Tου Δημήτρη Κωνσταντάρα – Σταθαρά
Κατά την εορτή των Τριών Ιεραρχών, των Αγίων Πατέρων και Διδασκάλων της Εκκλησίας, η μνήμη μας ανασκαλεύει και τιμά τους δασκάλους μας (Νηπιαγωγείο-Δημοτικό-Γυμνάσιο-Πανεπιστήμιο), που οι μορφές τους μένουν ζωντανές στην καρδιά μας ή δασκάλους, που δεν είχαμε εμείς, αλλά έγραψαν «ιστορία» στην εκπαίδευση της νεότητας.
Στο παρόν σημείωμα η μνήμη μας θα ανατρέξει σε δύο λαμπρούς εκπαιδευτικούς του προσφυγικού συνοικισμού της Νέας Ιωνίας Βόλου, που με την παρουσία τους άρχισε να γράφεται η εκπαιδευτική ιστορία της Νέας Ιωνίας, από το 1924. Ήταν οι «πρώτοι»: Ο πρώτος δάσκαλος και διευθυντής του 1ου προσφυγικού δημοτικού σχολείου Νικόλαος Ευσταθιάδης και η πρώτη νηπιαγωγός Ζηνοβία Κορδάτου.
Θα αναφερθούμε για τον καθένα ξεχωριστά:
Νικόλαος Ευσταθιάδης
Ο Νικόλαος Ευσταθίου Ευσταθιάδης γεννήθηκε στη Σπάρτη της Πισιδίας Μικράς Ασίας το 1868. Η Κοινότητα τον έστειλε και σπούδασε δάσκαλος στο Διδασκαλείο Αθηνών. Επέστρεψε και δίδαξε στα σχολεία της πατρίδας του το 1887 την εφαρμογή των νέων συστημάτων διδασκαλίας της εποχής του (Ερβαρτιανό παιδαγωγικό σύστημα). Το 1914 τον βρίσκουμε να είναι καθηγητής στο Ομήρειο Παρθεναγωγείο της Σμύρνης. Εκεί παντρεύεται την Ευδοξία Πολιτάκη από τον Τσεσμέ και το 1920 θα γεννηθεί ο γιος τους Ευστάθιος. Στη Σμύρνη έζησε τα τρία χρόνια της ελληνικής ελευθερίας (1919-1922). Όμως, επακολούθησε η Τραγωδία της Μικρασιατικής Καταστροφής, τον Αύγουστο του 1922. Εκεί, στην προκυμαία της Σμύρνης, όπου διαδραματίστηκαν τα εφιαλτικά γεγονότα της φυγής του ελληνικού πληθυσμού, ο Νικόλαος Ευσταθιάδης, κρατώντας σφιχτά στην αγκαλιά του τον τυλιγμένο με φασκιές γιο του, Ευστάθιο, μαζί με τη γυναίκα του Ευδοξία, προσπάθησαν να περάσουν το μπλόκο των Τούρκων, που είχαν διαταγή να κρατούν αιχμαλώτους όλους τους άνδρες από 18 έως 45 ετών (αυτός ήταν 35 ετών). Τον ξεχώρισαν ανάμεσα από τα γυναικόπαιδα, τον χτύπησαν με κοντακιές των όπλων τους και τον έκλεισαν σ’ ένα πρόχειρο στρατόπεδο φραγμένο με σιδερένια σίτα, μαζί με άλλους Έλληνες. Η γυναίκα του τον ακολούθησε εκεί που τους είχαν κλεισμένους, βρήκε τη δύναμη και τον τρόπο, να τον βοηθήσει να αποδράσει. Στη συνέχεια με το παιδί τους στην αγκαλιά και ένα μπογαλάκι ρούχα, στοιβάχτηκαν σε πλοίο και έφτασαν πρόσφυγες στον Πειραιά.
Παρουσιάστηκε στο υπουργείο Παιδείας και ζήτησε να διοριστεί. Το υπουργείο Παιδείας τον διόρισε δάσκαλο στο δικό μας Τρίκερι, που τότε ήταν το πιο απομονωμένο χωριό της Μαγνησίας . Εκεί έμεινε δύο σχολικά χρόνια (1922-23 και 1923-24) και άφησε τα ίχνη του μέχρι σήμερα (Μαθητολόγιο-Γενικό Έλεγχο στα Γ.Α.Κ. Μαγνησίας). Όταν ιδρύθηκε ο προσφυγικός συνοικισμός της Νέας Ιωνίας και άρχισε να κατοικείται το 1924, ιδρύθηκαν ταυτόχρονα και δημοτικά σχολεία. Τότε ο Επιθεωρητής μετέθεσε από το Τρίκερι τον Νικόλαο Ευσταθιάδη στο «1ον τετρατάξιον προσφυγικό Δημοτικόν Σχολείον Αρρένων Βόλου» με έδρα τον νεοϊδρυθέντα προσφυγικό συνοικισμό της Νέας Ιωνίας. Έτσι, από τον Σεπτέμβριο του 1924 ο Νικόλαος Ευσταθιάδης εγκαθίσταται οικογενειακώς σε ένα δωμάτιο, στο ισόγειο του διώροφου, που χρησίμευε για σχολείο, στα ανατολικά της πλατείας Ευαγγελίστριας. Ο Νικόλαος Ευσταθιάδης ήταν ένας λαμπρός εκπαιδευτικός με διοικητικές ικανότητες, σύγχρονες παιδαγωγικές αντιλήψεις της εποχής του και προπαντός αγάπη για τα προσφυγόπουλα της Νέας Ιωνίας, αφού κι αυτός ήταν πρόσφυγας Μικρασιάτης. Θα οργανώσει το σχολείο και θα βοηθήσει όλους τους εκπαιδευτικούς να ξεπεράσουν τις δυσκολίες στο έργο τους. Είναι χαρακτηριστικό, ότι στα πρώτα τέσσερα χρόνια της λειτουργίας των πρώτων προσφυγικών σχολείων, ήταν ο πρώτος και μοναδικός, έμπειρος δάσκαλος, με διδακτικό προσωπικό από νεαρές δασκάλες. Παρέμεινε στη Νέα Ιωνία οκτώ χρόνια – από το 1924 έως το 1932 – και άφησε έργο σπουδαίο και ιστορικό. Τα υπηρεσιακά βιβλία του σχολείου (Μαθητολόγιο και Γενικός Έλεγχος, βρίσκονται στα Γ. Α. Κ. Μαγνησίας), πλήρως και ακριβώς ενημερωμένα, είναι ανεξάντλητες πηγές πληθώρας πληροφοριών. Το 1932 που συνταξιοδοτήθηκε, μετοίκησε στη Νέα Σμύρνη οικογενειακώς. Ο μοναχογιός του Ευστάθιος, που απεφοίτησε από το προσφυγικό δημοτικό σχολείο της Νέας Ιωνίας, σπούδασε στο Ε.Μ.Π. Αθηνών Χημικός Μηχανικός. Ο Δήμος Νέας Ιωνίας Μαγνησίας τον τίμησε με ονοματοθεσία μιας οδού: «ΟΔΟΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΟΥ ΝΙΚ. ΕΥΣΤΑΘΙΑΔΗ».
Ζηνοβία Κορδάτου
Η Ζηνοβία Κορδάτου είναι η πρώτη νηπιαγωγός της Νέας Ιωνίας. Έχει συνδέσει το όνομά της με τα προσφυγόπουλα της Νέας Ιωνίας. Ήταν η πρώτη «δασκάλα» τους -εμείς τη λέγαμε «κυρία»-που μοιράστηκε μ’ αυτά την ομορφιά της νιότης της, την παιδαγωγική της κατάρτιση και την ψυχική της ευγένεια. Προέκυψε σαν ακτίνα ηλίου στον προσφυγικό συνοικισμό από το 1928. Τα βιογραφικά της στοιχεία για πρώτη φορά βλέπουν το φως της δημοσιότητας, ύστερα από επικοινωνία που είχαμε με τον γιο της, γιατρό-διδάκτορα ιατρικής κ. Βασίλη Θεοδωρόπουλο, που κατοικεί στην Αθήνα οικογενειακώς και, είμαι πολύ συγκινημένος γι’ αυτό! Ας τη γνωρίσουμε:
Η Ζηνοβία Κορδάτου γεννήθηκε στη Ζαγορά Πηλίου το 1910. Είχε πατέρα τον Δημήτριο Κωνσταντίνου Κορδάτο και μητέρα την Ελένη Δήμου Παπαδήμου. Το βαφτιστικό της όνομα ήταν Συνοδή, όνομα που είχε η γιαγιά της. Στη Ζαγορά τελείωσε το Δημοτικό Σχολείο. Μετά το Δημοτικό συνέχισε το Ελληνικό Σχολείο Καλλιθέας Αττικής, ως φιλοξενούμενη του θείου της Γιάνη Κορδάτου, γνωστού ιστορικού, που ήταν μικρότερος αδερφός του πατέρα της.
Εκεί τελείωσε το μονοετές Διδασκαλείο Νηπιαγωγών Καλλιθέας σε ηλικία, μόλις, 16 ετών. Με τη μεσολάβηση του θείου της Γιάνη Κορδάτου, από το 1926, εργάζεται με ενθουσιασμό στο Εθνικό Νηπιοτροφείο Καλλιθέας. Εκεί στο Νηπιοτροφείο Καλλιθέας, συνεργάζεται με ομάδα εργασίας Montessori & Decroly, που, όπως γράφει η ίδια σε επιστολή προς τον πατέρα της, «έχουν υιοθετήσει καταπληκτικές μεθόδους διδασκαλίας των νηπίων. Κάτι που πιστεύω πως μπορεί κι εγώ να εφαρμόσω συστηματικά, με πολλή δουλειά κι άκρατη αφοσίωση…». Νέα, λοιπόν, καταρτισμένη, με όνειρα και ενθουσιασμό ασκεί το λειτούργημά της. Αυτή την περίοδο, το 1926, στο σπίτι του θείου της, Γιάνη Κορδάτου, γνώρισε τον παιδαγωγό από τη Σμύρνη, Δημήτρη Γληνό και τον ποιητή Κώστα Βάρναλη, που την παρότρυνε να γυρίσει στον Βόλο, για τα παιδιά των προσφύγων της Νέας Ιωνίας. Η επαφή της, κατά την περίοδο αυτή, με ανθρώπους ευρύτερης πνευματικής συγκρότησης και αναζήτησης της δίνουν έναν πνευματικό «αέρα». Το όνομα Ζηνοβία πήρε μετά από προτροπή του καθηγητή Μουσικής που είχε στη Χαροκόπειο Σχολή, Θεόφραστου Σακελλαρίδη.
Στα προσφυγικά σχολεία της Νέας Ιωνίας (1928)
Έτσι, προετοιμασμένη και με όνειρα, θα έλθει να αναλάβει υπηρεσία το 1928 στον προσφυγικό συνοικισμό της Νέας Ιωνίας. Θα στεγαστεί σε κάποιο δωμάτιο των προσφυγικών δημοτικών σχολείων (δύο διώροφα, απέναντι-ανατολικά από την πλατεία Ευαγγελίστριας), μαζί με τον μοναδικό δάσκαλο Νικόλαο Ευσταθιάδη και τις άλλες νεαρές, Μικρασιάτισσες δασκάλες. Μέσα στο δωμάτιο-αίθουσα στα προσφυγόπουλα θα κάνει «ασκήσεις εις το ομιλείν, διηγήσεις μύθων, απαγγελίαν ποιημάτων» και έξω στην αλάνα της πλατείας Ευαγγελίστριας θα κάνει «φρεβελιανάς παιδιάς» (παιχνίδια έξω στην ύπαιθρο, εμπνευσμένα από τον Γερμανό παιδαγωγό Φρέμπελ), όπως προέβλεπε, τότε, το πρόγραμμα.
Μετά την ανέγερση του νέου μεγάλου διώροφου κτιρίου των σχολείων με 12 μεγάλες αίθουσες, το 1932, το Νηπιαγωγείο θα στεγαστεί (διάβαζε: «στριμωχτεί») στο υπόγειο του κτιρίου στο ανατολικό μέρος. Εκεί θα μείνει και θα διδάσκει 24 χρόνια συνεχώς.
Το 1952, ένεκα ασθένειας της καρδιάς της, μετατίθεται στα Γραφεία ως γραμματέας του Υπηρεσιακού Συμβουλίου (ΠΥΣΔΕ), από όπου και συνταξιοδοτήθηκε το 1966.
Στην προσωπική της ζωή υπήρξαν επίσης πολλά προβλήματα.
Το 1931 έχασε την αδελφή της Ευανθία Κορδάτου, επίσης δασκάλα, με την οποία συζητούσαν εκπαιδευτικά προβλήματα.
Επίσης, το 1941 έχασε τον αδελφό της, Κωνσταντίνο Κορδάτο, μηχανικό, έφεδρο λοχία, στο ύψωμα 731 στον Πόλεμο της Αλβανίας. Ίσως ο αδελφός της να υπηρετούσε στο ΙΙ Τάγμα, του ταγματάρχη Δ. Κασλά, απ’ το Πουρί Ζαγοράς και σκοτώθηκε εκεί στις πολύνεκρες μάχες. Τα επεισόδια αυτά στιγμάτισαν χαρακτηριστικά τη ζωή της.
Το 1940 παντρεύτηκε τον γνωστό έμπορο του Βόλου Ιωάννη Θεοδωρόπουλο-Καπράνη, με τον οποίο απέκτησε το 1948 έναν γιό, τον Βασίλειο Θεοδωρόπουλο. Απεβίωσε στο Νοσοκομείο «Ευαγγελισμός» της Αθήνας το 1981, σε ηλικία 71 ετών, και αναπαύεται στο Νεκροταφείο του Βόλου (Ταξιαρχών) σε οικογενειακό τάφο.
Η Ζηνοβία Κορδάτου εργάστηκε με ζήλο κι αφοσίωση, ενώ ποτέ δεν φοβήθηκε να συμμετάσχει στους κοινωνικούς αγώνες της εποχής της. Σημειωτέον πως πέραν των άλλων, είχε συγγράψει ιστοριούλες και παιδικά παραμύθια, όπως είχε συνθέσει και πολλά τραγουδάκια για τα παιδιά του Νηπιαγωγείου (έπαιζε, μάλιστα, μαντολίνο). Ο κ. Βασίλης Θεοδωρόπουλος, τέλος, σημειώνει: «Για όλα αυτά νιώθω πολύ μεγάλη υπερηφάνεια, που υπήρξε η μητέρα μου, αλλά και που μου ενέπνευσε τα ιδεώδη της φυλής μας». Ο συγγραφέας του παρόντος σημειώματος εκφράζει τις ευχαριστίες του προς τον κ. Βασίλη Θεοδωρόπουλο, για τις πολύτιμες πληροφορίες που μας έδωσε.
Τιμητική πρόταση
Ύστερα από τα παραπάνω, θεωρώ πως είναι πρέπον να τιμηθούν οι πρώτοι εκπαιδευτικοί της Νέας Ιωνίας, στην ονομασία των πρώτων σχολείων: Το 1ο Νηπιαγωγείο Νέας Ιωνίας να ονομαστεί: «1ο Νηπιαγωγείο Νέας Ιωνίας – «Ζηνοβία Κορδάτου» και το 1ο Δημ. Σχολείο Νέας Ιωνίας σε: «1ο Δημ. Σχολείο Νέας Ιωνίας- «Νικόλαος Ευσταθιάδης». Ας το φροντίσουν οι Σύλλογοι των διδασκόντων των σχολείων αυτών. Θα είναι τιμή τους, να έχουν τα ονόματα των λαμπρών αυτών εκπαιδευτικών, που έγραψαν «ιστορία» στη Νέα Ιωνία.
– Πληροφορίες: 1. Αιμιλία Ευστ. Ευσταθιάδη, εγγονή του Νικόλαου Ευσταθιάδη, Νέα Σμύρνη, 2. Βιβλία του συγγραφέα του παρόντος σημειώματος: 1. «Χρονικό της Νέας Ιωνίας 1924-1994», σ. 171 κ.ε., 2. «Μικρασιάτες Πρόσφυγες στη Μαγνησία», σ. 304, 3. «Συναξάρι των πρώτων οικιστών της Νέας Ιωνίας από το 1924», σ. 53.
– Πληροφορίες: 1. Βασίλης Θεοδωρόπουλος, δρ ιατρικής, γιος της Ζηνοβίας Κορδάτου (Hλεκτρονική επιστολή 04-11-2020). 2. Βιβλίο: Συγγραφέα του παρόντος «Χρονικό της Νέας Ιωνίας 1924-1994», σ. 196-198