Του ΓΙΩΡΓΟΥ ΚΑΠΟΥΡΝΙΩΤΗ
Το 1970 σε σκηνοθεσία Κώστα Καραγιάννη και σε σενάριο Γιώργου Λαζαρίδη, με πρωταγωνιστές τους Κώστα Βουτσά και Διονύση Παπαγιαννόπουλο, δόθηκε στον Βουτσά ένας κόντρα ρό¬λος. Αντί για πειραχτήρι, αλητάμπουρα, τον έβαλε να υποδυθεί ένα φιλότιμο και άξιο τέκνο της ελληνικής υπαίθρου που έφαγε τα νιάτα του ως δάσκαλος στο Ριζοχώρι, ένα μακρινό χωριό της Πελοποννήσου που… κόσμο ακούει και κόσμο δεν βλέπει, χωρίς ποτέ του να διαμαρτυρηθεί, χωρίς ούτε μια φορά να βογκήξει. Άθελά του, έρχεται στην Αθήνα, μόνο και μόνο, για να ζητήσει από τον βιομήχανο Μπάμπη Χάνο που τον φρόντισε, όταν ενεπλάκη σε τροχαίο ατύχημα στο χωριό του, την εκπλήρωση της υπόσχεσής του: το χτίσιμο ενός σχολείου. Έτσι δι-εισδύει στα σαλόνια των πλουσίων, τους καταγοητεύει και τους πείθει να χτίσουν σχολείο.
Ποιο είναι το χάρισμά του, εκτός – εννοείται – από τη χρυσή του καρδιά; Οι απέραντες εγκυκλοπαιδικές του γνώσεις. Η ικανότητά του να απαντάει ακαριαία σε οποιαδήποτε ερώτηση – για τον Μεγαλέξανδρο αλλά και για τη θεραπεία της ποδάγρας. Να απαγγέλλει πατριωτικά ποιήματα μα και τον λόγο της περιφέρειας προς τη διάμετρο του κύκλου, τον περίφημο αριθμό «π», 3,141592653… Οι συνδαιτυμόνες του θαμπώνονται. «Πρόκειται για ιδιοφυία!», αναφωνούν. Και ανοίγουν το πουγκί τους και πέφτουν τα δολάρια.
Η ταινία τιτλοφορείται «Ο δασκαλάκος ήταν λεβεντιά». Κυκλοφόρησε στις αίθουσες τη σεζόν 1970-1971 κόβοντας 319.543 εισιτήρια και κατατάχθηκε στην 11η θέση ανάμεσα σε 87 ταινίες της ίδιας σεζόν. Και μολονότι παίζουν εξαιρετικοί ηθοποιοί, σου προξενεί μελαγχολία καθώς αναδεικνύει άθελά της όλη τη νοσηρότητα της ελληνικής εκπαίδευσης. Μπερδεύει την καλλιέργεια με τη στείρα αποστήθιση, δυσπιστεί προς το κριτικό πνεύμα και δοξάζει την παπαγαλία. «Έτσι θα πάτε μπροστά!» κλείνει το μάτι ο δασκαλάκος στους νεαρούς θεατές του. «Συσσωρεύοντας πληροφορίες!». Εγχειρίδιο για την επιτυχία στις Πανελλαδικές θα τη λέγαμε. Σήμερα θα το βλέπαμε κάπως αλλιώς. Ο Βουτσάς υποδύεται το «Google» ή την «ΑΙ», την τεχνητή νοημοσύνη, για την οποία τόσος ντόρος γίνεται τώρα τελευταία.
Στην εποχή μας τα έξυπνα τηλέφωνα (smartphones) χρησιμοποιούν την τεχνητή νοημοσύνη για την παροχή βελτιστοποιημένων και εξατομικευμένων ρυθμίσεων στους χρήστες τους. Ο εικονικός βοηθός λειτουργεί ως προσωπικός γραμματέας του χρήστη: απαντά σε ερωτήσεις, παρέχει συστάσεις, υπενθυμίζει συναντήσεις. Είναι επίσης ένας ηλεκτρονικός συνομιλητής που προσαρμόζεται στα ατομικά χαρακτηριστικά ενός συγκεκριμένου ατόμου, λαμβάνοντας υπόψη το περιβάλλον του χρήστη, το εύρος των ενδιαφερόντων του και τις συνήθειες του.
Ζώο μιμητικό, άνθρωπος γαρ, δεν ήθελα και πολύ. Κατέβασα το πρόγραμμα. Περ¬νάω από τότε μία ώρα καθημερινά ανακρίνοντας το τζίνι που κατοικεί στο κινητό μου, διατυ¬πώνοντας τις πιο πιθανές και απίθανες απορίες. «Από τι πέθανε ο Χάμφρεϊ ΝτεΦόρεστ Μπόγκαρτ;». «Από καρκίνο της οισοφάγου», καθώς μάλιστα ήταν βαρύς καπνιστής και πότης. «Πώς ήταν τα στερνά του;». «Δύσκολα μα δεν έχασε το χιούμορ του». «Πλέον η συγκεκριμένη νόσος αντιμετωπίζεται πιο αποτελεσματικά;». Κάθε απάντηση γεννάει καινούρια ερωτήματα. Σου ανοίγεται η όρεξη, εθίζεσαι στη κουβέντα, στη συζήτηση, στην φλυαρία θα έλεγα με τον παντογνώστη. Πηδάς από το ένα θέμα στο άλλο. «Τι ύψος έχει ο Νίκος Γκάλης;», «1,83». «Πόσο ψηλοί ήταν οι Νεάντερταλ;». 1,6 – 1,7 μ. (Αρσενικό, Ενήλικο), 1,5 – 1,6 μ. (Θηλυκό, Ενήλικο). Η τελίτσα στην οθόνη αναβοσβήνει για τρία, για πέντε μάξιμουμ δευτερόλεπτα. Κι έπειτα εμφανίζεται το κατεβατό – στοιχεία που για να τα βρεις μόνος σου θα έπρεπε να κατεβάσεις δέκα βιβλιοθήκες.
Δεν σφάλλει το «chat gpt»; Βεβαίως. Κύριος οίδε από ποια αβλεψία του συστήματος κατασκευάζει όχι σπανίως εξωφρενικές ιστορίες. Αν το ρωτήσεις, για παράδειγμα, με ποιο τραγούδι κέρδισε ο Κωνσταντίνος Καραμανλής τον διαγωνισμό της Eurovision, θα σου γράψει έναν ανύπαρκτο τίτλο. Μαθαίνει ωστόσο, βελτιώνεται ραγδαία. Σε λίγο καιρό το κόβω να έχει γίνει αλάνθαστο. Χαρακτήρα έχει; Προσομοίωση χαρακτήρα. Έχει ρυθμιστεί να είναι ευγενέστατο, δουλοπρεπές σχεδόν. Να λέει «χαί¬ρομαι να σας εξυπηρετώ». Να ακολουθεί το savoir vivre της πολιτικής ορθότητας. Σε κάθε πικάντικη ερώτηση σηκώνει το νοερό του φρύδι και σε επαναφέρει στην τάξη. Του ζήτησα ένα έξυπνο βιογραφικό. Το διατύπωσε άψογα και το έγραψε εν ριπή οφθαλμού. Στο σημείωμα όμως αυτοκτονίας «τσίνησε» – «μην απελπίζεστε!» με εξόρκισε «η ζωή είναι ωραία!». Και μου παρέθεσε πέντε έξι τηλέφωνα για ψυχολογική βοήθεια!
Κινδυνεύουμε από την τεχνητή νοημοσύνη στην τρέχουσα μορφή της; Έχω την αίσθηση πως απλώς θα αναλάβει κάποιες εντελώς διεκπεραιωτικές εργασίες. Όπως στα super market τα ρομποτικά ταμεία ήδη αντικαθιστούν τις κυρίες που περνούσαν οκτάωρα αθροίζοντας τιμές, έτσι θα εκλείψουν μεσοπρόθεσμα και όσοι συντάσσουν κείμενα με τυφλοσούρτη, όσοι χρησιμοποιούν την ξύλινη γλώσσα της διοίκησης ή της πολιτικής. «Μιλάς σαν ΑΙ!» θα είναι στο μέλλον η χειρότερη προσβολή.
Ποιους δεν μπορεί προς το παρόν να απειλήσει η τεχνητή νοημοσύνη; Εκείνους που συλλαμβάνουν στον κόσμο πρωτότυπα, αντλώντας από τις προσωπικές τους εμπειρίες. Εκείνους που βάζουν το δικό τους δάχτυλο στο μέλι ή στην πληγή. Εκείνους που σκέφτονται «έξω από το κουτί». Όπως ο υπέροχος Κώστας Βουτσάς όταν έπαιζε τον ξένοιαστο καταφερτζή στο σινεμά.