Του Παναγιώτη Σωτηρόπουλου,
Ευρωπαϊκό Σχολείο Βρυξελλών ΙΙΙ
Ήταν μια γυναίκα που διατηρούσε τη λάμψη της, την οξυδέρκειά της, το αγέρωχο ύφος της μέσα στον χρόνο. Το αυστηρό βλέμμα της με τη θλίψη στα μάτια, σημάδι της ειμαρμένης θα έλεγαν οι τραγικοί, πύκνωνε την ανεξάντλητη επιμονή ρήξης με τα συμβατικά όρια, σχηματοποιούσε το σύμβολο της χειραφέτησης και της επίμονης αναζήτησης.
Ήταν μια γυναίκα έξω από τα όρια της εποχής της, τόσο στις θαυμαστές επιστημονικές επιτεύξεις της όσο και στην προσωπική της ζωή. Όσο κι αν η αναγνωρισιμότητά της σήμερα στο πάνθεο των κορυφαίων της επιστήμης παρακάμπτει την επίμοχθη διαδρομή της η ζωή της ήταν ένας συνεχής αγώνας, πρωτόγνωρη για τα ήθη της εποχής της αποφασιστικότητα, πνεύμα διαρκούς αντίστασης και ισχυρής θέλησης για να αντιπαλέψει τα εμπόδια που όρθωνε η ανδροκρατούμενη κοινωνία.
Ρηξικέλευθο πνεύμα στους αγώνες της, όπως και στις επιστημονικές της ανακαλύψεις. Άνοιξε καινούργιους δρόμους στην έρευνα και με την εικονοκλαστική της προσωπικότητα αναδείχθηκε σε πρότυπο της γυναικείας χειραφέτησης και αξιοσύνης.
Σε μια εποχή που το όνειρο μιας σταδιοδρομίας στην έρευνα και στην ακαδημαϊκή κοινότητα ήταν αδιανόητο για μια γυναίκα προορισμένη στα οικιακά καθήκοντα και στον ρόλο της ως παθητικός θεατής της κοινωνικής ζωής, διέρρηξε τα δεσμά και επιχείρησε το αδιανόητο.
Η Marie Curie, νεαρή μετανάστρια από την Πολωνία κατέλυσε τις συμβάσεις, ανέδειξε τις δυνατότητες της γυναίκας μέσα από την εκπαίδευση και αποτέλεσε την παραδειγματική προσωπικότητα της επιστήμης που κατέκτησε δικαιωματικά δύο φορές την ύψιστη επιστημονική διάκριση, το βραβείο Νόμπελ στη Φυσική και στη Χημεία. Κι αν μοιράσθηκε το πρώτο βραβείο με τον σύζυγό της, το δεύτερο βραβείο ήταν προσωπική της δικαίωση ως απότοκος της μεγαλοφυΐας της. Οι ανακαλύψεις της στον τομέα της ραδιενέργειας αποτέλεσαν το εφαλτήριο προόδου της επιστήμης στις αρχές του 20ου αιώνα. Όσο κι αν η λαμπρή σταδιοδρομία της στον χώρο της επιστήμης επισκιάζει το ακηδεμόνευτο πνεύμα της, την προνομιακή της θέση στους αγώνες της γυναικείας χειραφέτησης, στις πρωτοποριακές αντιλήψεις της, στις μέρες μας μπορούμε να αποτιμήσουμε πλέον τη συνεισφορά της στους νέους δρόμους που χάραξε για τη θέση της γυναίκας στην κοινωνία.
Σε μια εποχή αδιανόητη για τη μορφωτική πορεία της γυναίκας ακολούθησε πτυχιακές σπουδές στη Φυσική και στα Μαθηματικά. Στις 25 Ιουνίου 1903 η Marie Skłodowska Curie υποστήριξε με επιτυχία το διδακτορικό της στο πανεπιστήμιο της Sorbonne με τίτλο «Recherches sur les substances radioactives» (Έρευνες στις ραδιενεργές ουσίες») και έγινε η πρώτη γυναίκα κάτοχος διδακτορικού στη Γαλλία. Στα μέλη της τριμελούς εξεταστικής επιτροπής περιλαμβάνονταν δυο επιστήμονες που αξιώθηκαν στη συνέχεια το βραβείο Νόμπελ: ο Gabriel Lippmann (Φυσική 1908) και ο Henri Moissan (Χημεία 1906). Υπήρξε επίσης η πρώτη γυναίκα διευθύντρια επιστημονικού εργαστηρίου και ακαδημαϊκός στη Sorbonne. Με διακριτικότητα αλλά σταθερά προσηλωμένη στο επιστημονικό της έργο αντιτάχθηκε στις προκαταλήψεις για να υπογραμμίσει με το παράδειγμά της πως οι γυναίκες έχουν την ευφυία και τις δεξιότητες για να κατακτήσουν καλύτερη θέση από αυτή που η κοινωνία τις επιφύλασσε στην επιστημονική πρακτική, ως βοηθούς των συζύγων τους. Εργάσθηκε ισότιμα με τον σύζυγό της τον Pierre Currie και συνέβαλλε στην ανακάλυψη δυο στοιχείων του περιοδικού πίνακα που αποτέλεσαν την απαρχή σημαντικών ανακαλύψεων στην επιστήμη: του ράδιου και του πολωνίου.
Η επιτυχία δεν αλλοίωσε τον χαρακτήρα της ούτε άμβλυνε τις προσπάθειές της για την αναγνώριση της γυναίκας ως ολοκληρωμένης προσωπικότητας με δικαιώματα εκτός από υποχρεώσεις.
Αυτό το λαμπρό πνεύμα βλάστησε σε γόνιμο έδαφος. Από τη μητέρα της Bronislawa καθηγήτρια των επιστημών, εμπνεύσθηκε τις αξίες της ανεξαρτησίας, της σοβαρής δουλειάς και της καλλιέργειας του πνεύματος. Ο πατέρας της Władysław, που δεν έκανε διάκριση φύλου στις σπουδές, κληροδότησε στην κόρη του μια παιδεία αγάπης για τη γνώση και ισότιμης αποδοχής. Σύνθεση των επιρροών και του πολιτισμικού κεφαλαίου που έφερε ήταν η αδιαπραγμάτευτη θέση της πως η εκπαίδευση και η επιστήμη είναι οι προκείμενες της κοινωνικής αλλαγής και της ευημερίας των ανθρώπων, χωρίς διακρίσεις φύλου.
Άλλωστε σε όλη της τη ζωή αναζητούσε την επιστημονική γνώση και προωθούσε την αξιοκρατική αποδοχή με κριτήρια ποιοτικής διάκρισης τα λαμπρά και δημιουργικά μυαλά. Από τα νεανικά της χρόνια αντιστάθηκε τη ρωσική καταπίεση στη χώρα καταγωγής της την Πολωνία και συμμετείχε στην αντίσταση των Γάλλων κατά των Γερμανών εισβολέων κατά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο. Μοναδικής ηθικής ποιότητας πρόσωπο ανάλωσε τη ζωή της στην ανιδιοτελή έρευνα και δεν επιδίωξε ποτέ να κατοχυρώσει τις επιστημονικές της ανακαλύψεις για να προσπορισθεί οικονομικά οφέλη ακόμη κι αν προς το τέλος της ζωής συμμετείχε σε μια διεθνή επιτροπή για την αναγνώριση των επιστημονικών ανακαλύψεων και τη βελτίωση συνθηκών εργασίας και αμοιβής της επιστημονικής έρευνας.
Παρέμεινε ως το τέλος λιτή χωρίς να ενδώσει ποτέ στον πειρασμό των υλικών αγαθών και της πολυτέλειας. Ο θάνατος του συζύγου της δεν έκαμψε τη θέλησή της στην αναζήτηση της επιστημονικής γνώσης και της ανταπόκρισης στις προκλήσεις της ζωής. Ερωτεύεται τον διάσημο φυσικό Paul Langevin. Η σχέση της με έναν παντρεμένο σκανδάλισε μια κοινωνία που είχε διαμορφώσει τη στερεότυπη εικόνα της γυναίκας που συνταίριαζε τον υποδειγματικό συζυγικό βίο και την επιστημονική καταξίωση. Κυρίως όμως ερέθισε τα πλέον καταχθόνια και συμπλεγματικά στοιχεία που βρήκαν την αφορμή για να ξεκινήσουν μια εκστρατεία σπίλωσής της σε όλα τα επίπεδα. Κατόρθωσαν να αποτρέψουν την εκλογή της στην Ακαδημία Επιστημών και οργάνωσαν μια συστηματική διαβολή του έργου της και της προσωπικής της ζωής. Αφουγκράστηκε τους ψίθυρους της καρδιάς και υπερασπίσθηκε με σθεναρότητα την προσωπική της ζωή απέναντι σε όσους επιχείρησαν με μικροπρέπεια να στιγματίσουν τις επιλογές της. Ξεχωριστή γυναίκα, ανυποχώρητη στις δυσκολίες της ζωής σφράγισε με την πολυσχιδή προσωπικότητά της την ιστορία της επιστήμης. Η κόρη της Irène Joliot-Curie που μοιράσθηκε με τον σύζυγό της Frédéric Joliot-Curie το Νόμπελ Χημείας το 1935 για την ανακάλυψη της τεχνητής ραδιενέργειάς ήταν άξια κληρονόμος της μητέρας της. Μαχητική αντιφασίστρια αγωνίσθηκε για την ειρηνική χρήση της ατομικής ενέργειας. Μοναδική περίπτωση στα χρονικά της επιστήμης η οικογένεια με τρία Νόμπελ.
Αυτό που όμως θα παραμείνει χαραγμένο σε όσους τη γνώρισαν ή μελέτησαν τη ζωή αυτού της φωτεινής προσωπικότητας ήταν η ανεξάντλητη διαθεσιμότητά της στις χαρές της ζωής. Καταβεβλημένη στο τέλος της ζωής από τον καρκίνο εξαιτίας της χρόνιας έκθεσής της στη ραδιενέργεια αποτόλμησε μια κατάβαση με σκι στις Άλπεις και την ανάβαση σε μια κορυφή για να απολαύσει το ηλιοβασίλεμα. Με αυτές τις συγκινήσεις έπρεπε να σφραγίσει τη ζωή της μια γυναίκα που με τη φωτεινή της παρουσία λάμπρυνε την ανθρωπότητα .
* Ὀκτάνα – Ἀνδρέας Ἐμπειρίκος