Άρθρα

Να μη φοβόμαστε το παρελθόν

Του Παντελή Προμπονά

Το παρελθόν είναι επίμονη υπόθεση, ειδικά όταν χρησιμοποιείται στον δημόσιο λόγο ως αρχείο βεβαιοτήτων. Η ιστορία έχει καταγράψει με ανεξίτηλο μελάνι μια αφήγηση εθνικής υπερηφάνειας και αυτοαναφορικής μοναδικότητας με τέτοιο τρόπο που οι ξένοι σκαρφίζονται κάθε λογής επιβουλή για να τρωθεί η εικόνα του περιούσιου λαού. Όπου ξένοι βάλτε εσείς το ουσιαστικό που περιγράφει τους κατά καιρούς κινδύνους έναντι των εθνικών μας βεβαιοτήτων. Ανακυκλώνονται και καταναλώνονται επίμονα από τους ανθρώπους που μιλούν για την ιστορία τα ίδια στερεότυπα: Η ιστορία που κάνει κύκλους, σφαίρες, γραμμές ή τρίγωνα, η ιστορία που επαναλαμβάνεται και διδάσκει, η ιστορία που επιβεβαιώνει την προϊούσα εικόνα ενός λαού – θύματος, η ιστορία των διαρκώς θυτών που στελεχώνουν τις εκάστοτε θεωρίες συνωμοσίας.

Προσωπικά δε, συγκινήθηκα ποτέ από μια ιστορία που η χώρα μου έχει πάντα δίκιο, δε συγκινήθηκα ποτέ από μια ιστορία ηρώων και μαρτύρων, δεν συγκινήθηκα ποτέ από μια ιστορία που στηρίζει τη σημερινή της περηφάνεια στο κλέος των αρχαίων πληθυσμών. Απλούστατα γιατί με τον τρόπο αυτό χάνει την ανθρώπινη διάστασή της. Ανθρώπινο είναι να σφάλεις, να λες ψέματα, να κάνεις λάθος επιλογές, να αναπτύσσεις στρατηγικές, να είσαι τρωτός, να πενθείς, να συνάπτεις συμμαχίες, να εξελίσσεσαι, να οπισθοχωρείς, να θυσιάζεις, να μάχεσαι, να πολιτεύεσαι. Η ιστορική αφήγηση από αυτή τη σκοπιά, συνιστά μια διαρκή διαπραγμάτευση του παρελθόντος με το παρόν, μια υπόθεση καθόλου οριστική, ανοικτή στην αναθεώρηση και την επεξεργασία, στην εννοιολόγηση και την ταξινόμηση, στην αποκάλυψη και τη σιωπή. Μια τέτοια στάση βεβαίως δεν αποτελεί καθόλου εύκολη υπόθεση, όσοι και όσες την τηρούν συχνά υβρίζονται ως εθνομηδενιστές, αναθεωρητές, μειοδότες. Μα αλήθεια πως γίνεται να κατανοήσεις κάτι αν δεν το αποδομήσεις ώστε να επεξεργαστείς τα στοιχεία που το συγκροτούν; Και πώς μπορείς να γράψεις για το παρελθόν αν αντιμετωπίζεις την ιστορία ως διατυπωμένο δόγμα;

Πολιτικά επείγουσα ανάγκη τα «Κακομαθημένα παιδιά της ιστορίας», όπως μας χαρακτηρίζει ο ιστορικός Κώστας Κωστής στο ομώνυμο βιβλίο του (2015, Πατάκη), να διαφύγουμε από τους βαθιά ριζωμένους μύθους της εθνικής μας αυτοεικόνας και να στοχαστούμε κριτικά το παρελθόν με το βλέμμα στραμμένο στο μέλλον. Ο παρελαύνων μασκαράς με τα φενιζολένια μπράτσα και την -ο Θεός να τη κάνει- αρχαιοελληνική περιβολή, την 25η Μαρτίου στη Βέροια, αποτελεί ιστορικό παράγωγο της άρνησης αυτής της διαδικασίας και όσο αστείο κι αν φαίνεται συνιστά τεράστιο κίνδυνο για την επικράτηση του σκοταδισμού στην ελληνική κοινωνία. Σε αυτό το πλαίσιο βρίσκουν γόνιμο έδαφος κάθε λογής πατριδοκάπηλοι που μασκαρεύουν πίσω από την εθνικοφροσύνη απεχθείς συμπεριφορές και ιδέες που πραγματικά προσβάλλουν την ιστορική μνήμη του ελληνικού λαού.
Τούτες οι σκέψεις μού ήρθαν στο μυαλό με τρεις διαφορετικές αφορμές που χρήζουν προσοχής: Πρώτη η ανάδειξη του Αρχείου του χουντικού υπουργού Παττακού από το υπουργείο Εσωτερικών που ακολουθεί την προ μηνών δημοσίευση των φακέλων της Κύπρου από τη Βουλή των Ελλήνων. Δύο τελευταίες πρωτοβουλίες από μια σειρά θετικών ενεργειών ως προς το θέμα των αρχείων που έχουν ληφθεί τα τελευταία χρόνια. Δεύτερη η δημοσίευση από τη «Θ» της πολύ ενδιαφέρουσας δουλειάς των ΓΑΚ Μαγνησίας σχετικά με την ιστορία του ρουσφετιού τη δεκαετία του ’60, θέματος εξαιρετικά πρωτότυπου και συνάμα ενδιαφέροντος που προσθέτει ένα ακόμη θετικό κρίκο στη δουλειά που γίνεται από την κ. Πρασσά και τους συνεργάτες της. Τρίτη η έκδοση του βιβλίου του ιστορικού Βαγγέλη Καραμανωλάκη «Ανεπιθύμητο Παρελθόν. Οι φάκελοι κοινωνικών φρονημάτων στον 20ό αιώνα και η καταστροφή τους» (2019, Θεμέλιον) που επεξεργάζεται το μοναδικό, στην Ευρώπη, και συνάμα τραυματικό φαινόμενο της καταστροφής ενός τεράστιου αρχείου εκατομμυρίων σελίδων που θα φώτιζε την ιστορία του 20ού αιώνα, μιας απόφασης που έλαβαν από κοινού Νέα Δημοκρατία και Συνασπισμός τον Αύγουστο του 1989.

Δε σας γράφω κάποια καινοφανή ιδέα σήμερα και σίγουρα υπάρχουν πολύ ειδικότεροι εμού να μιλήσουν για τα θέματα αυτά. Άλλωστε η επικαιρότητα βρίθει από αφορμές για να επανερχόμαστε πάνω – κάτω στα ίδια ζητήματα. Ιεραρχώ όμως την καταπολέμηση της φοβίας και των συλλογικών μας σιωπών για το παρελθόν ως μείζον ζήτημα για τη διεύρυνση της δημοκρατίας, ως ένα ευρύ πολιτικό και μορφωτικό πρόγραμμα που έχει ανάγκη η εποχή μας για τη χειραφέτηση της κοινωνίας από τον σκοταδισμό και τον ζόφο του εθνικισμού και της μισαλλοδοξίας. Εγχείρημα καταστατικά δύσκολο, καθώς έρχεται σε αντίθεση με τα ιερά και τα όσια της πολιτικής εξουσίας, αλλά και βαθύτατα εδραιωμένων πεποιθήσεων στις συνειδήσεις των πολιτών. Κάποτε ωστόσο πρέπει να εκκινήσει κι όπως ήδη καταγράψαμε ευκαιρίες υπάρχουν συχνά, αρκεί να τις αναζητούμε.

[email protected]

Προηγούμενο ΆρθροΕπόμενο Άρθρο
Μοιραστείτε το