Του Αλέξανδρου Καπανιάρη*
Αν υπάρχει μια λέξη που μπορεί να χαρακτηρίσει τη ζωή των ανθρώπων το 2020, ονομάζεται αναστάτωση. Για το 2021 οι προκλήσεις είναι τεράστιες και έως το 2025 όλα είναι ρευστά. Η πανδημία του covid-19 έχει σπρώξει «βίαια» τον πλανήτη σε αλλαγές που πιθανόν να ήταν δρομολογημένες. Ποιοι είναι όμως οι παράγοντες που επιταχύνουν αυτές τις αλλαγές που πρωτοείδαμε στην πανδημία και πιθανόν να μας ταλανίζουν τουλάχιστον έως το 2025.
Η τεχνολογία είναι ο πρώτος παράγοντας που θα εξακολουθεί να συνδιαμορφώνει σε μεγαλύτερο βαθμό την οικονομία και κατ’ επέκταση και τις ζωές μας. Από το πρώτο κύμα της πανδημίας οι τηλεπικοινωνίες και οι εξ αποστάσεως πλατφόρμες τηλεργασίας και επικοινωνίας αλλάζουν τη ζωή και τον τρόπο εργασίας μας. Η χρήση του βίντεο και τα εξελιγμένα λογισμικά επιταχύνουν την τηλεργασία αλλά ταυτόχρονα και τον ανταγωνισμό, διαμορφώνοντας μια διεθνή δεξαμενή υποψήφιων εργαζομένων. Αυτές οι αλλαγές που έχουν συντελεστεί στον εργασιακό χώρο, όχι μόνο δεν θα αντιστραφούν αλλά θα παγιωθούν σε πολλές των περιπτώσεων με ολοκληρωτικό τρόπο. Έτσι θα έχουμε εργαζόμενους χωρίς να διαμένουν στην ίδια πόλη ή την ίδια χώρα με την έδρα της επιχείρησης ή του οργανισμού. Μ’ αυτή τη δυνατότητα της εξ αποστάσεως εργασίας, οι υπηρεσίες των εργαζομένων θα προσφέρονται σε οποιαδήποτε χώρα, και στη ζωή μας θα δημιουργηθεί ένα νέο είδος μετανάστευσης, που θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως «εικονική μετανάστευση».
Ο δεύτερος παράγοντας είναι οι ανισότητες που θα διογκωθούν ακόμη περισσότερο ανάμεσα στους ανθρώπους τόσο σε σχέση με τον τρόπο που θα αμείβονται οι άνθρωποι, όσο και για τις θέσεις που θα μπορούν να διεκδικούν. Η συντήρηση των ανισοτήτων κάθε είδους (κοινωνικές, φυλετικές, οικονομικές κ.ά.) φαίνεται να επηρεάζονται και τα επόμενα χρόνια από την πολιτική ζωή καθώς οι λαϊκίστικες πολιτικές δεν θα εκλείψουν. Το παράδειγμα των Αμερικάνικων εκλογών με την επικράτηση του δημοκρατικού Τζόζεφ Ρόμπινετ (Τζο) Μπάιντεν, δεν πρέπει να μας εφησυχάζει, αν σκεφτούμε ότι ο πρώην πρόεδρος των Η.Π.Α. Ντόναλντ Τραμπ ψηφίστηκε από 74.223.755 Αμερικάνους πολίτες. Επιπρόσθετα οι αυξανόμενες εντάσεις μεταξύ Η.Π.Α. και Κίνας διαμορφώνουν επίσης ένα νέο γεωπολιτικό πεδίο, αναγκάζοντας πολλές χώρες να διαλέξουν στρατόπεδο. Δεν πρέπει να ξεχνούμε λοιπόν πως η πανδημία του covid-19, επιτάχυνε και αυτή τη διαδικασία, όταν πολλοί Αμερικανοί πολίτες ασπάζονται την άποψη ότι η Κίνα δημιούργησε την πανδημία. Συμπερασματικά όταν λοιπόν χάνονται εκατομμύρια θέσεις εργασίας με πληττόμενη ομάδα ανθρώπων κυρίως τους χαμηλόμισθους, είναι σαφές ότι η επιδημία του Covid-19 κάνει ακόμη μεγαλύτερο το χάσμα πλουσίων και φτωχών.
Ο τρίτος παράγοντας αφορά στην οικονομία και τη διόγκωση του δημόσιου χρέους των χωρών. Όπως είναι γνωστό στο πέρασμα μιας κρίσης, ο ιδιωτικός τομέας δεν έχει τη δυνατότητα να δανειστεί, έτσι υπάρχει η επέμβαση του κράτους που αναλαμβάνει να ενισχύσει τις επιχειρήσεις. Μ’ αυτό τον τρόπο η πανδημία πυροδοτεί μια νέα παγκόσμια κρίση που έχει οδηγήσει στην αύξηση του δανεισμού των χωρών. Μ’ αυτό τον τρόπο η αναλογία του χρέους το 2020, εκτοξεύτηκε σε δυσθεώρητα ύψη σε σχέση με το έτος 2019. Όταν όμως διογκώνεται το χρέος μιας χώρας οι πιέσεις μετακινούνται σε χαμηλόμισθους και συνταξιούχους και ακολουθούν οριζόντιες περικοπές. Σύμφωνα με τις προβλέψεις του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου (Δ.Ν.Τ.) που ανακοινώθηκαν στις 20 Οκτωβρίου 2020, η πτώση του παγκόσμιου ΑΕΠ αναμένεται να είναι της τάξης του -4.4% , ενώ για τις ανεπτυγμένες οικονομίες η αντίστοιχη πτώση αναμένεται να είναι ίση με το -5.8%. Τα συμπεράσματα που βγαίνουν από την παραπάνω πρόβλεψη χωρίς να χρειάζεται να μελετήσουμε μακροοικονομικούς δείκτες είναι ότι θα υπάρξουν συνέπειες στο επίπεδο απασχόλησης, στον πληθωρισμό, στην κατανάλωση και στις επενδύσεις. Όλα αυτά φυσικά οδηγούν σύντομα σε μια πρωτόγνωρη ύφεση που πιθανόν να μην έχουν αντιμετωπίσει ποτέ ξανά στη μεταπολεμική μας ιστορία.
Ο τρίτος παράγοντας αφορά στην άνοδο του λαϊκισμού σε πολλές δυτικές χώρες καθώς και στην Αμερική παρά την εκλογική νίκη του Τζο Μπάιντεν, έναντι του Ντόναλντ Τραμπ όπως προαναφέραμε. Βέβαια πολλοί υποστηρίζουν ότι σε Ευρωπαϊκό επίπεδο, η άνθιση του λαϊκισμού επήλθε εξαιτίας των εξωτερικών κρίσεων τα τελευταία δέκα χρόνια από την επίδραση της κρίσης του 2008 στην ευρωζώνη, η οποία προκάλεσε οικονομική ανισότητα και δυσαρέσκεια. Στα παραπάνω βέβαια προστέθηκε και η εισροή προσφύγων το 2015 και 2016 η οποία επέφερε προβληματισμό και φόβους για απώλεια ταυτότητας. Ωστόσο η άνοδος του λαϊκισμού συνεισφέρει στην εφαρμογή του δόγματος «νόμος και τάξη», άρα και επιλογή ηγετών που μπορούν να την επιβάλουν. Έτσι απόψεις του τύπου «τα μέτρα έκτακτης ανάγκης ενέχουν τον κίνδυνο κατάχρησης εξουσίας» μπορούν να θεωρηθούν γραφικές απόψεις ή ακόμα και επιζήμιες για το κράτος και την εθνική ασφάλεια σε ένα τέτοιο περιβάλλον λαϊκίστικης πολιτικής.
Σε όλα τα παραπάνω αν προσθέσει κανείς τη λογική περί «συλλογικής ευθύνης», εύλογα κατανοεί κανείς την αξία της κοινωνικότητας και της αλληλεγγύης, και του υπαρκτού κινδύνου να προσαρμοστούν οι εκάστοτε κυβερνητικοί σχεδιασμοί, στη λογική διαχείρισης της ζωής μας στη μετά covid-19 εποχή, στο πλαίσιο ενός συστήματος που συνεχώς παράγει κρίσεις.
Έτσι η ζωή μετά την πανδημία μοιραία θα εστιαστεί στη διαχείριση της νέας οικονομικής κρίσης. Οι διεθνείς τάσεις είναι πια ξεκάθαρες και η συζήτηση επικεντρώνεται στο αν η οικονομική κρίση λόγω της πανδημίας θα οδηγήσει σε νεοφιλελεύθερες πολιτικές ή σε πολιτικές που έχουν ως προτεραιότητα την αξία της κοινωνικότητας, της αλληλεγγύης και της εύρυθμης και αποτελεσματικής λειτουργίας των δομών και της κοινωνικής προστασίας.
Πώς θα διαμορφωθεί λοιπόν η ζωή μέσα σ’ αυτό το σκηνικό έως το 2025; Στην καλύτερη περίπτωση οι οικονομίες των χωρών ίσως να έχουν ανακάμψει από το σοκ που έχει επιφέρει η πανδημία. Όμως οι συνέπειες θα είναι επώδυνες πριν κάνει την παρουσία της η πανδημία του covid-19. Η χώρα μας καθώς και όλος ο πλανήτης καλείται να δημιουργήσει ευκαιρίες για συνεργασίες. Έτσι μια δυναμική παγκόσμια οικονομία, η παγκόσμια ειρήνη και τα παγκόσμια κοινά είναι το μεγάλο στοίχημα τα επόμενα χρόνια.
Είναι εύκολο όμως να αναπτυχθεί αυτή η παγκόσμια συνεργασία όταν κυριαρχεί ο λαϊκισμός και οι διαμάχες μεταξύ των κρατών; Ο κόσμος φαίνεται φοβισμένος από όλες αυτές τις αλλαγές. Η λύση είναι η συνεργασία, το όραμα και η συμμετοχή των πολιτών που πάλι θα πρέπει να αγωνιστούν σ’ ένα δύσκολο και ιδιαίτερο ψηφιακό περιβάλλον.
* Ο Αλέξανδρος Γ. Καπανιάρης είναι διδάκτωρ Ψηφιακής Λαογραφίας, μεταδιδακτορικός ερευνητής του Τμήματος Ιστορίας & Εθνολογίας του Δ.Π.Θ. και συντονιστής Εκπαιδευτικού Έργου Πληροφορικής Θεσσαλίας.