Του Δημήτρη Κωνσταντάρα – Σταθαρά
Με τον περιορισμό στο σπίτι, λόγω της πανδημίας του κορωνοϊού, μου δόθηκε η ευκαιρία να ξαναδιαβάσω ένα σπουδαίο και συλλεκτικό βιβλίο για τις αλησμόνητες πατρίδες της καρδιάς μας, που άφησαν οι γονείς μας στη μικρασιάτικη γη.
Το βιβλίο είχε παρουσιαστεί με επιτυχία στο Μεταξουργείο της Νέας Ιωνίας στις 11 Μαρτίου 2018 από τους τρεις Μικρασιατικούς Συλλόγους της Νέας Ιωνίας. Ο τίτλος του: «Χαμένες Πατρίδες, το χωριό μας η Αγία Παρασκευή του Τσεσμέ (το Κιόστε) 1790-1922». Συγγραφέας του ο αείμνηστος Γιάννης Δ. Αικατερίνης, απόστρατος μοίραρχος Χωροφυλακής, κάτοικος Σκιάθου (πρώτη έκδοση 1984 και β’ έκδοση, η παρούσα, Εκδόσεις Μπαλτά, 2017, σελίδες 728).
Έγραψα στην αρχή «σπουδαίο βιβλίο» με την έννοια ότι ο συγγραφέας του (Γιάννης Αικατερίνης) ήταν Μικρασιάτης πρώτης γενιάς, αφού γεννήθηκε το 1901 στο χωριό του, την Αγία Παρασκευή του Τσεσμέ και έφυγε πρόσφυγας από εκεί το 1922, όταν ήταν 21 ετών, οπότε, τα γραφόμενά του έχουν αυθεντική μαρτυρία. Είναι μια άμεση πηγή και, μάλιστα, όλες αυτές τις 728 (!) σελίδες επεξεργαζόταν στο μυαλό και στην ψυχή μέχρι τα 83 χρόνια του και, όπως σημειώνει ο ίδιος στον επίλογό του (σ.σ. για την πρώτη έκδοση του 1984), «οι σημειώσεις αυτές με τα στοιχεία που κρατούσα, φυλάγονταν σε συρτάρια κι αν δεν βρισκόταν κι άλλος που το πονούσε (σ.σ. το χωριό) σαν κι εμένα, για ν’ αναλάβει τα έξοδα αυτουνού του βιβλίου, οι σημειώσεις αυτές θα σάπιζαν. Κι έτσι τώρα, που ξεπέρασα τα 80 μου χρόνια, βρήκα την ευκαιρία να δημοσιεύσω την εργασία μου αυτή για το χωριό μου, που το περιέγραψα όπως το θυμόμουν τότε και όπως μου το παρέστησαν οι μεγαλύτεροι από εμέ».
Ο συγγραφέας, Γιάννης Αικατερίνης αποτελούσε μέλος πολυμελούς οικογένειας με επτά αδέρφια. Με τον Πρώτο Διωγμό του 1914 κατέφυγε στη Χίο, όπου φοίτησε στο σχολείο με πολύ καλές επιδόσεις. Επέστρεψε στη γενέτειρά του και αργότερα φοίτησε στη Σχολή Χωροφυλακής της Σμύρνης. Κατά τη διάρκεια της Μικρασιατικής Καταστροφής κατέφυγε πάλι στη Χίο και συνέχεια στη Σκιάθο. Συνέχισε τη φοίτησή του στη Σχολή Χωροφυλακής της Αθήνας. Υπηρέτησε σε διάφορες περιοχές της Ελλάδας και έφθασε ώς τον βαθμό του μοιράρχου. Το 1940 νυμφεύθηκε τη Μελαχροινή Κανταράκια (Σκιαθίτισσα) και απόκτησε τρία παιδιά, τη Δέσποινα, τον Δημήτρη και τη Ματούλα (σήμερα συνταξιούχο φιλόλογο και φίλη μας).
Εδώ πρέπει να σημειώσουμε την πολυάριθμη παρουσία Μικρασιατών προσφύγων από την Αγία Παρασκευή του Τσεσμέ στη Σκιάθο, όπως την έχω καταγεγραμμένη στο βιβλίο μου «Μικρασιάτες πρόσφυγες στη Μαγνησία» (Έκδοση Πολιτιστικού Οργανισμού Δήμου Νέας Ιωνίας, 2008, σελ. 288-300): Στη Γενική Απογραφή του πληθυσμού κατά το έτος 1928 η Σκιάθος φαίνεται να έχει 3.213 κατοίκους, εκ των οποίων πρόσφυγες από την Αγία Παρασκευή του Τσεσμέ ήταν 525 (ποσοστό 16,33%). Στην καταγραφή των οικογενειών σε έρευνα δική μας (βλ. παραπάνω βιβλίο) βρήκα στα δημοτολόγια του 1954, καταγεγραμμένες 193 οικογένειες, εκ των οποίων 102 αμιγείς προσφυγικές και 91 μικτές, μεταξύ των οποίων και την οικογένεια του συγγραφέα Γιάννη Αικατερίνη. Επίσης, ας μου επιτραπεί να αναφερθώ και στην οικογένεια του σημερινού δημάρχου της Σκιάθου κ. Θοδωρή Τζούμα και σε άλλες 8 οικογένειες, που αναφέρονται στο Δημοτολόγιο των οικογενειών με το επώνυμο «Τζούμας». Nα σημειωθεί ότι και ο προηγούμενος δήμαρχος κ. Νικόαλος Πλωμαρίτης είναι απόγονος των πρώτων εκείνων μικρασιατών προσφύγων που «απάγκιασαν» στη Σκιάθο το 1922.
Οι πρόσφυγες της Αγίας Παρασκευής του Τσεσμέ με την εξειδίκευσή τους στην ψαρική τέχνη (ανεμότρατες, γρι-γρι κ.ά.) συνέβαλαν εκείνη την εποχή στην οικονομική πρόοδο της Σκιάθου. Σήμερα στη Σκιάθο οι απόγονοι εκείνων των Μικρασιατών της Αγίας Παρασκευής, που ζουν και δραστηριοποιούνται σε διάφορα επαγγέλματα, έχουν γίνει «Σκιαθίτες» και με τον προσφυγικό σύλλογο που έχουν ιδρύσει, κρατούν ζωντανές τις μνήμες των πατέρων τους.
Το βιβλίο «Χαμένες Πατρίδες, το χωριό μας η Αγία Παρασκευή του Τσεσμέ (το Κιόστε) 1790-1922» του Γιάννη Αικατερίνη το χαρακτήρισα στην αρχή «συλλεκτικό», γιατί, πέρα από τις πληροφορίες της Μικρασιατικής Καταστροφής του 1922, είναι ένας λαογραφικός θησαυρός και ανάγνωσμα της ζωής, εκείνης της εποχής, των κατοίκων της Αγίας Παρασκευής του Τσεσμέ, ενός τυπικού καθαρά ελληνικού χωριού της Ιωνίας και κατ’ επέκταση του Ελληνισμού της Ιωνίας.
Μέσα στον χείμαρρο των 728 σελίδων, χωρισμένο σε δέκα κεφάλαια περιλαμβάνει τα πάντα: Γεωγραφικά και ιστορικά στοιχεία – Στοιχεία πολιτισμού – Οικονομική ζωή – Λαϊκός Πολιτισμός – Περί εθνικού φρονήματος των χωριανών – Θρησκευτική ζωή, Παραδόσεις, προλήψεις – Δεισιδαιμονίες, δοξασίες – Ευτράπελες διηγήσεις και ανέκδοτα – Πρόσωπα και τύποι – Και άλλα στοιχεία του χωριού.
Και ένα δείγμα από αυτά. Από το κεφάλαιο Πολιτισμός αντιγράφουμε λίγα για το θέμα Παιδεία (σ. 64): «Μέσα στην αυλή του ναού της Ζωοδόχου Πηγής υπήρχαν δύο κτήρια, τα οποία εχρησίμευαν σαν δημοτικά σχολεία. Στο διώροφο που ήταν προς τη νότια μεριά της αυλής, κοντά στην εκκλησία, στεγάζονταν τα δημοτικά σχολεία αρρένων και θηλέων και στο μονώροφο που ήταν προς το βοριά, στεγαζόταν το νηπιαγωγείο… Τα δωμάτια-αίθουσες ήταν πολύ ευρύχωρες. Είχαμε αναπαυτικά θρανία, μεγάλους μαυροπίνακες και ωραίες έδρες για τους δασκάλους μας. Οι εικόνες στους τοίχους σε κάθε αίθουσα ήταν των Τριών Ιεραρχών, του Χριστού, μερικές από τα γεγονότα της Παλαιάς Διαθήκης και από ένα χάρτη της τότε Οθωμανικής Αυτοκρατορίας σε ελληνική γλώσσα. Τα δημοτικά σχολεία μας είχαν μόνον τέσσερις τάξεις».
Και όλα αυτά είναι γραμμένα και χωρισμένα σε μικρά και όχι κουραστικά αναγνώσματα.
Αξίζει το βιβλίο αυτό να το διαβάσουν οι απανταχού Μικρασιάτες και, πρώτα-πρώτα οι Σκιαθίτες, αλλά και κάθε πνευματικός άνθρωπος και φιλίστορας για να διαπιστωθεί ότι στη Μικρά Ασία «ζούσε» η Ελλάδα, «ζούσε» η θρησκεία, «ζούσε» ο λαϊκός Πολιτισμός, «ζούσαν» τα ελληνικά τραγούδια κ.λπ., κ.λπ. Και όλα αυτά μετά την Καταστροφή του 1922 «ήρθαν» στην πατρίδα μας και, εκτός απ’ το ανθρώπινο δυναμικό (ενάμισι εκατομμύριο πρόσφυγες), μπόλιασαν την ελληνική κοινωνία, την οικονομία, τον πολιτισμό και διαμορφώθηκε η νεότερη πατρίδα μας.