Η Εύα Ψαθά είναι πολιτικός μηχανικός-πολεοδόμος και ανήκει στο Εργαστηριακό Διδακτικό Προσωπικό του Τμήματος Μηχανικών Χωροταξίας, Πολεοδομίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΤΜΧΠΠΑ) του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας. Θα μιλήσει απόψε μετά την προβολή του ντοκιμαντέρ «Push» του Σουηδού σκηνοθέτη Fredrik Gertten στο Φεστιβάλ ντοκιμαντέρ CineDoc Βόλου, που είναι προγραμματισμένη για τις 19.30 στο δημοτικό κινηματοθέατρο «Αχίλλειον».
Το ντοκιμαντέρ του Gertten αναφέρεται στην αγορά ακινήτων, το Αirbnb και τον αγώνα που δίνουν ομάδες πολιτών για να διατηρήσουν τις πόλεις τους ζωντανές σε κάθε γωνιά του κόσμου. «Στην ταινία που ακολουθεί τα βήματα ενός στελέχους του ΟΗΕ, γίνεται λόγος για αστική αναβάθμιση, αν και προσωπικά θεωρώ μονομερή αυτή την απόδοση, γιατί δίνει μία θετική χροιά στην έννοια. Θεωρώ ότι η σωστή μετάφραση του όρου gentrification για την ελληνική κοινωνία είναι «κοινωνικός εξευγενισμός». Αν και είναι λίγο ειρωνικό αυτό, γιατί στην ουσία πρόκειται για χωρικές και κοινωνικές διαδικασίες αναδιάρθρωσης υποβαθμισμένων αστικών περιοχών, όπου οι πιο παλιοί και αδύναμοι, οικονομικά πληθυσμοί εκτοπίζονται και τη θέση τους παίρνουν μεσαία και ανώτερα κοινωνικά στρώματα. Την ίδια στιγμή η τιμή της γης αυξάνεται και δημιουργούνται υπεραξίες κι έτσι οι ενοικιαστές δεν μπορούν να ανταποκριθούν οικονομικά. Καταλήγουμε, λοιπόν, σ’ έναν κοινωνικό εκτοπισμό. Υπό αυτή την άποψη έχουμε μία εξαιρετικά φορτισμένη έννοια του gentrification. Επιπλέον ας μην ξεχνάμε ότι αυτή η διαδικασία είναι επαναλαμβανόμενη.
Κάποιοι άλλοι θα βρεθούν, που θα εκτοπίσουν τους προηγούμενους. Στο εξωτερικό αυτό συμβαίνει πιο έντονα. Στον Βόλο δεν βλέπουμε κάτι από όσα πραγματεύεται η ταινία, αν και σε άλλες πόλεις της Ελλάδας, όπως για παράδειγμα στην Αθήνα, παρατηρούμε τέτοια φαινόμενα», σημείωσε η Βολιώτισσα διδάκτωρ πολεοδομίας και στέλεχος του Εργαστηρίου Τουριστικού Σχεδιασμού, Έρευνας και Πολιτικής του ΤΜΧΠΠΑ στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας.
Όμως, γιατί συμβαίνει αυτό στην αγορά ακινήτων; Η Εύα Ψαθά συνόψισε τους λόγους, τονίζοντας: «Η μικρή ιδιοκτησία και το μεγάλο ποσοστό ιδιοκατοίκησης. Η ευλογία και η κατάρα των ελληνικών πόλεων. Οι μικροϊδιοκτήτες δεν μπορούν να εκδιωχθούν τόσο εύκολα από τα σπίτια τους. Αυτό παρέχει μία ασφάλεια στον άνθρωπο και ιδιαίτερα στην ελληνική κοινωνία που η στέγη είναι ένα λεπτό ζήτημα. Ελαχιστοποιεί τον κίνδυνο να μας εκτοπίσουν από τον τόπο κατοικίας μας. Όμως, την ίδια στιγμή γίνονται δύσκολα αναπλάσεις. Πάντα παραπονιόμαστε ότι οι ελληνικές πόλεις δεν είναι όμορφες. Όμως, δεν είναι εύκολο, όταν υπάρχουν πολλοί ιδιοκτήτες σε μία περιοχή, να συναποφασίσουν κάτι να αλλάξει και να προκύψει μία ενιαία εικόνα και αισθητικά πιο αναβαθμισμένη».
Για την κ. Ψαθά, η οποία διαθέτει πολυετή ερευνητική εμπειρία σε ζητήματα που αφορούν στον πολεοδομικό σχεδιασμό, την αστική ανάπτυξη και αναγέννηση, αλλά και τον τουρισμό, η ταινία θίγει ένα αρκετά σοβαρό ζήτημα: «Στο εξωτερικό βλέπουμε για παράδειγμα ακόμη και κοινωνικές κατοικίες, που άλλαξαν χέρια κι έγιναν ιδιωτικές. Έτσι, σε μία μέρα άλλαξαν οι τιμές και παρατηρήθηκαν αυξήσεις στα ενοίκια. Οπότε, αναγκαστικά οι άνθρωποι που έμεναν εκεί, φεύγουν και αναζητούν πιο προσιτές λύσεις και οι εκδιωκόμενοι γίνονται εξευγενιστές. Αυτό δεν συμβαίνει πάντα, παρά όταν προέρχονται από τη μεσαία τάξη και έχουν τη δυνατότητα να εκτοπίσουν χαμηλότερα κοινωνικά στρώματα από άλλες περιοχές. Προκύπτει δηλαδή πως οι πόλεις αλλάζουν συνεχώς. Στην τρέχουσα περίοδο, πάντως, σε κάποιες μεγάλες ευρωπαϊκές πόλεις, υπάρχουν τμήματα του πληθυσμού που έρχονται αντιμέτωπα με τις αστικές αναπλάσεις και τα «στραβά» των κτιριακών αναβαθμίσεων».
Όσο για το εάν ελλοχεύει ο κίνδυνος εμφάνισης ανάλογων φαινομένων και στην Ελλάδα; «Εύλογα κάποιος μπορεί να αναρωτηθεί εάν αύριο, μεθαύριο, αυτό μπορεί να συμβεί και σε μένα. Στον Βόλο ειδικά κάτι τέτοιο το αποκλείω, αν και παρατηρούνται άλλες καταστάσεις, τις οποίες ορισμένοι συγχέουν με τον κοινωνικό εξευγενισμό. Ένα τέτοιο φαινόμενο είναι το Airbnb που αλλάζει τις χρήσεις γης».
Με τη συζήτηση να καταλήγει στο Airbnb, η κ. Ψαθά τόνισε: «Το Airbnb δεν είναι παρακλάδι του εξευγενισμού, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι δεν προκαλεί και αρνητικές συνέπειες. Εντούτοις, στην Ελλάδα τα οφέλη του οικονομικού διαμοιρασμού διαχέονται καλύτερα μέσα στην κοινωνία, γιατί αφορά πολλούς μικρούς ιδιοκτήτες με χαμηλά εισοδήματα, που αξιοποιούν τα ακίνητά τους. Και πάλι βλέπουμε γειτονιές να μετατρέπονται σε περιοχές με τουριστικά καταλύματα μικρής διάρκειας, με ό,τι συνεπάγεται αυτό για τους μόνιμους κατοίκους. Στη Βαρκελώνη βλέπουμε ότι δημιουργείται ένα κίνημα, για να αντιμετωπιστεί αυτό το πρόβλημα, αφού μόνο το κράτος έχει τη δυνατότητα παρέμβασης και να μπαίνουν οι όροι του παιχνιδιού για τον ιδιωτικό τομέα. Ας θυμηθούμε τον Marcuse, ο οποίος λέει ότι η απάντηση στον εξευγενισμό δεν είναι η απαγόρευση των αναπλάσεων και η υποβάθμιση των γειτονιών, αλλά ο εκδημοκρατισμός της στέγασης. Με άλλα λόγια η πολιτεία οφείλει να εξασφαλίζει το δικαίωμα στη στέγαση για τις ασθενέστερες κοινωνικές ομάδες».