο πλαίσιο της υπουργού Παιδείας, Μαριέττας Γιαννάκου.
«Στις τράπεζες λεφτά, στις νεολαία σφαίρες…»
Η απάντηση της κοινωνίας απέναντι σε μια πρωτοφανή πράξη για τα δεδομένα της εποχής, σε μια στυγνή δολοφονία ενός παιδιού ήταν αμείλικτη και μαζική. Ήταν ένα αποτρόπαιο γεγονός που ξεχείλισε το ποτήρι της απονομιμοποίησης της τότε κυβέρνησης. Διαμόρφωσε ένα ενιαίο πλαίσιο για τις μέχρι τότε εκφράσεις διαμαρτυρίας και το διαδίκτυο έγινε για πρώτη φορά εργαλείο κινητοποίησης. Το πρώτο σοκ διαδέχθηκε μια αυθόρμητη κινητοποίηση μεγάλου μέρους της νεολαίας, με πρωταγωνιστές τους μαθητές και στη συνέχεια τους φοιτητές, αλλά γρήγορα αγκαλιάστηκε και από ευρύτερα τμήματα της ελληνικής κοινωνίας, λαμβάνοντας χαρακτηριστικά συνολικής αμφισβήτησης της κυβερνητικής πολιτικής, με αιχμή την καταστολή. Οι καταλήψεις σε σχολεία και πανεπιστημιακά ιδρύματα και οι δυναμικές κινητοποιήσεις, πήραν μορφή κοινωνικής εξέγερσης. Το αίσθημα αδικίας είχε μετατραπεί σε θυμό και για περίπου ένα μήνα τα γεγονότα ταρακούνησαν την ελληνική κοινωνία και συγκέντρωσαν την προσοχή των διεθνών μέσων ενημέρωσης.
Ο Δεκέμβριος του 2008 ήταν ένα καθοριστικό συμβάν που σηματοδότησε με βίαιο τρόπο το τέλος μιας εποχής, μέσω της έκφρασης της αγωνίας της νέας γενιάς για το μέλλον της. Ήταν η πρώτη γενιά της Μεταπολίτευσης που συνειδητοποιούσε ότι η προοπτική της θα ήταν αβέβαιη και σίγουρα χειρότερη από τις προηγούμενες. Χαρακτηριστικότερο σύνθημα εκείνων των ημερών, «στις τράπεζες λεφτά, στη νεολαία σφαίρες…», συμπυκνώνει και αποδίδει ταυτόχρονα, την αποδοκιμασία σε όλα τα επίπεδα της κυβερνητικής πολιτικής, αλλά και του κράτους ως εκφραστή της επίσημης εξουσίας. Μια όψη του Δεκέμβρη ήταν η ευφάνταστη νεανική κινητοποίηση που εκδηλώθηκε με ειρηνικό τρόπο ή συμβολική βία. Διαδηλώσεις μαθητών το πρωί, συμμετοχή πολύ κόσμου στις μεγάλες απογευματινές διαδηλώσεις. Η άλλη ήταν η βίαιη έκρηξη ενός τμήματος της περιθωριοποιημένης νεολαίας. Αυτή η έκρηξη έδωσε πάτημα στην κραυγή για επέμβαση του στρατού, από κάποιους γνήσιους εκπροσώπους του καθεστώτος του γύψου. Ο Δεκέμβριος πέτυχε να σπάσει την κυρίαρχη εικόνα μιας συμβιβασμένης κανονικότητας. Να θέσει με εμφατικό τρόπο τις αγωνίες της νεολαίας και να θυμίσει την πρώιμη Μεταπολίτευση, όταν η Νεολαία βρισκόταν στην πρωτοπορία του κινήματος.
Η επίδραση στους πολιτικούς χώρους
Ο Δεκέμβριος λειτούργησε ως ένας μηχανισμός ριζοσπαστικοποίησης μεγάλου μέρους της νεολαίας, που παρήγαγε σημαντικά πολιτικά αποτελέσματα, τα οποία άφησαν το αποτύπωμά τους σε όλους τους χώρους και μπορούν να ανιχνευτούν τα επόμενα χρόνια, στο πλαίσιο της οικονομικής κρίσης. Αυτή η ανατροπή της κανονικότητας δεν είχε σαφή πολιτική στόχευση, ήταν ένα μαζικό ξέσπασμα κατά της εξουσίας, αλλά με σημαντική επίδραση σε όλες τις οργανωμένες συλλογικότητες, οι οποίες επιχείρησαν να θέσουν το στίγμα τους. Το κίνημα επηρέασε και επηρεάστηκε από τους χώρους της Αριστεράς που συμμετείχαν, από την τότε ΠΑΣΠ, τα φοιτητικά σχήματα του ΣΥΡΙΖΑ, την εξωκοινοβουλευτική αριστερά και τις συλλογικότητες του αναρχικού χώρου. Παρά τις διαφορές και τις σκληρές αντιπαραθέσεις, την προσπάθεια να τεθούν συγκεκριμένα χαρακτηριστικά στο κίνημα, όπως πάντα επιχειρείται άλλωστε, οι διάφορες δυνάμεις το στήριξαν και το ενίσχυσαν.
Το κίνημα επηρέασε και το κομματικό σύστημα, με τις περισσότερες ηγεσίες να είναι μουδιασμένες και εχθρικές. Ο ΣΥΡΙΖΑ βρισκόταν τότε σε μια πρώιμη δημοκοπική άνοιξη που τον εκτόξευσε από το 5 σε ποσοστά κοντά στο 20%. Παρά το γεγονός αυτό, τόλμησε να αποτελέσει το μόνο κόμμα στην ιστορία των σύγχρονων εξεγέρσεων που συμπαρατάχθηκε ξεκάθαρα με το κίνημα. Όχι για να προτρέψει σε καταστροφές φυσικά, αλλά γιατί είχε το αισθητήριο που του επέτρεψε να είναι το μοναδικό κοινοβουλευτικό κόμμα που μπορούσε να ακούσει την κραυγή της νεολαίας. Πλήρωσε βραχυπρόθεσμα αυτή την στάση με την πρόσκαιρη εξάτμιση των δημοσκοπικών του ποσοστών, εγκαινίασε όμως μια νέα σχέση με την κοινωνία και τα κινήματα που αποτέλεσαν την αρχή της πορείας που τον μετέτρεψε σταδιακά και στο πλαίσιο των μνημονίων σε μεγάλο εκλογικά κόμμα και μοναδικό φορέα της ελπίδας για τους φτωχούς, αλλά και για τα μεσαία στρώματα.
Εν κατακλείδι…
Μετά τον Δεκέμβρη τίποτα δεν ήταν ίδιο με πριν. Το κίνημα δεν έκλεισε τον κύκλο του, αλλά αφύπνισε τη νεολαία και διαμόρφωσε συνειδήσεις. Η νεολαία ζήτησε να ακουστεί, αναδύθηκε από τον κοινωνικό κομφορμισμό και εμβαπτίστηκε στις κινηματικές διαδικασίες. Μετουσιώθηκε σε συλλογικό υποκείμενο και διεκδίκησε μια κοινωνία με δικαιοσύνη, μια κοινωνία χωρίς καταστολή. Έθεσε ένα ερώτημα για το μέλλον της και την προοπτική της. Ένα ερώτημα που είναι ακόμα ανοικτό και αυτό καθιστά τον Δεκέμβριο επίκαιρο.