Του Δημήτρη Σιάτρα
Ένας επετειακός ή περιστασιακός εορτασμός ιστορικών γεγονότων και καταστάσεων ενέχει τη διττή αξίωση: της πιστής αναπαράστασης και του αναστοχασμού των στοιχείων που συνθέτουν τη θεματική του. Είναι πρόδηλο ότι σκοπός του εορτασμού αυτού είναι η υπόμνηση – μακάρι και η γνωστική διερεύνηση – ενός ιστορικού παρελθόντος και, συγχρόνως, η πρόκληση του οικείου συναισθηματικού ερεθίσματος.
Εύλογο είναι βέβαια το ερώτημα αν ένας εορτασμός αυτού του είδους, πέρα από το νόημα της σπονδής στην υπόθεση της εθνικής αυτοσυνειδησίας, αφήνει κάποιο μετρήσιμο αποτέλεσμα, όταν πέφτει η αυλαία του πανηγυρισμού. Το ερώτημα αυτό είναι πανάρχαιο, όπως δείχνει η απάντηση που δίνει σ’ αυτό ο «Επιτάφιος» του Περικλή: «…εμοί δε αρκούν αν εδόκει είναι ανδρών αγαθών έργω γενομένων, έργω δηλούσθαι και τας τιμάς…» (=έχω τη γνώμη ότι, για άνδρες που αναδείχθηκαν άξιοι με έργα, πρέπει να εκφράζονται με έργα και οι τιμές…).1
Στον εφετινό εορτασμό των 200 χρόνων από την Ελληνική Εθνεγερσία του 1821, το Λύκειο Ελληνίδων Βόλου συμμετέχει με την έκδοση ενός βιβλίου της προέδρου του, της κ. Μαρίας Σπανού, που έχει τον τίτλο «Μικρό δοξαστικό σε άγνωστες ηρωίδες της Επανάστασης του 1821». Κεντρικό πρόσωπο στη συγγραφική αυτή αναφορά είναι, μεταξύ πολλών άλλων γυναικών που αγωνίσθηκαν μαζί με τους άνδρες για την απελευθέρωση της Ελλάδας, η μεσολογγίτισσα Τασούλα Γυφτογιάννη, η οποία αγωνίσθηκε στην «Ιερή Πόλη» και επέζησε μετά την ηρωική Έξοδο.
Η προσπέλαση του αντικειμένου αυτής της συγγραφής είχε να αντιμετωπίσει σοβαρές δυσχέρειες, όπως: 1. η έλλειψη ενός χάρτη αναζήτησης των οικείων πηγών, που σημαίνει ότι, πριν από τη δυσκολία εκμετάλλευσης των πηγών, υπήρχε η δυσχέρεια εύρεσης των πηγών, 2. η ετερογένεια και η αποσπασματικότητα των πηγών από τις οποίες αντλούνται ελλιπή και, συχνά, ετεροχρονισμένα στοιχεία, 3. η περιγραφή της ιστορικής συνθήκης και της στρατιωτικο-πολεμικής κατάστασης, ως αναγκαίος καθορισμός του πλαισίου εντός του οποίου, και μόνον, ήταν επιτρεπτή η πραγμάτευση του αντικειμένου του ιστορικού αφηγήματος, 4. τα κενά της γενικής ιστοριογραφίας σ’ ό,τι αφορά τη συμμετοχή και την αξία της προσφοράς των γυναικών στον αγώνα της εθνικής παλιγγενεσίας. Η Μαρία Σπανού αντιμετώπισε τις δυσχέρειες αυτές με τον καλύτερο δυνατό τρόπο. Αυτό πιστοποιείται από το γεγονός ότι ο αναγνώστης του βιβλίου της αποκομίζει μια εικόνα ικανοποιητικής πληρότητας – επάρκειας σχετικά με το αντικείμενο της συνοπτικής αυτής ιστορικής διατριβής.
Πρέπει να σημειωθεί ότι η έλλειψη μιας άμεσης αλληλουχίας των στοιχείων της αφήγησης δεν οφείλεται στο χειρισμό της συγγραφέως αλλά στους ετεροχρονισμούς των στοιχείων του υπάρχοντος ιστορικού υλικού. Σημαντικό είναι, πάντως, ότι η αφήγηση της Μαρίας Σπανού διασώζει τις ενότητες των σημαινομένων από διάσπαρτα στοιχεία.
Σ’ ό,τι αφορά τη συγγραφική – λογοτεχνική υφή του ιστορικού πονήματος της Μαρίας Σπανού, είναι ευδιάκριτα τα εξής χαρακτηριστικά: Η γλώσσα είναι ευπρεπής, χωρίς σολοικισμούς και εκφραστικές ακρότητες, καθιστά αβίαστη, χωρίς λεκτικές συγκοπές και νοηματικά κενά, τη ροή της αφήγησης, εξασφαλίζει την ευστοχία και τις απηχήσεις των σκοπούμενων σημάνσεων. Το ύφος της συγγραφέως αποκαλύπτει μια αίσθηση ευθύνης για τα αναφερόμενα, μια επιφύλαξη απέναντι στα αβέβαια και μια απαρέσκεια απέναντι στην έπαρση και στην υπερβολή.
Στην παρούσα ιστορική συγκυρία του εορτασμού των 200 χρόνων από την ελληνική εθνεγερσία, το ιστορικό πόνημα της Μαρίας Σπανού σχετικά με τη ζωή και τη δράση μιας ηρωικής μεσολογγίτισσας επιδέχεται δυο νοηματοδοτήσεις: α. της αυτοσκοπούμενης ιστορικής διατριβής και β. της εσκεμμένης βούλησης του Λυκείου Ελληνίδων Βόλου, ως φορέα έκδοσης του ιστορικού πονήματος, να τιμήσει με ένα έργο, αυτό της προέδρου του κ. Μαρίας Σπανού, εκείνους που στάθηκαν άξιοι με τα έργα τους. Στην περίπτωση αυτή, είναι αξιοσημείωτο ότι η επιστημονική επιδίωξη (συστηματική ιστορική διερεύνηση της περίπτωσης ενός ατομικού, αλλά αντιπροσωπευτικού, υποκειμένου) και η πρόθεση απότισης τιμής σ’ ένα πολυπρόσωπο υποκείμενο (γενεά) του παρελθόντος συστρατεύθηκαν για την εκπλήρωση του ίδιου σκοπού. Αποτέλεσμα της συστράτευσης αυτής ήταν η δημιουργία του έργου της Μαρίας Σπανού.
1. Θουκυδίδη, Πελοποννησιακός Πόλεμος, Βιβ. Β’, 35.1.