Μνήμη γιατρού Καραμάνη –  Η ζωή του και το σανατόριο

Γράφει ο 

ΒΛΑΣΗΣ ΜΑΡΓ. ΒΟΛΙΩΤΗΣ,

e-mail: volvla@otenet.gr

«Ο γιατρός ενίοτε θεραπεύει,

συχνάκις ανακουφίζει,

αλλά πάντοτε παραμυθεί»

Ιπποκράτης

Συμπληρώνονται αυτές τις μέρες 60 ολόκληρα χρόνια από τον θάνατο του αείμνηστου Δρακειώτη γιατρού-φυματιολόγου Γεωργίου Καραμάνη, δημιουργού του πρώτου ορεινού σανατορίου στην Ελλάδα. Ο Καραμάνης πέθανε στις 10 Ιουνίου 1964 σε ηλικία 91 ετών. Η εξόδιος ακολουθία έγινε στον Μητροπολιτικό Ναό του Αγίου Νικολάου στον Βόλο και η ταφή του στο μικρό και απέριττο νεκροταφείο του σανατορίου. 

Οι επιστημονικές του γνώσεις στην αντιμετώπιση της φυματίωσης, σε συνδυασμό με τη βαθιά του πίστη στις ανθρωπιστικές αξίες και στον άνθρωπο, τον ανέδειξαν σε σημαντική προσωπικότητα της ιατρικής επιστήμης. Δημιουργεί το σανατόριο Πηλίου, ένα ιδιωτικό θεραπευτικό ίδρυμα, το κύρος και η φήμη του οποίου θα ξεπεράσουν τα σύνορα της πατρίδος μας. Άριστος επιστήμονας, ανθρώπινος, συναισθηματικός, αλτρουιστής, θεοσεβής, «ιπποκρατικής» σκέψης, μια μορφή ιατροφιλόσοφου της εποχής. Περιέβαλε τους ασθενείς με άπλετη αγάπη και στοργή, και έσκυβε στην ψυχοσύνθεση του καθενός με ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Πάντοτε δημιουργούσε σχέσεις φιλίας, επικοινωνίας και εμπιστοσύνης μαζί τους. Βασική του αρχή στη θεραπεία της ασθένειας και η θεραπεία της συμπάσχουσας ψυχής.

Ο Γεώργιος Καραμάνης γεννιέται το μακρινό 1873 στη Δράκεια. Γόνος παλαιάς εύπορης και αρχοντικής οικογένειας του χωριού. Γονείς του ο Κωνσταντής και η Ασημίνα. Τον πατέρα του Κωνσταντή Καραμάνη τον συναντάμε στην τριμελή διοικητική επιτροπή του χωριού, όταν κηρύσσεται η επανάσταση το 1878 στο Πήλιο και σε ολόκληρη την Θεσσαλία. Αδέλφια του είναι ο Γιάννης, που μεταναστεύει στην Αμερική, αλλά αργότερα επιστρέφει στην Ελλάδα, η Ελένη μετέπειτα σύζυγος του Ιωάννη Τζαννέτου και η Άννα μετέπειτα σύζυγος του Δημητρίου Κούμουλου. Μια πολύ αγαπημένη οικογένεια που στέκεται στο πλευρό του γιατρού στον τιτάνιο αγώνα του. Και ο ίδιος τους ανταποδίδει την αγάπη του, τη στοργή του και τη φροντίδα του. Πολλά μέλη της οικογένειας αυτής, εγκαθίστανται στο σανατόριο και αναλαμβάνουν σημαντικούς ρόλους στην λειτουργία του. Ο Γεώργιος Καραμάνης σπουδάζει γιατρός στο πανεπιστήμιο της Αθήνας, απ’ όπου τον Νοέμβριο του 1895 παίρνει το πτυχίο του. Επιστρέφει στη Δράκεια, προσφέροντας τις ιατρικές του υπηρεσίες στους συμπατριώτες του ενώ παράλληλα ασκεί και τα καθήκοντα του δασκάλου στο χωριό.

Η ιδέα του σανατορίου

Η ιδέα για την δημιουργία του σανατορίου είναι κυρίως αποτέλεσμα των πνευματικών αναζητήσεων και του ανθρωπιστικού αξιακού κώδικα του ιδίου του Καραμάνη. Εκείνη την εποχή στην Αθήνα ο κοινωνιολόγος δημοσιογράφος και συγγραφέας Πλάτων Δρακούλης, δημιουργεί κυρίως μέσα από τα βιβλία του ένα φιλοσοφικό-πολιτικό κίνημα, που βασίζεται σε χριστιανικές, σοσιαλιστικές και ανθρωπιστικές ιδέες. Ο Καραμάνης διαβάζει το βιβλίο του Δρακούλη «Φως εκ των ένδον», που αποτελεί ένα κείμενο αρχών και θέσεων του κινήματος. Το περιεχόμενο τον συγκινεί και τον συνεπαίρνει. Δίνει νόημα στον πνευματικό του κόσμο και στις αναζητήσεις του. Η αγάπη για τον συνάνθρωπο και η διάθεση για προσφορά μαγεύουν την ευαίσθητη ψυχή του. Ο ίδιος θα ομολογήσει αργότερα. «…Ήμουν τότε γιατρός στο χωριό μου, στη Δράκεια. Ένα ασήμαντο γιατρουδάκι. Κατά σύμπτωση, έπεσε στα χέρια μου ένα βιβλιαράκι του Πλάτωνος Δρακούλη επιγραφόμενο «Φως εκ των ένδον». Με την ανάγνωσή του ένα ρίγος με διέτρεξε και ένα θάρρος εφώτισε την ψυχή μου. Νομίζω ότι σε εκείνο το βιβλίο οφείλει την ίδρυσή του το σανατόριο. Από τότε άρχισα να αναζητώ κάτι υψηλότερο και ανώτερο…» (2).

Αφορμή όμως για να ωριμάσει η ιδέα της δημιουργίας του σανατορίου θα αποτελέσει ένα άλλο γεγονός. Εκεί στα τέλη του 1908 ο Καραμάνης, ανησυχεί για την υγεία του και επισκέπτεται στην Αθήνα τον φημισμένο φυματιολόγο γιατρό Πέτρο Ροντόπουλο. Αυτός τον εξετάζει και δεν βρίσκει κάτι ανησυχητικό, συναδελφικά δε φερόμενος δεν του παίρνει αμοιβή. Ο Καραμάνης σε ανταπόδοση τον προσκαλεί να τον φιλοξενήσει στη Δράκεια στο πατρικό του σπίτι. Ο Ροντόπουλος περνάει τις διακοπές των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς στη Δράκεια φιλοξενούμενος του Καραμάνη. Σε μια εκδρομή τους στα Χάνια στις 13 Ιανουαρίου 1909, ο Ροντόπουλος ενθουσιασμένος από το φυσικό περιβάλλον και το κλίμα του βουνού λέει «Εδώ πρέπει να γίνει ένα σανατόριο». Ως γιατρός φυματιολόγος γνωρίζει πολύ καλά την επίδραση των κλιματολογικών συνθηκών στην θεραπεία της φυματίωσης. Και οι συνθήκες στο βουνό είναι ιδανικές. Η ιδέα του Ροντόπουλου πέφτει σε γόνιμο έδαφος.

Η φυματίωση

Η φυματίωση είναι σοβαρή λοιμώδης νόσος, μεταδοτική και απειλητική για τη ζωή του ασθενούς. Το 1882 ο Γερμανός γιατρός – μικροβιολόγος Ρόμπερτ Κωχ ανακαλύπτει την αιτιολογία της ασθένειας που είναι ένα μυκοβακτηρίδιο, που έκτοτε ονομάζεται «βάκιλος του Κωχ». Κύρια συμπτώματα ο έντονος βήχας, η νυκτερινή εφίδρωση, ο πυρετός, η απίσχναση και σε προχωρημένα στάδια η αιμόπτυση. Η καθυστέρηση στη διάγνωση κάνει την νόσο ανίατη. Ο Ιπποκράτης την περιγράφει και την ονοματίζει «φθίση». Στην Ευρώπη από τον 17ο έως τον 19ο αιώνα, επανωτές επιδημίες φυματίωσης θα στοιχίσουν τη ζωή σε εκατομμύρια ανθρώπων. Οι κακές συνθήκες διαβίωσης και εργασίας στις δημιουργούμενες πόλεις και ο συγχρωτισμός πολλών ανθρώπων στα νέα κέντρα δημιουργούν συνθήκες ανάπτυξης και επέκτασης της νόσου. Στους προδιαθεσικούς παράγοντες περιλαμβάνεται και η κακή ψυχολογική κατάσταση. Στην Ελλάδα το πρόβλημα οξύνεται στις αρχές του 20ού αιώνα και θα υποχωρήσει πολύ μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, κυρίως λόγω της ανακάλυψης του αντιβιοτικού στρεπτομυκίνη. Σήμερα παρά το γεγονός ότι η ιατρική έχει στη φαρέτρα της ισχυρά αντιφυματικά φάρμακα η νόσος δεν έχει εκλείψει τελείως.

Στη λαϊκή ιατρική αναφέρεται ως βερέμι (3), ως χτικιό (4), αλλά και ως ζούρα (5).

Το δύσκολο ξεκίνημα

Με ενθουσιασμό, τόλμη και πίστη ο Καραμάνης ξεκινάει το παράτολμο εγχείρημα. Το παλιό χάνι του Μιτζέλου, στη περιοχή «Σουβάλα» (6) στα Χάνια, επισκευάζεται πρόχειρα για να ανταποκριθεί στις ανάγκες των ασθενών. Στις 2 Μαΐου 1909 το σανατόριο παίρνει σάρκα και οστά. Κινητήρια δύναμη η ακλόνητη θέληση του γιατρού. Οι πρώτες δυσκολίες δεν αργούν να έλθουν. Η λειτουργία του σανατορίου προκαλεί μεγάλη αντίδραση στους συντοπίτες του κατοίκους της Δράκειας και τις τοπικές αρχές του χωριού. Επικαλούνται τον κίνδυνο μόλυνσης των υδάτων και τη διασπορά της φυματίωσης. Οι διαμαρτυρίες και τα επεισόδια είναι καθημερινά. Η άγνοια, ο φόβος, και οι προκαταλήψεις τροφοδοτούν την αντίδραση των Δρακειωτών. Μάταια ο Καραμάνης προσπαθεί να τους καθησυχάσει. Το πρόβλημα θα ξεπερασθεί από μόνο του, όταν οι ίδιοι αντιλαμβάνονται ότι στην πράξη κανένας κίνδυνος δεν υφίσταται για την υγεία τους. Άλλωστε πολλοί κάτοικοι του χωριού εργάζονται για μεγάλα χρονικά διαστήματα στο σανατόριο, χωρίς καμιά επίπτωση στην υγεία τους. Τα νέα κτίρια που δημιουργούνται γύρω στο 1930, κτίστηκαν όλα από Δρακειώτες μαστόρους. Μεταφέρω εδώ τη μαρτυρία του αείμνηστου Γιώργου Ευσταθίου, Δρακειώτη στην καταγωγή, που εργαζόταν ως οδηγός στο αυτοκίνητο του σανατορίου για πολλά χρόνια. Έλεγε λοιπόν ότι πάνω ακριβώς από το σανατόριο περνούσε ένα από τα μονοπάτια Πορταριάς-Χανίων που οδηγούσαν από τη Ζαγορά στον Βόλο. Οι Ζαγοριανοί κιραντζήδες (7) όταν πλησίαζαν στο σανατόριο κτυπούσαν τα μουλάρια τους να επιταχύνουν το βάδισμά τους, για να μην «αρπάξουν το χτικιό». Ο Καραμάνης τους έβλεπε και γελώντας τους έλεγε: «Μην τρέχετε ρε παιδιά. Σήμερα έπιασα όλα τα μικρόβια και ένα-ένα τους έκοψα τα φτερά τους, και δεν μπορούν να πετάξουν… Περάστε με την ησυχία σας. Μην τρέχετε».

Σημαντικός σταθμός στη λειτουργία του σανατορίου αποτελεί η διοργάνωση στον Βόλο τον Μάιο του 1912 του Β’ Πανελληνίου Φυματιολογικού Συνεδρίου, με τη συμμετοχή πληθώρας φυματιολόγων ιατρών. Ο Καραμάνης εισηγείται το θέμα «Περί της επιδράσεως των κλιματολογικών συνθηκών εις την εξέλιξιν της φυματιώσεως», όπου ενσωματώνει και επιστημονικά στοιχεία της εμπειρίας του από τη λειτουργία του σανατορίου. Οι σύνεδροι εκπλήσσονται με τα επιστημονικά δεδομένα που διατυπώνει ο Καραμάνης και ζητούν να επισκεφθούν το σανατόριο. Οι 44 συνολικά σύνεδροι που το επισκέπτονται, εντυπωσιάζονται από το επιτελούμενο επιστημονικό έργο και μάλιστα εκδίδουν και ψήφισμα εκφράζοντας τον θαυμασμό τους, αλλά και την ανάγκη στήριξης της προσπάθειας. Μεγάλη τιμή και αναγνώριση για τον Καραμάνη. Ο Γιώργος Ευσταθίου μου εκμυστηρεύθηκε πάλι, τι του έλεγε ο Καραμάνης γι’ αυτήν την επίσκεψη των γιατρών στο σανατόριο το 1912: «Όταν μου είπαν να έλθουν στο σανατόριο, με έπιασε ψιλός ιδρώτας. Λέω μέσα μου τι να δούνε τις κουρελούδες που κρέμονταν αντί για πόρτες στα δωμάτια ή τις φουφούδες που είχαμε για να μαγειρεύουμε;».

Συνεχίζεται την επόμενη Κυριακή 23 Ιουνίου 2024.

(1) Σανατόριο ονομάζεται το νοσηλευτικό ίδρυμα για τη νοσηλεία και θεραπεία ασθενών που πάσχουν από φυματίωση. Τα συναντάμε συνήθως σε ορεινές περιοχές. Η λέξη έχει ρίζα το λατινικό ρήμα sanare που σημαίνει θεραπεύω.

(2) Από τη συνέντευξη του Καραμάνη στην αείμνηστη δημοσιογράφο Νίτσα Κολιού.

(3) Βερέμι από την τουρκική λέξη verem που είναι η φυματίωση. Βερέμης είναι ο φυματικός, ο αρρωστιάρης, ο καχεκτικός. Συναντάται και ως επώνυμο.

(4) Χτικιό. Ο Κώστας Λιάπης γράφει ότι προέρχεται από το ρήμα τήκω (επίθετα: τηκτός-τηκτικός) που σημαίνει λειώνω. Από τη βαθμιαία απίσχναση του ασθενούς, που δίνει την εντύπωση ότι λειώνει.

(5) Ζούρα. Κατά τον Λιάπη ίσως από το ιταλικό usura που σημαίνει φθορά, τριβή. Και εδώ ως επώνυμο Ζούρος, Ζούρας.

(6) Σουβάλα είναι ένας φυσικός χωμάτινος λάκκος γεμάτος νερό που χρησιμεύει για να ποτίζονται τα κοπάδια των ζώων. Η λέξη είναι σλαβική suvala και σημαίνει το έλος, το τέλμα.

(7) Από την τουρκική λέξη kiraci που σημαίνει τον αγωγιάτη. Kira είναι το αγώι.