Σημαντικές και ευρείες είναι οι επιπτώσεις της κρίσης στην εκπαίδευση και στους μαθητές σύμφωνα με τα αποτελέσματα ερευνητικού προγράμματος TOCSIN («Teacher support Confronting Social Inequalities») «Υποστήριξη των εκπαιδευτικών στην αντιμετώπιση των κοινωνικών ανισοτήτων» που υλοποιήθηκε σε Νηπιαγωγεία και Δημοτικά της Μαγνησίας, της Θεσσαλονίκης και της Αθήνας. Οι επιπτώσεις αφορούν στην επίδοση των μαθητών, στην αδυναμία των γονέων να ανταποκριθούν στις ανάγκες των παιδιών τους, αλλά και στο ολοήμερο σχολείο.
Το πρόγραμμα υλοποιήθηκε από ερευνητική ομάδα του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας με επιστημονικά υπεύθυνη την καθηγήτρια κ. Δόμνα-Μίκα Κακανά, και ερευνήτριες τις εξής: Φωτεινή Γκαραγκούνη-Αραίου, Σεβαστή Θεοδοσίου, Αναστασία Μαβίδου, Πολυξένη Μανώλη, Χριστίνα Ρούση – Βέργου και Κατιφένια Χατζοπούλου.
Στην έρευνα ρωτήθηκαν 316 διευθυντές δημοτικών και προϊστάμενοι νηπιαγωγείων από κλασικά και ολοήμερα σχολεία.
Στο Νηπιαγωγείο η έρευνα αφορούσε 5.688 μαθητές, στην Α’ Τάξη Δημοτικού 5.100 μαθητές, στη Β’ Τάξη Δημοτικού 5.095 μαθητές, στη Γ’ Τάξη Δημοτικού 4.895 μαθητές.
Το πρόγραμμα TOCSIN στοχεύει στην καταγραφή και ανάλυση των προβλημάτων και των δυσκολιών με τα οποία έρχονται αντιμέτωπα τα παιδιά που ζουν σε συνθήκες φτώχειας, κατά τη φοίτησή τους στο σχολείο στο πλαίσιο των υφιστάμενων κοινωνικών και οικονομικών ανισοτήτων στην Ελλάδα, στην καταγραφή και ανάδειξη των πρακτικών αντιμετώπισης που επιστρατεύουν οι εκπαιδευτικοί για να τα υποστηρίξουν στη δημιουργία μιας ηλεκτρονικής πλατφόρμας με εκπαιδευτικό υλικό και εργαλεία προκειμένου να αναδειχτούν οι υιοθετούμενες καλές πρακτικές και να αναπτυχθεί ένα σύστημα υποστήριξης για τους εκπαιδευτικούς με βάση την έρευνα.
Συγκεκριμένα, αποτυπώνονται οι επιπτώσεις της κρίσης στα παιδιά της πρώτης σχολικής ηλικίας, στις σχολικές μονάδες και στην εκπαιδευτική διαδικασία από 3 νομούς: Θεσσαλονίκη, Μαγνησία, Αττική.
Οι επιπτώσεις της κρίσης είναι πολλές & δυσμενείς τόσο για την εύρυθμη λειτουργία των σχολικών μονάδων, όσο και για τη σωματική και ψυχική υγεία των ανθρώπων, ειδικά για τα μικρά παιδιά και τους εφήβους, οι οποίες μπορούν να επηρεάσουν όλη τους τη ζωή.
Οι επιπτώσεις
Σύμφωνα με την έρευνα η φτώχεια που βιώνεται κατά την προσχολική & πρωτοσχολική ηλικία είναι περισσότερο καταστροφική απ’ αυτή που βιώνει ένα παιδί στην εφηβεία, σαν να απορροφά μεγάλο μέρος της πνευματικής ενέργειας και μειώνει τις νοητικές του ικανότητες.
Ειδικότερα, πρώτον, υπάρχουν αυξημένες πιθανότητες να εκδηλώσουν μαθησιακές δυσκολίες & αναπτυξιακή καθυστέρηση όσο πιο μικρό είναι το παιδί που ζει σε συνθήκες φτώχειας.
Δεύτερον, επηρεάζει τις σχολικές επιδόσεις, ειδικά των μικρότερων παιδιών
Τρίτον, περισσότερα συναισθηματικά προβλήματα & προβλήματα συμπεριφοράς.
Επιπτώσεις στις οικογένειες είναι οι εξής:
* Μειωμένη ενασχόληση γονέων με τη μελέτη & πρόοδο των παιδιών.
* Μειωμένο ενδιαφέρον & συμμετοχή τους στις διαδικασίες του σχολείου.
* Επίσης, η αυξανόμενη ανεργία των γονέων που οδηγεί στη μείωση του εισοδήματος & της ευημερίας των οικογενειών, προκαλεί ένταση & διαμάχες στις οικογενειακές σχέσεις, αλλά και αλλαγές στον καθημερινό τρόπο ζωής τους.
* Δυσκολίες κάλυψης των λειτουργικών τους εξόδων (π.χ. θέρμανση), ελλείψεις προσωπικού, τεχνολογικού υλικού και υποστηρικτικών δομών διδασκαλίας (π.χ. παράλληλη στήριξη), αλλά και αύξηση του αριθμού των μαθητών στις τάξεις λόγω των συγχωνεύσεων.
* Οι εκπαιδευτικοί βιώνουν πολύ αρνητικά τις επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης και σε προσωπικό επίπεδο (π.χ. μειώσεις μισθών, υποχρεωτικές μετατάξεις, κ.λπ.).
* Η μείωση μισθών, η επαγγελματική αβεβαιότητα και το ενδεχόμενο αξιολόγησης, οδηγούν στην αύξηση του επιπέδου άγχους των Ελλήνων εκπαιδευτικών της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης.
Αδυναμία συμμετοχής σε δραστηριότητες
Στην έρευνα οι εκπαιδευτικοί αναφέρουν κυρίως προβλήματα σε: Σίτιση: 49.4%, Ένδυση/Υπόδηση: 46.8%, Παρακολούθηση σχολικών δραστηριοτήτων (π.χ. εκδρομές): 68%.
Τα ευρήματα δείχνουν ότι οι επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα έχουν ξεκάθαρα αρνητικό πρόσημο για όλους τους εμπλεκόμενους της εκπαιδευτικής διαδικασίας (παιδιά, γονείς, εκπαιδευτικοί).
Έτσι, επιβεβαιώνονται τα ευρήματα προηγούμενων μελετών.
Οι επιπτώσεις στα παιδιά σχετίζονται τόσο με τις βασικές ανάγκες της σίτισης και της ένδυσης, όσο και με τη συμμετοχή τους στις σχολικές εκδρομές και επισκέψεις.
Οι επιπτώσεις στα παιδιά αντανακλούν τις δυσκολίες της οικογένειας στην εύρεση εργασίας και συνεπώς στο μειωμένο εισόδημα. Με τη σειρά τους οι οικογένειες περιορίζει ή/και στερεί τις εξωσχολικές δραστηριότητες του παιδιού και την αγορά σχολικών ειδών.
Το 9,5% των μαθητών στο Νηπιαγωγείο και το 7,4% των μαθητών στις τρεις πρώτες τάξεις του Δημοτικού έχουν δυσκολίες για την προμήθεια των απαραίτητων τετραδίων και σχολικών υλικών.
Επίσης το 11,9% των μαθητών στο Νηπιαγωγείο και το 8,5% των μαθητών στο Δημοτικό έχουν δυσκολίες στην προμήθεια στολών για τις σχολικές γιορτές ή ανάγκες του σχολείου.
Επίσης το 9,1% των μαθητών στο Νηπιαγωγείο και το 10,4% των μαθητών στις τρεις πρώτες τάξεις του Δημοτικού δεν μπορούν να συμμετάσχουν σε εξωσχολικές δραστηριότητες, όπως ζωγραφική, χορός, αθλητισμός, ξένες γλώσσες λόγω οικονομικής αδυναμίας των γονέων.
Όσον αφορά στις αρνητικές επιπτώσεις στην εκπαιδευτική διαδικασία οι ερωτηθέντες απάντησαν «αρκετά» 38,9% αναφορικά με την επίδοση των μαθητών, «αρκετά» 38,3% στην επικοινωνία σχολείου και οικογένειας, 37% είπε αρκετά στην αδυναμία των γονιών να ανταποκριθούν στις ανάγκες καθημερινότητας των παιδιών τους.
Από την άλλη, τα σχολεία δεν μπορούν πλέον να υποστηρίξουν επαρκώς τη λειτουργία του ολοήμερου σχολείου, ενώ έρχονται και αντιμέτωπα με κτιριακά προβλήματα συντήρησης των χώρων και ανανέωσης του εξοπλισμού τους , καλύπτουν όμως ακόμα τις βασικές ανάγκες θέρμανσης και καθαριότητας.
Φαίνεται να υπάρχει ένα κυκλικό μοτίβο αρνητικών επιπτώσεων, όπου η μία τροφοδοτεί και φορτίζει επιπλέον αρνητικά την άλλη με κυριότερο αποδέκτη το παιδί.
Αναφορικά με τις επιπτώσεις στη σχολική μονάδα οι πιο έντονες είναι στο ολοήμερο με τους ερωτηθέντες να απαντούν «πάρα που» σε ποσοστό 20,3%. Επίσης ένα 30% απάντησε ότι οι επιπτώσεις είναι αρκετές στη συντήρηση των σχολικών χώρων και ένα 26,6% στον εξοπλισμό με εποπτικά μέσα. Από καθόλου έως ελάχιστες είναι οι επιπτώσεις στη θέρμανση των σχολείων, στις μετακινήσεις των παιδιών, στα αναλώσιμα, όπως χαρτί, μελάνι.
Εκδηλώσεις στον Βόλο
Στο πλαίσιο του Προγράμματος «Υποστήριξη των εκπαιδευτικών στην αντιμετώπιση των κοινωνικών ανισοτήτων (TOCSIN, 3708)» που υλοποιείται με συντονιστή φορέα το Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας και επιστημονική υπεύθυνη την καθ. Δόμνα Κακανά, θα γίνουν εκδηλώσεις ενημέρωσης και εκπαίδευσης στον Βόλο που θα πραγματοποιηθούν με αφορμή την επίσκεψη της διευθύντριας του Ερευνητικού Κέντρου Social Sciences Research Institute (SSRI) του Πανεπιστημίου της Ισλανδίας, Dr Guobjorg Andrea Jonsdottir.
H κ. Guobjorg στη διάλεξή της θα μιλήσει για τους τρόπους με τους οποίους η Ισλανδία διαχειρίστηκε κατά τη διάρκεια της οικονομικής κρίσης το θέμα της προστασίας και της διασφάλισης της ψυχικής και σωματικής υγείας των παιδιών στα σχολεία και θα πραγματοποιηθεί εφαρμοσμένο εργαστήριο κατά το οποίο θα μοιραστεί την ερευνητική της εμπειρία στην αξιοποίηση μεθόδων κοινωνικής έρευνας για την προστασία των παιδιών από τα δυσμενή επακόλουθα της οικονομικής κρίσης στον ευάλωτο πληθυσμό των παιδιών.
Ειδικότερα, το πρόγραμμα των εκδηλώσεων έχει ως εξής:
- Διάλεξη / συζήτηση: Τρίτη 28 Ιουνίου, ώρα 19.00-21.00, αίθουσα «Σκουβαρά», παραλιακό συγκρότημα Παπαστράτου, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας.
Τίτλος: Οι καλές πρακτικές της Ισλανδίας στην προαγωγή της ψυχικής ευημερίας των παιδιών κατά την περίοδο της κρίσης της οικονομικής κρίσης (2008) – Iceland’s good practices in promoting children’s well-being during the period of economic crisis (2008)
(Η Διάλεξη θα είναι στα Αγγλικά με δυνατότητα υποστηρικτικής μετάφρασης, και παράλληλες διαφάνειες στα ελληνικά).
- Εφαρμοσμένο Εργαστήριο, Τετάρτη 29 Ιουνίου, ώρα 09.30-13.00, αίθουσα Α4, ΚΕΚ Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, συγκρότημα Τσαλαπάτα, Γιαννιτσών και Λαχανά, Βόλος.
Τίτλος: Ανάπτυξη και Εφαρμογή Συστήματος Παρακολούθησης και Αξιολόγησης της Ψυχικής και Σωματικής Ευεξίας των Παιδιών στο Σχολείο – Monitoring children’s wellbeing in schools: methods and applications
(Το Εργαστήριο θα είναι στα Αγγλικά με δυνατότητα υποστηρικτικής μετάφρασης. Θα δοθούν Βεβαιώσεις Παρακολούθησης).