Νικόλαος Απ. Λούκας, «Πινακιώτικα» “Γνήσια και ειλικρινά”

Νικόλαος Απ. Λούκας, «Πινακιώτικα» “Γνήσια και ειλικρινά”

εκδ. Ήβη, 2024, σ. 85

Γνήσια και ειλικρινά

Της
ΛΙΝΑΣ ΘΩΜΑ

«Την ιδιότητα του ποιητή και συγγραφέα δεν τη δέχομαι, ούτε την επεδίωξα ποτέ, τη χαρίζω σε άλλους. Εγώ ήμουν ένας απλός εργαζόμενος, που δούλεψε στη βαριά βιομηχανία της Γερμανίας για οχτώ χρόνια, και άλλα τριάντα για την ΑΓΕΤ του Βόλου». Μπροστά σε μια τέτοια αφοπλιστική ειλικρίνεια, πώς μπορεί ο αναγνώστης να αντισταθεί; Είναι τα ίδια τα λόγια της καρδιάς που φτιάχνουν τα στιχάκια: «Στις Πινακάτες αν θα πας / ποτέ να μην ξεχάσεις / πως έχει γλύκα το φιλί / στα Δόκανα σαν φτάσεις» (Δόκανα 1968).
Στίχο τον στίχο, βήμα το βήμα και η τοπογραφία του χωριού ξεδιπλώνεται μπροστά μας, ο τόπος γίνεται σηματοδείκτης της ψυχής. Που μας οδηγεί στα ενδότερα, τα φανερά, αλλά και τα κρυμμένα: «Το φόρεμα που σου χάρισα / έχει αγάπης χρώμα / μην το φορέσεις άνοιξη / ούτε και καλοκαίρι / γιατί θα πάρουνε φωτιά / και θα καούν τα όρη». Και παρακάτω στον ίδιο ρυθμό με περισσότερο αινιγματικό τρόπο ίσως: «Να πας να πεις στη μάνα σου / να σε ξαναγεννήσει… / χίλιες φορές να γεννηθείς / και πάλι λίγες θα ’ναι» (1968 Καρφάκια Πινακατών). Πυρήνας από ατόφιο υλικό ο στίχος ευφραίνεται, παρηγορεί και χαίρεται, θρηνεί και γιορτάζει. Θέματά του; Ο πόνος της αγάπης, αλλά και η χαρά της, ο καημός της ξενιτιάς και η νοσταλγία για τον τόπο, το κέφι της γιορτής και η μελαγχολία της απώλειας, η συνετή μελέτη του χρόνου.
Στον πρόλογο του βιβλίου ο συγγραφέας αναρωτιέται: «είναι αυτοί οι στίχοι λαϊκή ποίηση;» (σ. 12) Λίγο παρακάτω, κάποιοι ακέραιοι ιαμβικοί δεκαπεντασύλλαβοι μαρτυρούν του λόγου το αληθές. Στα δύο ημιστίχια μάλιστα, η τομή πατάει στην όγδοη συλλαβή για να ακολουθήσει το δεύτερο εφτασύλλαβο ημιστίχιο με χαρακτηριστική νοηματική αυτοτέλεια και συντακτική αυτονομία· όπως συμβαίνει δηλαδή και στη δημοτική μας ποίηση. Το σχήμα της επανάληψης, καθώς και το παροξύτονο της τελευταίας λέξης του στίχου έρχονται να ενισχύσουν το μορφολογικό αυτό χαρακτηριστικό. Κάποια τετράστιχα μεταφέρουν ενίοτε και σύμβολα της λαϊκής δημιουργίας, όπως ο «μαγικός» αριθμός τρία: «Ανάθεμά σε ομορφιά / και τρεις ανάθεμά σε / γιατί σκλαβώνεις τις καρδιές / και λογισμό δεν έχεις» (Λεχώνια 2011) Και συνακόλουθα: «Έχω έναν πόνο στην καρδιά / μα δεν τον φανερώνω / γιατί είναι αγάπης μαχαιριά / στον τρίτο μόλις χρόνο».
Πώς να μην είναι λαϊκή, λοιπόν, μια τέτοια στιχουργική; Από την ίδια βρύση πίνει νερό: την πηγή του δημοτικού τραγουδιού που την τροφοδοτεί και την εμπνέει. Κι ας συνεχίζει με τον δικό του τρόπο να στηλιτεύει και να χωρατεύει ελαφραίνοντας τα συνδηλούμενα: «Ποτέ να μην ερωτευτείς / μια όμορφη γυναίκα, / ενώ εσύ την αγαπάς / τη θέλουν κι άλλοι δέκα» (2022).
Άλλες φορές πάλι ο στίχος ελευθερώνεται από μέτρα και ομοιοκαταληξίες ανοίγοντας τις δυνατότητές του για να ακολουθήσει το φρόνημα της καρδιάς – ό,τι καμωμένο, καλώς καμωμένο. Με τέτοιο τρόπο γίνονται στιχάκια τα πλούτη της ζωής: με τα αποθέματα της ψυχής που είναι ανεξάντλητα.
Η συλλογή χρονολογεί στιχουργήματα από τα χρόνια της νεότητας του δημιουργού, τη δεκαετία του εξήντα για να φτάσει ίσαμε τις μέρες μας, διατρέχοντας τους σταθμούς του βίου. Κάθε σταθμός και κεφάλαιο: «Ψίθυροι του χωριού», «Αγάπης μηνύματα», «Τα Πινακιώτικα», «Ερωτικά», «Στην Μηλίτσα μου», «Augsburg», «Krefeld 1969-1975», «Της Ξάνθης (θητεία 1965 – 1967), «Γιάννενα», «Λεχώνια», οι ενδεικτικοί τίτλοι των κεφαλαίων. Μια βηματιστή στιχοπλοκή του βίου, ένας ποιητικός χάρτης του βιώματος. Με στιχάκια – εμβόλιμα σημειώματα. Η ημερομηνία και ο τόπος σημειώνονται εκατέρωθεν σαν μια σημαδιακή αναφορά. Ο χρόνος γίνεται έτσι στοιχείο του τόπου, καθώς τα χρόνια και τα μέρη διασταυρώνονται: είναι οι οριοθετήσεις της ζωής, οι όροι και οι συνθήκες της. Από τον πρώτο αδικαίωτο έρωτα, ως την τρυφερή υλοποίηση της αγάπης με τα στιχάκια στη Μηλίτσα, κι από την πίκρα της ξενιτιάς, ως τη χαρά της επιστροφής, οι περιπλανήσεις γίνονται ρίμες. Για να μείνει πάνω απ’ όλα η τρυφερότητα, ένα άδολο βλέμμα. Και να εκφραστεί ακολούθως η αγαπητική σχέση με τον κόσμο, η φιλία με τη φύση και το συνακόλουθο μιας απλής και ουσιαστικής σοφίας της ζωής.