Ο πολυβραβευμένος σκηνοθέτης Κώστας Αυγέρης μιλά στη HuffPost για τη νέα σειρά ντοκιμαντέρ «Άγιο Όρος – Ψηφιακή Εποχή», που έκανε πρεμιέρα στο Cosmote History HD την Παρασκευή 10 Απριλίου, στις 21.00 – ταυτόχρονα, προβλήθηκε στο Cosmote History @YouTube, που μεταδίδεται με 24ωρη ροή προγράμματος, ελεύθερα για το κοινό μέσα από το επίσημο κανάλι της Cosmote TV στο YouTube – η οποία, μέσα από τρία ωριαία επεισόδια, καταγράφει βήμα-βήμα τις εργασίες της ψηφιακής αποτύπωσης των κειμηλίων της Αθωνικής Κοινότητας, ενώ μέσα από τοποθετήσεις και μαρτυρίες θεολόγων, ιστορικών, συγγραφέων, αρχιτεκτόνων και των ίδιων των μοναχών, αναδεικνύει πτυχές της Αγιορείτικης ιστορίας, παράδοσης και ζωής, ανά τους αιώνες.
To πρώτο επεισόδιο κάνει μία αναδρομή στην ιστορία του Αγίου Όρους, παρουσιάζοντας ντοκουμέντα και πληροφορίες που τεκμηριώνουν την παγκόσμια σημασία της Ιερής Πολιτείας. Μεταξύ άλλων, το επεισόδιο μάς ξεναγεί στις Μονές Παντοκράτορος, Ξενοφώντος, Βατοπαιδίου, Αγίου Παύλου, Σιμωνόπετρας, καθώς και στο Πρωτάτο που εδρεύει στις Καρυές.
Η αφήγηση πιάνει το νήμα από την αρχή του χρόνου, τον μυθολογικό γίγαντα Άθω, γιο του Ουρανού και της Γαίας, την πρώτη αναφορά του βουνού από τον Ηρόδοτο και τη χρήση του τοπωνύμιου από τον Θουκυδίδη, την κατοίκηση του σημείου κατά την προχριστιανική περίοδο όπως αναφέρεται στον Στράβωνα, τον πρώτο ασκητή Όσιο Πέτρο και τον Άγιο Αθανάσιο, πρώτο οικητή του Αγίου Όρους, φίλο του αυτοκράτορα Νικηφόρου Φωκά και ιδρυτή του πρώτου μεγάλου κοινόβιου στη Λαύρα, το 963 μ.Χ. Περνάει τις στενωπούς της ιστορίας – από τους Βυζαντινούς χρόνους μέχρι στην Οθωμανική αυτοκρατορία – την ακμή και παρακμή κατά περιόδους των μονών, για να φτάσει στον 20ό αιώνα και στην ένωση του Αγίου Όρους με το ελληνικό κράτος, τα χρόνια της γερμανικής κατοχής και από εκεί στον παρόντα χρόνο. Και βεβαίως, στους ανεκτίμητης αξίας θησαυρούς της Κοινότητας -χειρόγραφα, βυζαντινά και οθωμανικά έγγραφα, κώδικες και συναξάρια, πράξεις αυτοκρατόρων, σφραγίδες, ξυλόγλυπτα – και στο έργο της ψηφιοποίησης και τεκμηρίωσής τους, με στόχο τη δημιουργία της «Αθωνικής Ψηφιακής Κιβωτού», ενός διαδικτυακού τόπου, που για πρώτη φορά δίνει τη δυνατότητα στο κοινό να μπει στα άδυτα του ιερού τόπου και να ανακαλύψει τους θησαυρούς του.
Από τη δική του καραντίνα, το σπίτι του στο Παγκράτι, ο Κώστας Αυγέρης μιλά για τις συναντήσεις με τους απόκοσμους, για εμάς, θεματοφύλακες της χερσονήσου και μοιράζεται στιγμές από τα γυρίσματα στη μοναστική πολιτεία, που κράτησαν, ούτε λίγο ούτε πολύ, έναν ολόκληρο χρόνο.
Κατ’ αρχάς πότε γυρίστηκε το ντοκιμαντέρ και πόσος χρόνος απαιτήθηκε για τα γυρίσματα; Πόσες φορές χρειάστηκε να ταξιδέψετε μέχρι το Όρος;
Τα γυρίσματα ξεκίνησαν τον Οκτώβριο του 2017 και τελείωσαν τον Απρίλιο του 2018. Αν θυμάμαι καλά ταξιδέψαμε επτά φορές μέχρι να ολοκληρώσουμε τα γυρίσματα. Δεν είναι εύκολη η πρόσβαση εκεί, γιατί χρειάζονται διαμονητήρια, υπάρχουν καθυστερήσεις με τη γραφειοκρατία και για να μη χάσεις τη μέρα σου πρέπει να προλάβεις το μοναδικό καραβάκι που φεύγει από Ουρανούπολη το πρωί. Έτσι φτάνεις μεσημεράκι στις Καρυές, δηλώνεις παρουσία και από ’κει παίρνεις το πράσινο φως για το γύρισμα.
Είχατε επισκεφθεί παλαιότερα το Άγιον Όρος, εννοώ, πέρα από το ρεπεράζ;
Ναι, μία φορά το 1988, εκδρομή αξέχαστη. Πολύ αθώα τότε όλα! Τώρα είναι αλλιώς. Η ατμόσφαιρα έχει επηρεαστεί κάπως από τις ανέσεις που προσφέρει η εποχή μας.
Πόσοι ειδικοί εργάζονταν επί τόπου για την ψηφιοποίηση των κειμηλίων όταν κάνατε τα γυρίσματα;
Γύρισμα σε χώρους ψηφιοποίησης κάναμε στις Μονές Βατοπαιδίου, Παντοκράτορος, Ξενοφώντος και στη Σιμωνόπετρα. Στον κάθε χώρο που ήταν ειδικά διαμορφωμένος σε στούντιο με κάμερες και προβολείς, υπήρχε ο επιβλέπων μοναχός, εντεταλμένος από τον ηγούμενο του κάθε μοναστηριού και ως υπεύθυνος του έργου της ψηφιοποίησης καθοδηγούσε τους τεχνικούς. Όλοι αυτοί μαζί συνεργάστηκαν με τους ειδικούς επιστήμονες για τη συμπεριφορά τους πάνω στο ευαίσθητο θέμα των κειμηλίων.
Έχετε εικόνα της τάξης μεγέθους όσον αφορά στον όγκο του εγχειρήματος; Στο πρώτο επεισόδιο της σειράς υπάρχει αναφορά για 2 εκατομμύρια ψηφιακά τεκμήρια.
Ενημερώθηκα ότι με το πέρας των εργασιών ολοκληρώθηκαν 2.200.000 ψηφιακές λήψεις όλων των κατηγοριών υλικού των κειμηλίων.
Ποιο από τα κειμήλια σας έκανε μεγαλύτερη εντύπωση; Το περίφημο πρώτο τυπικό του Αγίου Όρους (το επιλεγόμενο και «Ο Τράγος», καθώς είναι γραμμένο σε περγαμηνή), έγγραφο του 972-973 μ.Χ., που θεωρείται και το πολυτιμότερο κειμήλιο της Αθωνικής Κοινότητας, το είδατε; Σε τι κατάσταση βρίσκεται;
Πρέπει να είναι το πιο εντυπωσιακό. Και λέω πρέπει, γιατί δεν μας άφησαν να κινηματογραφήσουμε το αυθεντικό. Στην αίθουσα αναμονής του Πρωτάτου υπάρχει ένα πιστό αντίγραφο σε φυσικό μέγεθος, είναι τεράστιο και προστατευμένο σε γυάλινη προθήκη. Αυτό είναι εύκολα προσβάσιμο και μπορεί να το δει και να το θαυμάσει ο καθένας που θα βρεθεί εκεί. Ακόμα και ως αντίγραφο είναι εντυπωσιακό. Από τα κειμήλια όμως που κινηματογραφήσαμε, αυτό που πραγματικά με εντυπωσίασε ήταν στη Μονή Παντοκράτορος ο περίφημος κώδικας 61, ένα ψαλτήριο περγαμηνό γραμμένο τον 9ο αιώνα και διακοσμημένο με 90 έγχρωμες μικρογραφίες κομψοτεχνήματα. Ένα αληθινό αριστούργημα που φιλοτεχνήθηκε μετά την πρώτη περίοδο της Εικονομαχίας και είναι ο ένας από τους τρεις αντίστοιχους κώδικες που υπάρχουν σε όλο τον κόσμο και ο πληρέστερος. Οι άλλοι δύο βρίσκονται σήμερα στο μουσείο του Ερμιτάζ και στην Εθνική Βιβλιοθήκη του Παρισιού.
Από τα είκοσι μοναστήρια – νομίζω, τόσα είναι ενεργά – ποια είναι οι «κιβωτοί», έχουν τα πιο πολύτιμα από τα πολύτιμα;
Όλα τα μοναστήρια έχουν τους θησαυρούς τους, αλλά υπάρχουν μοναστήρια που κλείνουν μέσα τους το μισό Βυζάντιο. Κατά τη γνώμη μου τέτοια είναι το Βατοπαίδι, η Λαύρα, η Ιβήρων, αλλά όλα τα μεγάλα μοναστήρια έχουν να δείξουν πολλά και να σε καθηλώσουν!
Η μεγαλύτερη δυσκολία που αντιμετωπίσατε;
Η επικοινωνία ήταν ένα θέμα. Εκεί σκοντάψαμε τις περισσότερες φορές, γιατί οι ρυθμοί στο Όρος δεν συμβαδίζουν τις περισσότερες φορές με τους ρυθμούς του έξω κόσμου και αυτό πολύ συχνά μας αποσυντόνιζε. Οι μοναχοί, οι υπηρεσίες, οι άνθρωποι που εργάζονται για τα μοναστήρια, έχουν δικούς τους κανόνες, που οφείλεις να σεβαστείς και να τηρήσεις για να κάνεις τη δουλειά σου. Πέρασε αρκετός χρόνος για να συντονιστούμε και να μας εμπιστευθούν, ώστε να διευκολυνθούν οι επαφές μας και να μας ανοίξουν τις πόρτες τους.
Η στιγμή που δεν θα ξεχάσετε;
Ήταν Δεκέμβρης του ’18 και πηγαίναμε για γύρισμα στο Όρος τρίτη φορά. Η Μονή που θα μας φιλοξενούσε ήταν της Παντοκράτορος. Όταν φτάσαμε αργά το απόγευμα πληροφορηθήκαμε ότι δεν υπήρχε ούτε ένα κελί για να μπορέσουμε να μείνουμε λόγω ενός εορτασμού που είχαν και βρίσκονταν εκεί πληθώρα προσκυνητών. Μέσα στη νύχτα και το τσουχτερό κρύο αναγκαστήκαμε να ζητήσουμε κατάλυμα στη Σκήτη του Προφήτη Ηλία που ανήκε στη Μονή Παντοκράτορος σε μια δασωμένη πλαγιά. Εκεί μας υποδέχτηκε ένας αληθινά άγιος άνθρωπος, ο μοναχός Φιλήμων, ο οποίος μας περιποιήθηκε και μας φρόντισε με αφοπλιστική καλοσύνη και μας έβαλε να κοιμηθούμε σε ζεστά κελιά. Ξυπνήσαμε σχεδόν αξημέρωτα για το γύρισμα και αφού έπλυνα το πρόσωπό μου, έριξα μια ματιά έξω από το παράθυρο και είδα να χαράζει. Την εικόνα και τα χρώματα αυτής της χαραυγής δεν θα πρόκειται ποτέ να τα ξεχάσω. Ένιωσα ότι αυτό που έβλεπα ξεπήδησε από κάποιο εδάφιο της Βίβλου… Ένα ξημέρωμα στην αρχή του Κόσμου!
Ποιος είχε την πρωτοβουλία για την ψηφιοποίηση και τεκμηρίωση των θησαυρών της Αθωνικής Κοινότητας;
Θα σας απαντήσω μέσα από την επίσημη ιστοσελίδα του Έργου που αναφέρει ότι, το έργο ξεκίνησε με πρωτοβουλία τής Ιεράς Κοινότητας του Αγίου Όρους που υπέβαλε πρόταση χρηματοδότησης και εντάχθηκε στο ΕΣΠΑ. Στη συνέχεια ανάδοχος του Έργου ανακηρύχθηκε ο ΟΤΕ με τους συνεργάτες του.
Έχει ολοκληρωθεί το έργο;
Απ’ όσα γνωρίζω ναι, το έργο έχει ολοκληρωθεί.
Δυο κουβέντες για την καραντίνα σας: Πώς είναι οι μέρες του εγκλεισμού; Πόση αγωνία υπάρχει για την επόμενη μέρα; Πώς έχετε οργανώσει τη νέα καθημερινότητά σας;
Ομολογώ ότι δεν στριμώχτηκα καθόλου. Η καραντίνα με βρήκε πολύ χορτασμένο από το «έξω» πηγαινοερχόμενος τους τελευταίους δύο μήνες Αθήνα – Μονεμβασιά, ένα δύσκολο δρομολόγιο, για όσους το έχουνε κάνει το γνωρίζουν, όπου έπρεπε να φέρω εις πέρας ένα πολύ απαιτητικό πρότζεκτ με πολλά πρόσωπα και ερασιτέχνες ηθοποιούς. Δουλειά εξοντωτική! Επειδή ο χαρακτήρας μου διέπεται και από μια πειθαρχία δεν δυσκολεύτηκα καθόλου να αποδεχτώ τα μέτρα που μας επέβαλαν. Μάλλον θα έλεγα ότι ξεκουράζομαι και ανασυντάσσομαι. Επικοινωνώ τηλεφωνικά ή μέσω διαδικτύου με τους ανθρώπους που αγαπώ και που νοιάζομαι. Βγαίνω έξω μία φορά τη βδομάδα, κάνω τις προμήθειές μου, μαγειρεύω τα φαγητά όπως μου αρέσουν, νοικοκυρεύω το σπίτι μόνος μου κάνοντας όλες τις δουλειές του σπιτιού, θυμήθηκα μετά από πολλά χρόνια πώς είναι να σιδερώνεις (εδώ γελάμε), αφού η γυναίκα που φροντίζει τα πάντα εδώ δεν έρχεται πια… Διαπίστωσα λοιπόν αυτό το διάστημα, ότι τα πάω καλά τόσο με το μέσα, όσο και με το «μέσα μου». Με ανησυχεί πολύ όμως, η κατάσταση που θα ζήσουμε μετά την «καραντίνα», αλλά παρόλα αυτά παραμένω αισιόδοξος!