Του Στάθη Γεωργαντά
Το Φεστιβάλ Βόλου 2021 ξεκινάει αύριο Δευτέρα 6 Σεπτεμβρίου το πρόγραμμα των δράσεών του με τις Ημέρες Φωτογραφίας, οι οποίες λαμβάνουν χώρα στο τέρμιναλ Ιάσων του Ο.Λ.Β., στη νέα ιδιωτική σκηνή της πόλης «Κέντρο Πολιτισμού και Τεχνών Θεατρίνη», αλλά και στο Spade feat. Christos/Ermou 220, όπου ο Σταύρος Καστρινάκης εκθέτει τις μεταλλοτυπίες του, οι οποίες μετά την Αθήνα και τη Μύκονο έρχονται στον Βόλο. Στις αίθουσες του Οργανισμού Λιμένος δύο νέοι καλλιτέχνες που δημιουργούν και δραστηριοποιούνται στην πόλη, η Ξένια Νασέλου και ο Μάνος Σπαθάς, παρουσιάζουν ο καθένας την προσωπική του έκθεση, ενώ στον ίδιο χώρο το έμπειρο μάτι του επί πολλών ετών υπευθύνου της Φωτογραφικής Λέσχης Βόλου και στενού συνεργάτη του φεστιβάλ, Λέοντα Μουρτζούκου, παρουσιάζει τη διαδρομή του φεστιβάλ από την πρώτη διοργάνωση μέχρι και σήμερα. Στον χώρο της Θεατρίνης, οι νικητές του διαγωνισμού Μετάβαση στο Φως θα παρουσιάσουν τα έργα τους που αξιολογήθηκαν από έμπειρες επιτροπές των Φεστιβάλ Βόλου, Μύλου Παραστατικών Τεχνών Λάρισας και Φεστιβάλ Κωμωδίας Τρικάλων, ενώ ο Σταύρος Καστρινάκης «στήνει» την παρουσίαση των έργων του στο πιο κεντρικό σημείο της πόλης. Περισσότερα για τις Ημέρες Φωτογραφίας θα μας αποκαλύψουν οι συμμετέχοντες καλλιτέχνες και ο εκτελεστικός διευθυντής της διοργάνωσης Νίκος Φυτάς.
Ποιο το περιεχόμενο της έκθεσής σας; Ποιος ο τίτλος και γιατί; Ποια η συσχέτιση του περιεχομένου της έκθεσής σας με τη θεματική ταυτότητα του φετινού φεστιβάλ, την έννοια της μετάβασης;
Ξένια Νασέλου: Με αφορμή το φετινό θέμα της έκθεσης Μετάβαση, συμμετέχω με το έργο μου «I wish I was there». Είναι ένα έργο που έγινε σε συνεργασία με τον γαλλικό εκδοτικό οίκο Éditions Non-Standard. Το 2017 μου ανατέθηκε να φωτογραφήσω τα μέρη, στα οποία είχαν καταφτάσει οι πρόσφυγες στο νησί το 2015. Εστίασα κυρίως στα ίχνη που άφησαν στο πέρασμά τους. Τα απομεινάρια ήταν αποτέλεσμα κοινωνικών και πολιτικών αλλαγών στις χώρες καταγωγής τους. Με ενδιέφερε να αποτυπώσω το θέμα με πρωταγωνιστή τη θάλασσα ως κύριο μέσο γεφύρωσης στην καινούργια ζωή. Με «γέφυρα» το νερό μετέβησαν από το παρελθόν στον μέλλον, από τη συντριβή στην πιθανή αναγέννηση, από την απελπισία στην ελπίδα. Ο τίτλος του έργου «I wish I was there» έχει έναν ειρωνικό χαρακτήρα ως προς τον προορισμό της καινούργιας ζωής.
Μάνος Σπάθας: Η έκθεσή μου στο φετινό Φεστιβάλ Βόλου έχει τίτλο «Όπου φυσάει» και είναι ένα κομμάτι από τη συλλογή φωτογραφιών μου κατά τη διάρκεια της πανδημίας και των lockdown. Μέσα από αυτά τα πέντε έργα επιχειρώ να δώσω μια τρυφερή προσέγγιση στα συναισθήματα που προκαλούνται από τον εγκλεισμό, την ανασφάλεια για το μέλλον και την αντικοινωνική συμπεριφορά των ανθρώπων. Η Μετάβαση, όπως είναι η φετινή θεματική ενότητα του Φ.Β., κούμπωσε πάνω στην αφήγηση των εν λόγω έργων. Ο τίτλος είναι εμπνευσμένος από το τραγούδι του Κ. Τουρνά «Όπου φυσάει ο άνεμος», θέλοντας να δηλώσει την προσαρμοστικότητα, την ψυχική και σωματική δύναμη των ανθρώπων για τη συνέχιση της ζωής τους και τη μετάβαση σε ένα επόμενο στάδιο που εύχομαι να είναι με κέντρο τη ζωή και όχι τα κέρδη.
Λέων Μουρτζούκος: Οι φωτογραφίες της έκθεσής μου είναι μια επιλογή από διάφορες δράσεις και παραστάσεις του Φεστιβάλ.
Ο τίτλος της έκθεσης είναι «Το Φεστιβάλ σε Μετάβαση», γιατί είναι μια φωτογραφική περιήγηση στο Φεστιβάλ, από το 2016 μέχρι σήμερα. Αποτυπώνει χρονολογικά την εξέλιξη του θεσμού μέσω θεατρικών κυρίως παραστάσεων.
Σε πρώτη φάση παρουσιάζονται φωτογραφίες των προηγούμενων ετών, ακόμη και για το 2020, που το Φεστιβάλ με θέμα «Ιδιωτεία», δεν πραγματοποιήθηκε λόγω της υγειονομικής κρίσης. Στην έκθεση, ωστόσο, θα προστεθούν φωτογραφίες «εν τη εξελίξει» και από τις φετινές δράσεις, συμπληρώνοντας την έκθεση και δημιουργώντας μια φωτογραφική γέφυρα ανάμεσα στο χθες, το σήμερα και το αύριο του Φεστιβάλ.
Σταύρος Καστρινάκης: Το κυρίως υλικό της φωτογραφικής δουλειάς που θα παρουσιάσω στην έκθεση εμπεριέχει τη συνύπαρξη και τη συσχέτιση του ανθρώπινου στοιχείου με το φυσικό περιβάλλον. Η ανθρώπινη φιγούρα παρουσιάζεται μέσα σε θερινά τοπία φαινομενικής ανεμελιάς όπου τα στοιχεία της φύσης επιβλητικά ακόμη και απειλητικά, «υπενθυμίζουν» την πρωταρχική τους ιδιότητα. Λέω υπενθυμίζουν γιατί στρεφόμαστε προς τη φύση ξεχνώντας το μεγαλείο της και τις ατέρμονες εκδοχές της. Ο τίτλος της έκθεσης Ephemeral | Traces δόθηκε για να συμπεριλάβει όλη την κίνηση που εμπεριέχουν οι εικόνες, καθώς και τη μετάβαση από τη μια στιγμή σε μια επόμενη όπως τιτλοφορείται και η θεματική του φετινού φεστιβάλ.
Η πόλη του Βόλου προσφέρει ερεθίσματα στο έργο σας; Για κάποιον που διαμένει μόνιμα στην πόλη είναι αυτά τα ερεθίσματα «αρκετά»;
Ξένια Νασέλου: Ο Βόλος φημιζόταν ανέκαθεν για την ευαισθησία και την ανησυχία του πολιτισμικού γίγνεσθαι. Τοπογραφικά έχει πολύ ενδιαφέρον για μένα. Είναι ανάμεσα σε θάλασσα και βουνό, το οποίο δίνει μια πιο πολυπολιτισμική και δυναμική πνοή στην πόλη. Έτσι κι ’γω θα ήθελα να εμπνευστώ, αλλά και να εμπνεύσω σ’ αυτή την πόλη.
Μάνος Σπάθας: Σίγουρα ο Βόλος είναι μια πόλη που έχει πολλά θέματα για φωτογραφία. Από τα υπέροχα τοπία μέχρι τις συνήθειες του κόσμου του. Ποτέ τα ερεθίσματα για έναν φωτογράφο δεν είναι αρκετά. Και στη Νέα Υόρκη να είσαι κάποια στιγμή θα τη βαρεθείς.
Λέων Μουρτζούκος: Κάποτε, εδώ και πολλά χρόνια, μελετώντας το έργο του Aleksandr Mikhailovich Rodchenko (1891-1956) ενός μεγάλου φωτογράφου που το έργο του είναι στενά δεμένο με τον Κονστρουκτιβισμό και τη λεγόμενη «Ρωσική Πρωτοπορία» διάβασα στα κείμενά του και το εξής: «Δεν πρέπει να ψάχνουμε συνέχεια για νέα θέματα, προκειμένου να τα φωτογραφίζουμε με τους παλιούς τρόπους. Δεν χρειαζόμαστε εξωτικά μέρη, δεν χρειαζόμαστε την Αφρική. Ακόμα και στη φυλακή να μ’ έβαζαν θα έβρισκα κάτι να φωτογραφίσω. Όχι με τη φαντασία μου, αλλά από αυτά που θα υπήρχαν μέσα στο κελί μου. Αλλά δυστυχώς είμαστε τυφλοί. Κοιτάμε χωρίς να βλέπουμε». Από τότε προσπαθώ κοιτάζοντας να βλέπω. Δεν πιστεύω ότι υπάρχουν τοπικοί περιορισμοί στη δημιουργία φωτογραφικού έργου.
Σταύρος Καστρινάκης: Παρότι δεν έχω μείνει στην πόλη ένα υποτυπώδες διάστημα για να μπορώ να εκφέρω βιωμένη γνώμη, από τη μέχρι τώρα εμπειρία μου θα πω ότι μέρη με τόσο άμεση πρόσβαση στη θάλασσα έχουν να δώσουν θησαυρούς σαν αλλοτινά εμπορικά λιμάνια που στέκονταν σημεία συνάντησης και μοιράσματος. Σημεία πλούτου γνώσεων και εμπορευμάτων. Κάπως έτσι φαντάζομαι τον Βόλο κι αυτό χωρίς να συμπεριλαμβάνω στη σκέψη μου τα δάση του Πηλίου και τον επίγειο παράδεισο που υπάρχει εκεί.
Όταν πατάτε το κουμπί, λειτουργείτε αυτοσχεδιαστικά ή με κάτι συγκεκριμένο στο μυαλό σας; Τι ρόλο παίζουν τα τυχαία ευρήματα στην τέχνη της φωτογραφίας;
Ξένια Νασέλου: Λειτουργώ και με τους δύο τρόπους, αλλά συνήθως πάντα έχω κάτι στο μυαλό μου πριν ξεκινήσω μια λήψη. Τις περισσότερες φορές θέλω ο θεατής να συνάδει με τον τρόπο σκέψης μου, να μπορώ να τον εμπνεύσω και παράλληλα να τον ευαισθητοποιήσω μέσα από τη δουλειά μου. Βέβαια η ομορφιά του τυχαίου είναι κάτι μοναδικό όταν η δουλειά σου αγγίζει απρόσμενα τον θεατή σου.
Μάνος Σπάθας: Η σκέψη προϋπάρχει του κλικ, οπότε σαφώς δεν πρόκειται για αυτοσχεδιασμό, αλλά για συγκεκριμένη οπτική. Αν κάπου αυτοσχεδιάσω αυτό ίσως να είναι το καδράρισμα του θέματος ανάλογα με τις συνθήκες.
Το τυχαίο γεγονός όλοι το κυνηγάμε, άρα τελικά δεν είναι και πολύ τυχαίο, γιατί όσο πιο πολύ το κυνηγάς, τόσο πιο πολλά τυχαία γεγονότα θα συμβούν.
Λέων Μουρτζούκος: Μέσα στο μυαλό μας υπάρχουν τα βιώματά μας, τα βιβλία που μας επηρέασαν, οι μουσικές που αγαπάμε, οι ταινίες που άνοιξαν τη ματιά μας – εμένα προσωπικά ο Ιταλικός Νεορεαλισμός, που ήταν και η πρώτη μου επαφή με τον «σοβαρό» κινηματογράφο – και βέβαια οι σημαντικοί φωτογράφοι που το βλέμμα τους «έσκαψε» κάτω από την επιφάνεια του κόσμου που ζούμε. Πάντα η ματιά μας υπηρετεί τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο. Όταν το θέμα (περιεχόμενο) και η μορφή (φόρμα, γεωμετρία) συνομιλούν, τότε η φωτογραφία έχει λόγο ύπαρξης. Το να φωτογραφίζεις το ωραίο είναι εύκολο, αλλά φωτογραφικά αδιάφορο, το να κάνεις ωραίες φωτογραφίες πολύ δύσκολο. Είναι πολλές περισσότερες οι φορές που έφερα το σκόπευτρο μιας μηχανής στο μάτι μου και στη συνέχεια το κατέβασα χωρίς να πυροδοτήσω το κλείστρο, από αυτές που τελικά φωτογράφησα.
Το τυχαίο, το απρόσμενο, είναι κομμάτι της ζωής, πρέπει όμως να έχουμε την ευφυΐα για να το αντιληφθούμε και την ετοιμότητα για να μπορέσουμε να το αιχμαλωτίσουμε.
Σταύρος Καστρινάκης: Η εκκίνησή μου είναι προσχεδιασμένη, έχω κατά νου αυτό που με ενδιαφέρει να αποτυπώσω και αναζητώ τα σημεία, τις στιγμές και τις συνθήκες που θα μου το προσφέρουν. Όπως ακριβώς συμβαίνει σε ένα μεροληπτικό πείραμα. Στην πορεία όμως, μιας και πρόκειται για μια δημιουργική διαδικασία, αφήνομαι στο να εκπλαγώ από κάτι που μπορεί να μη μου κέντριζε σε άλλη περίπτωση το ενδιαφέρον, αλλάζοντας γωνία λήψης ή εξερευνώντας δυναμικές του φωτός που ενδεχομένως να απέρριπτα με αποτέλεσμα να έχω εντελώς αναπάντεχες εικόνες και ένα πραγματικά ερευνητικό υλικό.
Κύριε Φυτά, δίνετε σταθερά σε κάθε διοργάνωση χώρο στο κομμάτι φωτογραφία. Ποια η σχέση σας με αυτήν; Το κοινό της πόλης ανταποκρίνεται στα φωτογραφικά δρώμενα;
Νίκος Φυτάς: Η φωτογραφία είναι ένα από τα κομμάτια που αποτελούν εν συνόλω τη δημιουργική μου διαδικασία, την οποία επιλέγω να προσεγγίζω υπό ένα πρίσμα πολυσχιδούς καλλιτεχνικής πολυσυλλεκτικότητας. Ωραίο δεν είναι να προβοκάρει κανείς; Αυτό που εννοώ είναι ότι στη νέα μέρα που ανατέλλει για τον πολιτισμό, προβλέπω να γίνεται απαραίτητη η ολοένα και μεγαλύτερη «εργαλειοθήκη» για τους καλλιτέχνες. Δεν φτάνει να είναι κανείς μόνο φωτογράφος, δεν φτάνει να είναι κανείς μόνο μουσικός, δεν φτάνει να είναι κανείς μόνο ηθοποιός / μοντέρ / ζωγράφος κ.ο.κ. Ο καπιταλισμός οδηγεί αναπόφευκτα προς ένα τέτοιο μοντέλο ή αν θέλετε να το εξετάσουμε ρομαντικά θα μπορούσε αυτή η συνθήκη να μην είναι καν κάτι πρωτοπόρο, αλλά μια διάθεση για επιστροφή στο ουμανιστικό πνεύμα της αναγέννησης. Η εκπαίδευση σε νέες ικανότητες και η σύνθεση αυτών των ικανοτήτων είναι το νέο αύριο. Σχετικά με την ανταπόκριση του κοινού, καλό θα είναι για αυτό το κοινό αρχικά να αναπτύξει αισθητηριακή αντίληψη ώστε να μπορεί να σταχυολογήσει την ήρα από το σιτάρι και για αυτό είμαστε σε μεγάλο βαθμό υπεύθυνοι οι επαγγελματίες του πολιτισμού. Όπου ο ερασιτεχνισμός ασκείται εκτός πλαισίου την πληρώνει ο επαγγελματισμός. Δεν υπάρχουν ερασιτέχνες γιατροί ή δικηγόροι, υπάρχουν όμως ερασιτέχνες ηθοποιοί και φωτογράφοι και αυτό είναι μια αλήθεια. Η ερώτηση που πρέπει να γίνει σχετικά με το αν ανταποκρίνεται το κοινό νομίζω είναι: Μπορεί το -φιλότεχνο και μη- κοινό του Βόλου να αναγνωρίσει τι είναι αυτό που βλέπει; Η μεγάλη πλειονότητα δεν μπορεί. Εκεί είναι που ξεκινάει το δικό μας έργο.
Αν είχατε μια επιθυμία σχετικά με το μέλλον της φωτογραφίας αποκλειστικά σε συνάφεια με την πόλη του Βόλου, ποια θα ήταν αυτή;
Ξένια Νασέλου: Θα ήθελα να γίνονται περισσότερα φωτογραφικά δρώμενα, εκθέσεις και workshop με σημαντικούς φωτογράφους απ’ την Ελλάδα και το εξωτερικό, έτσι ώστε ο Βόλος να μπορέσει να εδραιωθεί ως ένας πρωτοποριακός και νέος πολιτιστικός προορισμός.
Μάνος Σπάθας: Αν κάτι λείπει από την πόλη είναι σίγουρα περισσότερες εκθέσεις υπό την αιγίδα του Δήμου Βόλου. Τώρα γίνονται κυρίως από ιδιωτικές πρωτοβουλίες. Στήριξη επομένως των τοπικών φωτογράφων που αν μη τι άλλο προβάλλουν την πόλη. Επίσης ένα μουσείο φωτογραφίας θα βοηθούσε σ’ αυτή την κατεύθυνση.
Λέων Μουρτζούκος: Η δημιουργία εκθεσιακών χώρων, με τις κατάλληλες υποδομές και τον κατάλληλο φωτισμό, ώστε οι φωτογράφοι της περιοχής μας, αλλά και καλεσμένοι, να δείχνουμε αξιοπρεπώς τη δουλειά μας. Κάτι τέτοιο θα διευκόλυνε τις προσπάθειες δημιουργίας ευρύτερου κοινού όσον αφορά στη φωτογραφία και όχι μόνο. Αυτή η επιθυμία δεν είναι μόνο δική μου, αλλά και πολλών «ομότεχνων», πράγμα που το γνωρίζω πολύ καλά όντας πρόεδρος της «Φωτογραφικής Λέσχης Βόλου», ενός πολιτιστικού σωματείου που στα μέλη του περιλαμβάνονται και ερασιτέχνες και επαγγελματίες φωτογράφοι.
Σταύρος Καστρινάκης: Η σύνδεση που μπορώ να κάνω τη δεδομένη χρονική στιγμή αφορά τη γνωριμία μου με το Πήλιο και όχι την πόλη του Βόλου. Η ζωή στα χωριά του Πηλίου και η είσοδος που είχα στη λαογραφία του μέρους, θα μπορούσε να αποτελέσει ένα επόμενο φωτογραφικό εγχείρημα συσχέτισης των αφηγήσεων των ανθρώπων του τόπου με το μέρος αυτό καθαυτό. Όσον αφορά την πόλη, μένει να βρεθώ στον Βόλο για να εξερευνήσω αυτή την πιθανή συνάφεια της προσωπικής μου αποτύπωσης με την ίδια την πόλη.