Μισός αιώνας Δημοκρατίας στη βάση μιας Εθνικής Τραγωδίας

του Αντώνη Πολίτη*

Στη βραχύβια ιστορία του σύγχρονου ελληνικού κράτους, ο Ιούλιος, σαν κάποια αόρατη πολιτική δύναμη να αλωνίζει τα γεγονότα, ταυτίζεται με σημαντικές εξελίξεις για τη πορεία του λαού, της πατρίδας και του έθνους.
Στις 24 Ιουλίου συμπληρώθηκαν ακριβώς πενήντα χρόνια από την Αποκατάσταση της Δημοκρατίας μας, μετά τη κατάρρευση της Χούντας και την Ορκωμοσία Κυβέρνησης Εθνικής Ενότητας. Ακολούθησε το Δημοψήφισμα του 1974, λίγους μήνες αργότερα, που επισφράγισε μέσω της λαϊκής βούλησης την Αβασίλευτη Δημοκρατία και έδωσε τη κατεύθυνση του πολιτικού μας συστήματος, Προεδρευόμενη Κοινοβουλευτική Δημοκρατία.

Προηγήθηκε η 20ή Ιουλίου που αποτελεί σημαντική και συνάμα τραγική ημερομηνία της εθνικής ιστορίας μας, Ελλάδας και Κύπρου. Τη μέρα αυτή, το 1974 ξεκίνησε η τουρκική εισβολή στην Κύπρο, η γνωστή Επιχείρηση Αττίλας, που οδήγησε τελικά στην κατάληψη του βόρειου τμήματος του νησιού. Η αφορμή δόθηκε από το προδοτικό πραξικόπημα της 15ης Ιουλίου 1974 στη Κύπρο, το οποίο συνδιοργάνωσε η ελληνική Χούντα. Η επίθεση στην Κύπρο είχε άμεσο αντίκτυπο στην Ελλάδα. Η ανικανότητα και οι ελλιπείς αμυντικές ικανότητες οδήγησαν στην κατάρρευση του καθεστώτος, στην Ελλάδα αλλά και στη Κύπρο στις 23 Ιουλίου 1974. Οι πολιτικές συγκυρίες ωστόσο που οδήγησαν στη Χούντα, προέκυψαν κυρίως από την βασιλοκίνητη Αποστασία Βουλευτών της δημοκρατικά εκλεγμένης Κυβέρνησης της Ένωσης Κέντρου, στις 15 Ιουλίου 1965.
Κατά την ταπεινή άποψη του γράφοντος, ο Ιούλιος σηματοδοτεί την απαρχή «και άλλων κρίσιμων κεφαλαίων στο βιβλίο της ιστορίας μας». Η εποχή που ζούμε σήμερα, ενώ κρατά τα βασικά στοιχεία αυτών των πέντε δεκαετιών, είναι ταυτόχρονα τόσο διαφορετική, κυρίως λόγω της πολιτικής ασυμμετρίας μεταξύ των κομματικών σχηματισμών του κοινοβουλευτικού μας σκηνικού. Κεφάλαιο αλλάξαμε τον Ιούλιο του 2015, με το Δημοψήφισμα της Κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ, που αποτέλεσε τη πιο βαθιά πληγή της Δημοκρατίας από την εγκαθίδρυσή της το 1974, καθώς υλοποιήθηκε εντός πέντε εργάσιμων ημερών με τις τράπεζες κλειστές και με τον λαό να διαπιστώνει σύντομα την ακύρωση της ετυμηγορίας του. Η απόφασή που έλαβαν οι πολίτες ανατράπηκε από τον ίδιο τον Πρωθυπουργό που του ζήτησε να την πάρει. Νέο κεφάλαιο ξεκινήσαμε και τον Ιούλιο του 2019 με την άνοδο στην εξουσία της Νέας Δημοκρατίας. Από τότε η Ελλάδα, συνεχίζοντας και το 2023 με Κυβέρνηση Νέας Δημοκρατίας, απασχόλησε, για πρώτη φορά στα 50 χρόνια, διεθνείς οργανισμούς όπως το Συμβούλιο της Ευρώπης αλλά και το Ευρωκοινοβούλιο για ζητήματα δημοκρατικής λειτουργίας, όπως είναι η Ελευθερία του Τύπου, οι Υποκλοπές εναντίον πολιτικών προσώπων και δημοσιογράφων, τα Ανθρώπινα Δικαιώματα ακόμα και η δολοφονία δημοσιογράφου.

Αυτά τα 50 χρόνια, παρά τις πολύ δύσκολες φάσεις όπως η κρίση χρέους, η πανδημία, η ενεργειακή κρίση, η διεθνείς ταραχές και η σημερινή πληθωριστική κρίση, παραμένουν το πιο ειρηνικό, δημιουργικό και επιτυχημένο οικονομικά και κοινωνικά χρονικό σκέλος στην ιστορία του δύο αιώνων ελληνικού κράτους. Όμως υπάρχει πάντα, ως βαριά σκιά, η εθνική τραγωδία της Κύπρου. Η σύγχρονη δημοκρατία του κράτους προέκυψε από τη πιο πρόσφατη τραγωδία του έθνους. Δεν ξέρουμε πώς θα εξελίσσονταν τα πράγματα διαφορετικά, αλλά η ιστορία δεν γράφεται με «αν».

Στο διαφορετικό πλαίσιο που ζούμε σήμερα, χρειάζεται να επαναπροσδιορίσουμε πολλά ζητήματα, και κυρίως αυτό της ενότητας του λαού μας σε ένα μοτίβο κοινωνικής αξιοπρέπειας και εθνικών στόχων. Έτσι θα κρατήσουμε ψηλά το όραμα και την αξία της Δημοκρατίας, ειδικά για τις νεότερες γενιές. Αναζητείται ξανά ελπίδα. Η αποχή στις πρόσφατες Ευρωεκλογές αποδεικνύει ότι κάποιοι, ακόμα και αν δεν είναι οικονομικά στο περιθώριο, περιθωριοποιούνται πολιτικά. Οι πολιτικές εξυπηρέτησης των μεγάλων συμφερόντων από τη παρούσα Κυβέρνηση, που οξύνουν διαρκώς τις οικονομικές ανισότητες, οδηγούν πολλούς στις πολιτικές αγκάλες κομμάτων-νοσταλγών και υμνητών της Χούντας.
Η Δημοκρατία μας γιόρτασε 50 χρόνια με το Πολεμικό Ναυτικό σε αυξημένη επιφυλακή λόγω παρουσίας τουρκικών πλοίων στα στενά Κάσου-Καρπάθου. Αφορμή οι εργασίες για ενεργειακή σύνδεση Ελλάδας – Κύπρου μέσω Κρήτης. Είναι σίγουρο ότι πολλοί συμπολίτες μας έμειναν μόνο με την εντύπωση της φωτογραφίας από τη συγκέντρωση των Πολιτικών Αρχηγών και του Προέδρου της Βουλής γύρω από την Πρόεδρο της Δημοκρατίας στην Αθήνα. Αυτό είναι το μεγαλείο και συνάμα το επικοινωνιακό πρόβλημα της Δημοκρατίας μας σήμερα. Την ίδια ώρα, ένας πολιτικός αρχηγός, ορθώς, δεν κλήθηκε, ενώ άλλοι δύο δεν παρέστησαν απαξιώνοντας τη σημαντική αυτή ημέρα. Είναι αυτοί που λαϊκίστικα προσπαθούν να επωφεληθούν από την απογοήτευση που κυριαρχεί τα τελευταία χρόνια και να καρπωθούν πολιτικά οφέλη, οδηγώντας συμπολίτες μας στις εχθρικές ιδέες για το ίδιο το προνόμιο της Δημοκρατίας. Βρίσκονται στα άκρα δεξιά του πολιτικού συστήματος που απειλεί όλη την Ευρώπη.

Πέραν της οικονομίας, η διαχείριση των εθνικών θεμάτων μεταξύ των οποίων το Κυπριακό, αποτελεί κριτήριο επίδρασης στις διαμορφούμενες αντιλήψεις για τη Δημοκρατία μας. Ταυτόχρονα, οι μεγαλύτερες εθνικές επιτυχίες αλλά και δυσκολίες όλης της Μεταπολίτευσης συνδέονται άρρηκτα με το ευρωπαϊκό κεκτημένο.
Μία εκ των κορυφαίων επιτυχιών είναι η ένταξη της Κύπρου στην Ευρωπαϊκή Ένωση, με άλυτο το κυπριακό ζήτημα. Είναι χαρακτηριστικό μάλιστα ότι η Συνθήκη Προσχώρησης της Κύπρου στην Ε.Ε. επικυρώθηκε σε ειδική συνεδρίαση της ολομέλειας της κυπριακής Βουλής των Αντιπροσώπων τον Ιούλιο του 2003.
Η επιτυχία αυτή φέρει και τη σφραγίδα του ΠΑΣΟΚ, καθώς η τότε Κυβέρνηση έδωσε «μάχη» για τη θετική έκβαση του αιτήματος της Κύπρου. Άλλωστε η Ιδρυτική Διακήρυξη του ΠΑΣΟΚ της 3ης Σεπτέμβρη 1974 ξεκινά: «Η τραγωδία της Κύπρου καθώς και οι κίνδυνοι που έχουν προκύψει για το έθνος…» αποδεικνύοντας τη άμεση συσχέτιση της ελληνικής πολιτικής πραγματικότητας με τη κατάσταση στην Κύπρο, μιας και το ΠΑΣΟΚ έχει επισφραγίσει με τη πορεία του και τα παραδοτέα του στο κοινωνικό σύνολο όλη τη Μεταπολίτευση.
Σήμερα το ΠΑΣΟΚ-Κίνημα Αλλαγής είναι το μόνο κόμμα που βάζει επιτακτικά και ταυτόχρονα θεσμικά το ζήτημα της Κύπρου και γενικότερα τα εθνικά θέματα στον δημόσιο διάλογο, αξιοποιώντας και τα εργαλεία της Ε.Ε. Ο πρόεδρος Νίκος Ανδρουλάκης από τη Κύπρο όπου παρέστη για τη μαύρη επέτειο, ζήτησε επανέναρξη των συνομιλιών για το Κυπριακό στο πλαίσιο του ΟΗΕ με συμμετοχή όμως και της ίδιας της Ευρωπαϊκής Ένωσης στο τραπέζι του διαλόγου.

Μήπως μετά από 50 χρόνια Δημοκρατίας, η ενίσχυση του ρόλου του συμβουλίου των πολιτικών αρχηγών, που έχει ζητήσει πολλές φορές το ΠΑΣΟΚ, με τακτικότερη σύγκλισή του υπό τον/την Πρόεδρο της Δημοκρατίας, για σημαντικά εθνικά θέματα, θα δημιουργούσε και ένα ισχυρότερο αίσθημα ενότητας;
Οι καταστάσεις αποδεικνύουν ότι το κεκτημένο της πενηντάχρονης Τρίτης Ελληνικής Δημοκρατίας πρέπει να φυλαχθεί σαν «κόρη οφθαλμού» και να αποτελέσει εφαλτήριο για το μέλλον. Δεν είναι δεδομένο, σύμφωνα με το διεθνές πολιτικό κλίμα, αλλά ο ρεαλιστικός δημοκρατικός πατριωτισμός εντός της Ε.Ε. παράλληλα με τη διασφάλιση ατομικών και κοινωνικών δικαιωμάτων, με σεβασμό στο κράτος δικαίου, είναι που μπορούν να ενισχύσουν τη Δημοκρατία μας για πολλά χρόνια ακόμα.
Η αντιπροσωπευτική Δημοκρατία βασίζεται στους κομματικούς σχηματισμούς. Με αφορμή τη πεντηκοστή επέτειο από την αποκατάστασή της, αλλά και τη πολιτική επικαιρότητα, είναι ευκαιρία να αναλογιστούμε, με βάση όλη αυτή την ιστορική εμπειρία, ποιος είναι ο σχηματισμός που μπορεί να συνδυάσει καλύτερα όλα όσα τη κρατούν ισχυρή. Παράλληλα να αξιολογήσουμε τον ρόλο των ηγετικών προσώπων. Ποιοι κατέχουν τον μεγαλύτερο βαθμό εμπιστοσύνης ώστε να ηγηθούν σχηματισμού, αδέσμευτοι από τα συμφέροντα τα οποία υποσκάπτουν τους βασικούς πυλώνες της Μεταπολίτευσης, τη Λαϊκή Κυριαρχία, την Εθνική Υπερηφάνεια και τη Κοινωνική Δικαιοσύνη;.
Σήμερα το ΠΑΣΟΚ – Κίνημα Αλλαγής με τις βαθιά πολιτικές πράξεις της ηγεσίας του, ανακτά σταδιακά τη θέση του στο πολιτικό στερέωμα. Ίσως τελικά ο κύκλος της Μεταπολίτευσης κλείσει οριστικά, μόλις η κοινωνία του δώσει ξανά κυβερνητική εντολή, ώστε να ενώσει ξανά τον λαό με ένα νέο κοινωνικό συμβόλαιο.
Μέχρι τότε, προχωράμε, κρατώντας ψηλά τη παρακαταθήκη του Ανδρέα Παπανδρέου, του μεγαλύτερου ηγέτη της Μεταπολίτευσης, σύμφωνα με όλες τις μετρήσεις: Η Δημοκρατία είναι θέμα μόνιμου αγώνα.

* Ο κ. Αντώνης Πολίτης είναι κοινωνικός επιστήμονας – οικονομολόγος, μέλος Κεντρικής Πολιτικής Επιτροπής ΠΑΣΟΚ – Κίνημα Αλλαγής.