Με αφορμή τα 50 χρόνια μεταπολίτευσης

του
Χρήστου Κόλλια,
Καθηγητή
Τμήματος Οικονομικών Επιστημών
Πανεπιστημίου Θεσσαλίας

Συμπληρώνονται φέτος πέντε δεκαετίες, δηλαδή μισός αιώνας, από την έναρξη της μεταπολιτευτικής περιόδου. Μία πολεμική σύγκρουση και η απώλεια εθνικού χώρου από την Τουρκική εισβολή στην Κύπρο το 1974, είναι το αφετηριακό γεγονός που σηματοδοτεί την έναρξη αυτής της περιόδου. Το πραξικόπημα της χούντας των Αθηνών με στόχο την ανατροπή του Προέδρου της Κυπριακής Δημοκρατίας Αρχιεπισκόπου Μακαρίου, δημιουργεί παράθυρο ευκαιρίας που σπεύδει να εκμεταλλευθεί στρατιωτικά η Τουρκία χρησιμοποιώντας ως νομιμοποιητικό μανδύα το ρόλο της εγγυήτριας δύναμης που της είχε αποδοθεί στις ιδρυτικές συνθήκες Ζυρίχης-Λονδίνου του 1959.
Αφενός, η Τουρκική εισβολή λειτουργεί ως η θρυαλλίδα που προκαλεί την κατάρρευση του ήδη κλυδωνιζόμενου στρατιωτικού καθεστώτος. Αφετέρου σημαδεύει όλη την μεταπολιτευτική διαδρομή της Ελλάδας. Οι ελληνοτουρκικές σχέσεις και ειδικότερα η σταθερά εντεινόμενη λόγω και έργω αναθεωρητική στρατηγική της Τουρκίας κυριαρχεί στην ελληνική εξωτερική πολιτική και μονοπωλεί την εθνική αμυντική πολιτική με το συνεπαγόμενο κόστος της παραγωγής στρατιωτικής ισχύος και αποτροπής. Οι συγκριτικά με άλλες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) υψηλές αμυντικές δαπάνες επί του ΑΕΠ, είναι ένα από τα βασικά στοιχεία που χαρακτηρίζουν αδιάληπτα όλη την μεταπολιτευτική περίοδο. Την περίοδο 1974-2023 ανήλθαν κατά μέσο ετήσιο όρο σε 3,7% του ΑΕΠ εν συγκρίσει με έναν μέσο όρο για την ΕΕ15 της τάξεως του 1,9%. Σε 3,1% διαμορφώθηκε ο αντίστοιχος μέσος όρος για την Τουρκία.
Με τον όρο μη-πόλεμος είχε περιγράψει τις ελληνοτουρκικές σχέσεις το 1988 ο τότε Πρωθυπουργός Ανδρέας Παπανδρέου μετά τη συνάντηση στο Νταβός με τον Τούρκο ομόλογό του Τουργκούτ Οζάλ. Μείζονες κρίσεις όπως αυτή του 1987, των Ιμίων του 1996, η πιο πρόσφατη κρίση το καλοκαίρι του 2020 αλλά και οι συστηματικές παραβιάσεις του ελληνικού εναέριου χώρου, οι υπερπτήσεις πάνω από ελληνικά εδάφη ασχέτως της πρόσκαιρης μείωσης που καταγράφεται, πιστοποιούν του λόγου το αληθές περί κατάστασης μη-πολέμου και εμφατικά υπογραμμίζουν την επιθετική αναθεωρητική στρατηγική της Τουρκίας.
Ο ελληνισμός, δηλαδή τα δύο ελληνικά κράτη – Ελλάδα και Κύπρος – και η Τουρκία είναι καταδικασμένες από την γεωγραφία να είναι ανταγωνιστικές δυνάμεις, με συγκρουόμενα εθνικά συμφέροντα. Συνακόλουθα ανταγωνιστικές θα εξακολουθήσουν να είναι στο προβλεπτό μέλλον οι σχέσεις τους. Ασχέτως των διακυμάνσεων και των μεταπτώσεων που καταγράφονται στις ελληνοτουρκικές σχέσεις σε επιμέρους περιόδους όπως η τρέχουσα, Ελλάδα και Τουρκία είναι και θα παραμείνουν στρατηγικοί ανταγωνιστές. Η ιστορία και κυρίως η γεωγραφία διαμορφώνουν την αδήριτη πραγματικότητα από την οποία δεν είναι εύκολο να αποδράσουν. Μετά την εισβολή στην Κύπρο και μισό αιώνα κατοχής έκτοτε, η παλέτα των τουρκικών διεκδικήσεων και αναθεωρητικών στοχεύσεων σταθερά εμπλουτίστηκε στη διάρκεια της μεταπολίτευσης με κορύφωση το δόγμα της Γαλάζιας Πατρίδας. Εν ολίγοις, ο κυρίαρχος ηγεμονικός ρόλος που στρατηγικά αποβλέπει να έχει στην ευρύτερη περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου η Τουρκία, περνά μέσα από την αμφισβήτηση κυριαρχικών δικαιωμάτων και εδαφικής ακεραιότητας της Ελλάδας και της Κύπρου.
Η λόγω και έργω αμφισβήτηση ελληνικών κυριαρχικών δικαιωμάτων εσχάτως δε και κυριαρχίας από μέρους της Τουρκίας, υποχρεώνει την Ελλάδα να συνεχίσει να επενδύει στην άμυνά της συγκριτικά περισσότερους πόρους σε σχέση με τους εταίρους της στην ΕΕ. Η εξάρτηση της άμυνας από την οικονομία είναι απόλυτη. Μία ισχυρή και εύρωστη οικονομία μπορεί να στηρίζει με πόρους την εθνική άμυνα. Αντιθέτως, μία ισχνή και καχεκτική οικονομία αδυνατεί να ανταποκριθεί σε αυτό το καθήκον με τους συνακόλουθους κινδύνους που απορρέουν σε μία τέτοια περίπτωση. Δυστυχώς, στις πέντε δεκαετίες της μεταπολίτευσης, ο συσχετισμός οικονομικής ισχύος μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας διευρύνθηκε δραματικά εις βάρος μας. Η διαφορά οικονομικής ισχύος τείνει να καταστεί χαώδης τις επόμενες δεκαετίες. Ενδεικτικά, σύμφωνα με τα στοιχεία της Παγκόσμιας Τράπεζας, το 1974 το ΑΕΠ της Τουρκίας ήταν 1,3 φορές μεγαλύτερο του ελληνικού. Το 2023 ήταν 5,8 φορές μεγαλύτερο. Η τεράστια διεύρυνση στα συγκριτικά οικονομικά μεγέθη οφείλεται στη μεγάλη διαφορά στους ρυθμούς μεγέθυνσης των δύο οικονομιών. Σε ένα πενιχρό 1,2% διαμορφώθηκε ο μέσος ετήσιος ρυθμός μεγέθυνσης του Ελληνικού ΑΕΠ την περίοδο 1974-2023. Σε 4,6% ο αντίστοιχος για την Τουρκία. Σε 1,9% ανήλθε ο μέσος ρυθμός για το σύνολο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Απόρροια των διαφορικών ρυθμών οικονομικής μεγέθυνσης είναι ότι σε σχέση με το 1974 το κατά κεφαλή ΑΕΠ στην Ελλάδα το 2023 ήταν κατά μόλις 1,6 φορές μεγαλύτερο (σε σταθερές τιμές). Αντιθέτως, το τουρκικό κατά κεφαλή ΑΕΠ τετραπλασιάστηκε. Η προβολή αυτών των τάσεων σε βάθος χρόνου προοιωνίζει δυσμενέστατες εξελίξεις για την δυνατότητα του ελληνισμού να προασπίζεται τα κυριαρχικά δικαιώματα και την κυριαρχία του καθώς η οικονομία θα αδυνατεί να παρέχει τους απαραίτητους πόρους για την παραγωγή επαρκούς και αξιόπιστης στρατιωτικής αποτροπής. Σύμφωνα με προβολές του ΟΟΣΑ, το 2050 το ΑΕΠ της Τουρκίας θα είναι κατά περισσότερες από δέκα φορές μεγαλύτερο του ελληνικού. Τα σημερινά συγκριτικά οικονομικά μεγέθη των δύο χωρών και κυρίως οι τάσεις εξέλιξης που αναμένεται να καταγράψουν τις επόμενες δεκαετίες, επιβάλουν άμεσες αλλαγές και βαθιές τομές στο σύνολο της ελληνικής αμυντικής πολιτικής ούτως ώστε εγκαίρως να προσαρμοστεί στα αδήριτα δυσμενή οικονομικά αλλά και πληθυσμιακά δεδομένα του μέλλοντος. Χρονικά, το 2050 είναι εγγύτερα στο σήμερα από ότι είναι το 1974.