Μνήμη γιατρού Καραμάνη – Η παρουσία της Άννας

Γράφει ο ΒΛΑΣΗΣ ΜΑΡΓ. ΒΟΛΙΩΤΗΣ,
e-mail: volvla@otenet.gr

Το 1919 ένα άλλο σημαντικό γεγονός θα λάβει χώρα στο σανατόριο. Είναι η έλευση μιας νεαρής γυναίκας, η δυναμική παρουσία της οποίας θα επηρεάσει σε πολύ μεγάλο βαθμό, όχι μόνο την προσωπική ζωή του γιατρού, αλλά και την πορεία του ίδιου του σανατορίου. Πρόκειται για την 19χρονη Άννα Καμπανάρη. Προέρχεται από αριστοκρατική και εύπορη οικογένεια της Αθήνας. Οι ρίζες του πατέρα της είναι στην Κρήτη και της μητέρας της στη Σύρο. Παρά το νεαρό της ηλικίας της η Άννα έχει μεταφυσικούς προβληματισμούς και αναζητεί τρόπους προσέγγισης του Θεού. Σε ηλικία 16 χρόνων αποφασίζει να ακολουθήσει τη μοναστική ζωή σε καθολικό μοναστήρι. Η αντίδραση της οικογένειάς της είναι πολύ έντονη. Η Άννα βρίσκεται σε απόγνωση, αφού η προσωπική της επιλογή που έχει έντονα πνευματικά χαρακτηριστικά, βρίσκεται σε αντίθεση με τη βούληση των δικών της ανθρώπων. Τώρα έχει και μια διάθεση, μια λαχτάρα για φυγή, σαν απάντηση στο αδιέξοδο. Έτσι η πρόταση ενός φιλικού προσώπου, κοινού γνωστού και δικού της και του γιατρού Καραμάνη, να πάει στο σανατόριο στο Πήλιο και να προσφέρει εθελοντικά τις υπηρεσίες της, φαίνεται ότι δίνει μια εναλλακτική λύση στο αδιέξοδο και καλύπτει και τις αναζητήσεις της. Γράφει η ίδια στο βιβλίο της «Η ζωή μου με τον Άγγελο» (1) γι’ αυτήν της την αναγκαία επιλογή: «Ο γιατρός δέχτηκε, και τις παραμονές των Χριστουγέννων ξεκίνησα κρυφά από τους δικούς μου, με δάκρυα που δεν τα προλάβαινα, για τον άγνωστο αυτό κόσμο που τον φοβόμουνα μα και που τον είχα διαλέξει, από μια σύμπτωση ίσως μα αναγκαία στην απόφασή μου». Πιο κάτω για τον γιατρό γράφει: «Όταν ήλθε ο γιατρός και με καλωσόρισε, ησύχασα κάπως. Το πρόσωπό του, σοβαρό κι ευγενικό με το τετράγωνο γενάκι του, ήτανε ήμερο και στοχαστικό, όπως το αναγνώρισα αργότερα σε όλους τους ανθρώπους που αφιερώνουν τη ζωή τους σ’ ένα σκοπό».

Η Άννα στο σανατόριο
Η Άννα ανταποκρίνεται με επιμέλεια και εργατικότητα στις εργασίες που της αναθέτουν. Στο φαρμακείο ετοιμάζει τα φάρμακα των ασθενών, εκτελεί ιατρικές εξετάσεις στο εργαστήριο, φροντίζει το διαιτολόγιο των αρρώστων, κάνει ατέλειωτη γραφική εργασία και συνοδεύει τον γιατρό στις επισκέψεις του στους θαλάμους. Αυτό το μοίρασμα του εαυτού της, χωρίς ανταμοιβή με τους ανήμπορους συνανθρώπους, της, γεμίζει την ευαίσθητη ψυχή της με συναισθήματα χαράς και καταξίωσης που αντιπαλεύουν τις δυσκολίες και τις στερήσεις του βουνού. Ο πόνος όμως για τους δικούς της ανθρώπους και το όνειρο της μοναστικής ζωής δεν ξεθωριάζουν εύκολα. Με την οικογένειά της αποκαθιστά την επαφή όταν αυτή την αναζητάει και την εντοπίζει στο Πήλιο, όπου έχει καταφύγει κρυφά. Κανονικά η παρουσία της και η προσφορά της στο σανατόριο πρέπει να έχει ένα τέλος. Όμως το πεπρωμένο της ζωής τα έχει σχεδιάσει διαφορετικά. Η Άννα θαυμάζει τον γιατρό για τον ζήλο, την αυταπάρνηση, την υπομονή και τη γενναιοδωρία με την οποία φροντίζει τους δυστυχείς ασθενείς του. Τον θαυμάζει για την πίστη και την προσήλωσή του στο ιεραποστολικό του έργο, αλλά και για τη βαθιά στοχαστική και πνευματική του υπόσταση. Με τον χρόνο ο θαυμασμός γίνεται σκίρτημα της καρδιάς και ερωτικό συναίσθημα. Από την άλλη πλευρά ο Καραμάνης γοητεύεται από τη δυναμική και δοτική προσωπικότητα της Άννας. Το αμοιβαίο αίσθημα θα επισφραγισθεί με τον γάμο τους το 1922, κατά το ορθόδοξο δόγμα, στην Αθήνα στο σπίτι της οικογένειάς της. Να πούμε ότι η Άννα, όταν είχε πάρει την απόφαση να μονάσει, είχε ασπασθεί το καθολικό δόγμα και είχε βαπτισθεί Καθολική Χριστιανή. Ο Καραμάνης δεν της θέτει κανένα εμπόδιο στην άσκηση των θρησκευτικών της καθηκόντων. Το ζευγάρι βέβαια έχει μια σημαντικά μεγάλη διαφορά ηλικίας. Είκοσι επτά χρόνια δεν είναι και λίγα. Τους ενώνει όμως και τους δύο η βαθιά προσήλωση στους υψηλούς στόχους και η αναζήτηση υψηλότερων δρόμων πνευματικής καταξίωσης. Τους ενώνει κάτι πιο δυνατό και ανώτερο.

Η Άννα εγκαθίσταται μόνιμα στο σανατόριο, όχι μόνο ως σύζυγος του γιατρού, αλλά ως συνοδοιπόρος και συμπαραστάτης του. Ο Καραμάνης έχει πια στο πλευρό του μία νέα, δυναμική, οργανωτική και ενεργητική γυναίκα. Μία νέα δυναμική πορεία ξεκινάει για το σανατόριο. Το ζεύγος ξεκινάει μια σειρά ταξιδιών σε χώρες της Ευρώπης όπου ο Καραμάνης ενημερώνεται για τις τελευταίες επιστημονικές εξελίξεις στη θεραπεία της φυματίωσης, ενώ επισκέπτονται μια σειρά ορεινών σανατορίων για την απόκτηση εμπειρίας στον τρόπο λειτουργίας τους. Το 1925 κατασκευάζεται η κατοικία του ζεύγους Καραμάνη, σε επαφή με το προϋπάρχον κτήριο του σανατορίου και με εσωτερική πόρτα επικοινωνίας για την άμεση πρόσβαση του γιατρού στον χώρο των ασθενών. Το 1927 κατασκευάζεται νέα πτέρυγα, ενώ το 1930 καινούργιες επεκτάσεις θα δώσουν στο συγκρότημα την τελική κτιριολογική μορφή του. Το Σανατόριο γίνεται χώρος με πρωτοβουλία της Άννας πνευματικών συνάξεων. Σημαντικός αριθμός λογοτεχνών, ποιητών και διανοουμένων επισκέπτονται και φιλοξενούνται από το ζεύγος Καραμάνη. Μεταξύ τους ο Κωστής Παλαμάς, ο Γιώργος Σεφέρης, ο γλωσσολόγος Μανόλης Τριανταφυλλίδης και άλλοι. Είναι σίγουρο ότι η περίοδος ακμής του σανατορίου στις δύο δεκαετίες από το 1920 έως την έναρξη του πολέμου, συμπίπτουν με την παρουσία της Άννας. Το 1923 μια φιλόδοξη προσπάθεια δημιουργίας μεγάλου σανατορίου στα Χάνια από επιχειρηματίες επενδυτές, υπό την διεύθυνση του Καραμάνη, δυστυχώς ναυαγεί και απογοητεύει τον ίδιο που το ονειρεύεται ως ένα σημαντικό βήμα στον αγώνα εναντίον της φυματίωσης και όχι σαν μια ευκαιρία κερδοσκοπικής επένδυσης.

Το πρεβαντόριο «τα χελιδόνια»
Μια άλλη προσπάθεια που έχει εξ ολοκλήρου τη σφραγίδα της δυναμικής προσωπικότητας της Άννας είναι η δημιουργία του πρεβαντορίου στο κτήμα του σανατορίου. Πρεβαντόρια γενικά ονομάζονται τα νοσηλευτικά ιδρύματα στα οποία εφαρμόζεται αγωγή πρόληψης της φυματίωσης, κυρίως σε νεαρά εξασθενημένα άτομα. Η ιδέα ξεκίνησε το 1935 όταν γονείς ζητούν τη φιλοξενία των παιδιών τους στο σανατόριο, αλλά δεν υπάρχουν οι κατάλληλες συνθήκες. Η Άννα πείθει τον επιφυλακτικό σύζυγό της για την επιτυχία του εγχειρήματος και πρωτοστατεί στη νέα προσπάθεια, χωρίς φειδώ χρημάτων και κόπων. Κατασκευάζεται νέο κτίριο που να ανταποκρίνεται στις ανάγκες των μικρών παιδιών. Το καλοκαίρι του 1937 το πρεβαντόριο δέχεται τα πρώτα παιδιά. Τη διεύθυνση αναλαμβάνει ίδια η Άννα. Έχει δίπλα της μία παιδαγωγό και μία φιλόλογο καθηγήτρια. Στα παιδιά προσφέρεται ιατρική παρακολούθηση, καλή διατροφή, αθλοπαιδιές, ψυχαγωγία, περίπατοι στο δάσος, ενώ υπάρχει και πλούσια παιδική βιβλιοθήκη. Μα πάνω απ’ όλα τους προσφέρουν αγάπη, στοργή και φροντίδα. Το φθινόπωρο τα παιδιά γυρίζουν στις οικογένειές τους. Γράφει η Άννα στο ίδιο βιβλίο. «Αυτά τα ανθρωπάκια με χρειάζονται όσο τα χρειάζομαι κι εγώ σε κάθε στιγμή, να τα ντύσω, να τα ταΐσω, να τα χαϊδέψω ή να τα παρηγορήσω, και παίζω ευτυχισμένη το ρόλο της μαμάς! Αλλά με τα πρωτοβρόχια έρχονται οι αληθινές μαμάδες και μου παίρνουν πίσω και τα παιδιά και τον ρόλο μου και δεν μου μένουν παρά τα κλειδιά να σφαλίσω τις πόρτες και να κλείσω μέσα τις φωνούλες τους, τα παιγνίδια τους, τα δάκρυά τους και τα δικά μου! Το πρεβαντόριο λειτουργεί για δύο χρόνια, τα καλοκαίρια του 1937 και του 1938

Ο Άγγελος Σικελιανός
Στις αρχές του 1938 η Άννα γνωρίζει στην Αθήνα τον ποιητή Άγγελο Σικελιανό. Ανάμεσά τους θα αναπτυχθεί ένας δυνατός έρωτας. Ο Σικελιανός έχει χωρίσει με την Εύα Πάλμερ, αλλά η Άννα είναι παντρεμένη με τον Καραμάνη, που ήτανε όπως γράφει η ίδια «γενναιόδωρος σύντροφος, ο δάσκαλός μου και ο οδηγητής σε μια ζωή αρκετά παράξενη». Το δίλημμα τη βασανίζει αβάσταχτα, ώσπου να πάρει την απόφαση να υπακούσει στην «ευτυχία που σαλεύει στα σπλάχνα κάθε γυναίκας που περιμένει τη νέα ζωή». Έναν χρόνο αργότερα στις αρχές του 1939 η Άννα εγκαταλείπει τον σύζυγό της και το σανατόριο και ακολουθεί τον Σικελιανό. ο χτύπημα για τον γιατρό είναι μεγάλο, αλλά ελπίζει σε μεταστροφή των γεγονότων. Τον Απρίλιο του ίδιου έτους ο γιατρός κατεβαίνει στην Αθήνα για να δοθεί μία λύση στην κατάσταση. Η Άννα έχει πάρει την απόφασή της. Ακολουθεί τον Άγγελο. Ο Καραμάνης παθαίνει νευρικό κλονισμό και η γυναίκα του τον ακολουθεί στο βουνό για να τον συμπαρασταθεί, και να διευθετήσουν τις εκκρεμότητες του χωρισμού τους. Την 1η Σεπτεμβρίου 1939 η Άννα εγκαταλείπει οριστικά τον σύζυγό της και το σανατόριο. Γράφει: «Χαιρέτησα τους γύρω μου με όση πειθαρχία μου απόμενε, αλλά σαν έφτασα να περάσω την ξώπορτα, έπεσα και καταφιλούσα το κατώφλι της, που ήτανε ένα σύνορο από τον έξω κόσμο και τον μέσα, όλο θάλπος, αγάπη και θαυμασμό που στερέωνε την καρδιά μου και με γέμιζε αυτοπεποίθηση και παντοδυναμία».

Ο Καραμάνης της παραχωρεί ένα μεγάλο κομμάτι γης από το κτήμα του σανατορίου, σε ανταπόδοση της συμβολής της στην ανάπτυξή του. Στην ιστορία μένει ως Άννα Σικελιανού. Η Άννα επισκέπτεται ξανά το Πήλιο και τον Καραμάνη το 1957, εξ χρόνια μετά τον θάνατο του Σικελιανού. Ο Γιώργος Ευσταθίου που εργαζόταν στο σανατόριο μου έλεγε: «Ο Καραμάνης ήταν πολύ χαρούμενος, παρήγγειλε μάλιστα και ένα αρνί να το ψήσουν για χάρη της Άννας». Το υπόλοιπο της ζωής της το περνάει στην Αθήνα. Ασχολείται με τον αργαλειό, τέχνη που έμαθε στο Πήλιο, και για βιοποριστικούς λόγους. Πεθαίνει το 2006 σε ηλικία 106 ετών.
Την επόμενη Κυριακή 30 Ιουνίου το τρίτο και τελευταίο μέρος του αφιερώματος.

(1) Αυτοβιογραφικό βιβλίο της Άννας. Στο πρώτο μέρος του βιβλίου που επιγράφεται «Ετοιμασία» η συγγραφέας αναφέρεται διεξοδικά στη ζωή της με τον Γεώργιο Καραμάνη στο Πήλιο. Θεωρεί ότι η ζωή της με τον Καραμάνη, είναι προετοιμασία για τη συνάντηση με τον μεγάλο έρωτα της ζωής της, τον Άγγελο Σικελιανό.