Αύξηση 15%-20% στα μείζονα ψυχικά νοσήματα, όπως η κατάθλιψη, παρατηρείται την περίοδο του κορωνοϊού και των συνεχόμενων απαγορεύσεων μετακίνησης. Η εποχή έχει αλλάξει, όπως και τα δεδομένα στην εργασία, αρκετοί εργαζόμενοι βρίσκονται σε αναστολή και μένουν σπίτι, ενώ μια μερίδα δουλεύει με τηλεργασία, χωρίς να έχει φυσική παρουσία στον χώρο εργασίας και χωρίς επαφή με συναδέρφους και πελάτες.
Επίσης επικρατεί απογοήτευση σε ελεύθερους επαγγελματίες, που είτε έχουν κλειστές τις επιχειρήσεις είτε έχουν επηρεαστεί από το συνεχόμενο «άνοιξε-κλείσε». Ο ψυχίατρος – ψυχοθεραπευτής κ. Νικόλας Μ. Νικολάου αναφερόμενος στην ψυχολογία ενός εργαζόμενου, που βρίσκεται σε αναστολή, λόγω των μέτρων για τη μη διάδοση του κορωνοϊού, ανέφερε πως πρόκειται για ένα φαινόμενο οξύμωρο: «Από τη μία υπάρχει το πασιφανές της οικονομικής πίεσης, της βίαιης αλλαγής ρουτίνας και καθημερινότητας, η αβεβαιότητα. Από την άλλη ακόμη κι έτσι, μέσα στην αφόρητη δυσκολία και μονοσημαντότητα του εγκλεισμού, προέκυψε χρόνος για λοιπές σκέψεις και προτεραιότητες. Επομένως εν αρχή σαφώς αρνητικά, πιεστικά, βίαια. Κρατώ όμως πως πολλοί νέοι έκατσαν και σκέφτηκαν, έπαψαν να είναι γρανάζια μιας εργασιακής υποχρέωσης και αναρωτήθηκαν πιο νηφάλια από ποτέ, έστω και καταμεσής της καταιγίδας: «Τη θέλω αυτή την καθημερινότητα τελικά, αυτή τη δουλειά;». Αυτό μου δίνει, ως ψυχαναλυτή, κουράγιο». Από την άλλη, εκατοντάδες Βολιώτες και όχι μόνο ελεύθεροι επαγγελματίες κρατούν τις επιχειρήσεις τους κλειστές, με κρατική εντολή, για πολλούς μήνες. Πόσο έχουν επηρεαστεί ψυχολογικά; «Με πρωτοφανή και θορυβώδη τρόπο, αντάξιο της μοναδικότητας του φαινομένου που ζούμε. Είναι άλλο πράγμα να υπολογίσεις μια ζημιά, μια οικονομική δυσκολία ή ένα χρέος, που έχει συγκεκριμένο νούμερο και χρονικό ορίζοντα κι άλλο πράγμα μια πανδημία δίχως χρονικά όρια.
Επίσης οι ευσεβείς, πλην ανεκπλήρωτες προσδοκίες επιχειρήσεων, που άνοιγαν και έκλειναν με την ελπίδα μιας κανονικότητας, έχτισαν όλον αυτό τον καιρό μια διελκυστίνδα ελπίδας-απογοήτευσης, με την απογοήτευση να επικρατεί μέχρι στιγμής. Ας θυμηθούμε όμως εδώ τη βασική τεχνική, πίσω από μια ομαδική ψυχοθεραπεία, το γνωστό μας group therapy, προσέρχομαι σε έναν σωκρατικό διάλογο ως ίσος προς ίσο, ακριβώς για να με απαλύνει, που το βάρος μου το σηκώνουν πολλοί άλλοι. Δεν είσαι μόνος σου σ’ αυτό», απάντησε ο κ. Ν. Νικολάου. Όσον αφορά στην τηλεργασία και κατά πόσο επηρεάζεται ένας εργαζόμενος, που ήταν συνηθισμένος καθημερινά, να είναι δημιουργικός και τώρα όλα έχουν αλλάξει, ο ψυχίατρος – ψυχοθεραπευτής τόνισε πως «η τηλεργασία άνοιξε αδιαμφισβήτητα δρόμους. Μη γελιόμαστε. Το τελικό πρόσημο θα είναι θετικό. Θυμάμαι ανεξίτηλες στιγμές, δουλεύοντας ο ίδιος εξ αποστάσεως, από οθόνης, με ανθρώπους ευρισκόμενους σε αληθινή κρίση και απόγνωση, να ζητούν και να λαμβάνουν κρίσιμη βοήθεια. Επομένως η ανταμοιβή, η καινοτομία, η αμεσότητα της εικόνας και η άνεση του χώρου σου είναι σημεία θετικά. Άρα δεν θα έλεγα επ’ ουδενί πως η τηλεργασία καθαίρεσε τη δημιουργικότητα, αντιθέτως. Σαφώς, όμως, όπως και στα πολλά και τα μεγάλα της καθημερινότητας, έτσι και στην εργασία, μας έλειψε η δοτικότητα του αγγίγματος, η στάση του σώματος και το ανταποδοτικό χτύπημα στην πλάτη, η αγκαλιά και η χειραψία. Ας σκεφτούμε πόσο μας έλειψε τελικά η χειραψία. Αυτή η τόσο απλή, μα τόσο σπουδαία σε συμβολισμούς πράξη. Λησμονήσαμε πολλά από την εργασιακή μας καθημερινότητα, αλλά θα κουβαλήσουμε στη νέα εποχή πολλές χρήσιμες καινοτομίες, όπως η τηλεργασία».
Αυξήθηκαν οι καταθλιπτικοί
Σύμφωνα με τον κ. Νικολάου, παρατηρείται αύξηση της τάξης του 15%-20% στα μείζονα ψυχικά νοσήματα, όπως η κατάθλιψη, που είναι, όπως λέει, όντως μεγάλη και μετρήσιμη. «Κοινωνίες σαν τη δική μας, κοινωνίες με μοίρασμα και ενσυναίσθηση, με διάχυτα κοινωνικά δίκτυα, καταφέρνουν να σταθούν εντυπωσιακά στο ύψος των περιστάσεων. Εντάξει, αυξήθηκε ο διάχυτος φόβος, το γενικευμένο άγχος, σε ανθρώπους με άγχος υγείας και λοιπές φοβίες, αντιλαμβάνεστε πως έγινε η καθημερινότητα δράμα». Αυτό που ανησύχησε περισσότερο και τον ίδιο, όπως ανέφερε, είναι πως προέκυψαν, εντάθηκαν φαινόμενα μιμητισμού, σε πράξεις όπως οι αυτοκτονίες. «Κάτι που παρατηρούσαμε παλιά στην Ιαπωνία, σαν ένα μαζικό φαινόμενο μίμησης, όπου άνθρωποι ίδιων στρωμάτων, καθημερινότητας και παθών, οδηγούνταν στην αυτοκτονία, θαρρείς μιμούμενοι τον διπλανό όμοιό τους. Αντίστοιχα κι εδώ στα όρια και της μικρής μας τοπικής κοινωνίας άνθρωποι εγνωσμένης αξίας και πορείας, με χρόνια κατασταλαγμένα προβλήματα, σίγουρα όχι νεόκοπα, «σπρώχτηκαν» από τους καιρούς και τη γενική ανηδονία και πίεση, να προβούν σε αυτοκτονίες, που προκάλεσαν αίσθηση». Για τον ίδιο ευτυχώς αυξήθηκαν τα άτομα, που ζητούν τη βοήθεια ενός ψυχολόγου ή και ψυχιάτρου: «Κυκλοφορούν πολλές ανεκδοτικές εκφράσεις, του τύπου «μέχρι και στον ψυχίατρο θα μας στείλουν». Και συχνά δεν σας κρύβω, ασκώντας αυτό το επάγγελμα, αναρωτιέμαι στα αλήθεια, μήπως θα έπρεπε να ξεκινάμε από εκεί, όταν πρόκειται για ενδοσκόπηση, για αυτογνωσία, για καθαρές κουβέντες, σχέσεις και πληρέστερες στιγμές. Επομένως δεν είναι μονάχα. αν αυξήθηκε η ζήτηση της βοήθειας από ειδικούς Ψυχικής Υγείας, η φιλοδοξία μας είναι αυτό να γίνει ένα διαχρονικό πάνδημο αίτημα, που θα χτίσει πληρέστερους, κυρίαρχους ανθρώπους».
Στιγματισμός
Ένα νέο φαινόμενο που κυριαρχεί στις τοπικές κοινωνίες και όχι μόνο. Είναι ο στιγματισμός, ακόμα και σε παιδιά, μετά από νόσηση με κορωνοϊό. «Ξέρετε πώς ένιωσαν τα άτομα, που αδόκιμα, άδοξα και απρόκλητα ονομάστηκαν ο «ασθενής 1» και ο πρώτος τέλος πάντων ασθενής σε κάθε πόλη; Απαίσια. Έχω γνωστούς και φίλους, που έτυχε να είναι μέσα στους πρώτους, που κόλλησαν. Όχι που προκάλεσαν, θέλησαν, αμέλησαν, μα κόλλησαν έναν αόρατο ιό, νόσησαν, νοσηλεύτηκαν, κινδύνευσαν. Και εκεί στα αλήθεια αποτυπώθηκε η επικίνδυνη γύμνια του πνεύματος και της παιδείας της κοινής γνώμης. Είναι δυνατόν να κατηγορήσω, να λοιδορήσω έναν ασθενή; Το στίγμα λοιπόν για τη νόσηση από κορωνοϊό δεν ήταν τίποτε περισσότερο από μια ακόμη έκφανση και εκφόρτιση του λυσσαλέου και απαράδεκτου κουτσομπολιού μας. Σαν να αναγάγουμε σε επιστήμη το κοίταγμα από την κλειδαρότρυπα. Αντί να συνδράμουμε και να προστρέξουμε σε βοήθεια και εγρήγορση, τρέξαμε να ρίξουμε ευθύνες και ονόματα στο τραπέζι, λες και ήθελε κανείς να κολλήσει κορωνοϊό. Ας διδαχθούμε από όλα αυτά αυτοσυγκράτηση και εγκράτεια στις ζωές μας. Αρκετά με τις ζωές των άλλων».
Όσον αφορά στις μικρές και τρυφερές ηλικίες, ο κ. Νικολάου επισήμανε πως «για τα παιδιά το θέμα γίνεται ακόμη πιο σοβαρό, λόγω της μειωμένης ικανότητας για ορθολογισμό και φιλτράρισμα της αρνητικότητας. Μα από την άλλη, τα παιδιά ξεχνούν εύκολα, είναι εύπλαστα και αρκεί να αλλάξουμε για λίγο το θέμα, να τα κάνουμε να ξεχαστούν και να γελάσουν, να πάψουμε να βλέπουμε ειδήσεις μια εβδομάδα και όλα θα φτιάξουν. Δίχως να ξεχνάμε πόσο σημαντική είναι αυτή η αναπλήρωση της παιδικότητας που εγκλείστηκε στους τέσσερις τοίχους, αυτή η παιδικότητα που μπήκε σε χειμερία νάρκη για πρωτοφανές διάστημα. Εδώ δυσκολευόμασταν να κάνουμε καλά τα μικρά μας μετά τις διακοπές, φανταστείτε τώρα που οι διακοπές άργησαν έναν και πλέον χρόνο». Τέλος, ο κ. Ν. Νικολάου ανέφερε πως «η πανδημία μας ταλάνισε αρκετά, μας βασάνισε, μας έσπασε κοινώς τα νεύρα, μα μη λησμονείτε, πως υπήρξε και αφόρητα διδακτική. Πόσο παρόντες ήμασταν πριν στις στιγμές μας, πόσο χρόνο είχαμε στα αλήθεια εκτός εργασίας, τι κάνουμε σε έναν εντελώς άδειο από ανθρώπους σπίτι, τι πρέπει να επινοήσω, για να γεμίσει μια ημέρα δίχως ορισμένο πρόγραμμα; Όλα τούτα τα ερωτήματα ήταν εκεί, έψαχναν χρόνια απάντηση, μα τώρα απλά φωτίστηκαν εμφατικά», για να συμπληρώσει: «Ένας προβολέας μπήκε αίφνης στο δωμάτιο, του οποίου τον χλιαρό φωτισμό είχαμε ανεχτεί ή συνηθίσει και τώρα φωτίστηκαν οι ρωγμές, οι ατέλειες της ψυχής μας. Ας τις αφουγκραστούμε».