Πολιτισμός

Μαρία Τοπάλη: Ο ποιητής γιορτάζει τον εαυτό του με κάθε λέξη και κάθε παύση…

Η ποιητική συλλογή της Μαρίας Τοπάλη με τίτλο «Μαζί τ’ ακούγαμε» που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πατάκη είναι η αφορμή της συζήτησής μας.
Η Μαρία Τοπάλη γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη . Σπούδασε νομικά στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών και στο Πανεπιστήμιο Γιόχαν Βόλφγκανγκ Γκαίτε της Φρανκφούρτης (διδακτορική διατριβή, υπότροφος Ιδρύματος Ντάιμλερ-Μπεντς). Από το 1996 δημοσιεύει κριτική ποίησης για το περιοδικό Ποίηση και για το διάδοχο έντυπό του Ποιητική. Γράφει επίσης κριτική λογοτεχνίας για την εφημερίδα Καθημερινή της Κυριακής. Η πρώτη συλλογή ποιημάτων της με τίτλο Σερβίτσιο Τσαγιού δημοσιεύτηκε το 1999. Η δεύτερη με τίτλο Λονδίνο και άλλα ποιήματα δημοσιεύτηκε το 2006, έτυχε θερμής υποδοχής από την κριτική και συμπεριλήφθηκε στη Μικρή Λίστα των βραβείων του περιοδικού Διαβάζω. Ποιήματά της μεταφράστηκαν στα Γερμανικά και στα Ιταλικά. Τα επόμενα βιβλία της είναι Βερμίου Κατάβαση, Ο χορός της μεσαίας τάξης, Για τέσσερα χέρια, (μ). Μεταφράζει ποίηση και πρόζα από τα Γερμανικά, μεταξύ άλλων, επιλεγμένα ποιήματα των Μπρεχτ, Χούχελ, Λάσκερ-Σούλερ, καθώς και τις Ελεγείες του Ντουίνο του Ράινερ Μαρία Ρίλκε (Πατάκης, 2011). Έχει μεταφράσει επίσης έργα των Γιάκομπ Μπούρκχαρτ, Γιούργκεν Χάμπερμας, Χανς Μάγκνους Έντσενσμπέργκερ και Μαξ Φρις.

Μαζί τ’ ακούγαμε, η ποιητική σας συλλογή που αποτελείται από τέσσερα κεφάλαια. Πώς στοιχειοθετήθηκε το καθένα;
Οι τέσσερις ενότητες τιτλοφορούνται «Εποχιακά χαϊκού», «Τα καινούρια ρούχα του βασιλιά», «Οι λέξεις μου» και «Το βιβλίο Ιούλιος Βερν». Κάθε ενότητα, όπως πολύ εύκολα διαπιστώνει η αναγνώστρια / ο αναγνώστης, έχει θεματική και μορφική αυτοτέλεια. Καλύτερα να μην αναλύσω εδώ το πώς και το γιατί – αφενός είναι αρκετά εμφανές, αφετέρου είναι χαρά να τα ανακαλύπτει ο καθένας «στη δική του γλώσσα», να δίνει το δικό του περιεχόμενο.

Είναι η ποίησή σας μια πολιτική (όχι κομματική) φωνή στην εποχή της κρίσης;
Ασφαλώς. Με μια ευρεία έννοια, κάθε ποίηση είναι και πολιτική, αφού κάθε ποίηση είναι και ιστορικά προσδιορισμένη. Πέρα όμως από αυτό, δεν μπορώ να αρνηθώ ότι βιώματα, σκέψεις και συναισθήματα από την Ελλάδα της κρίσης έχουν «περάσει» στα συγκεκριμένα ποιήματα. Βέβαια, αυτό θέλει προσοχή. Τα χαϊκού, παραδείγματος χάριν, γράφτηκαν ουσιαστικά πριν από το ξέσπασμα της κρίσης, κάποια ποιήματα από τα «Καινούρια ρούχα του βασιλιά», το ίδιο. Κάποια άλλα ποιήματα έχουν μεν σχέση με ένα επικαιρικό λεξιλόγιο της κρίσης, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι συνομιλούν με την επικαιρότητα. Αλλά και πάλι: Θα το αποφασίσει ο αναγνώστης. Ίσως, τώρα που το σκέφτομαι, κάποια στιγμή να αντιστρέφαμε τους ρόλους. Να έπαιρνε μια ποιήτρια ή ένας ποιητής συνέντευξη από την αναγνώστρια ή τον αναγνώστη! Αν με βρίσκετε πολιτική ποιήτρια, θα το αποδεχτώ χωρίς δυσαρέσκεια, αυτό μπορώ να πω.

Υπάρχει σαρκαστική διάθεση και πικρό χιούμορ σε αρκετά ποιήματά σας. Είναι το χιούμορ ένας τρόπος για να εκφράσουμε (σκληρές) αλήθειες;
Ελπίζω η σαρκαστική διάθεση να είναι κυρίως αυτοσαρκαστική – όσο για το χιούμορ, πάντοτε είναι και λίγο πικρό. Τώρα, αν θέλουμε να μιλήσουμε σοβαρά, το χιούμορ είναι μια όψη της ευφυΐας. Είναι ένας καλός τρόπος να ισορροπεί το πάθος της ψυχής και πρώτης τάξεως αντίδοτο στον ναρκισσισμό του δημιουργού. Ειδικά λοιπόν στην τέχνη, βοηθά να τηρείται ένα κάποιο μέτρο, βάζει όρια. Τα όρια, τώρα, κάποιοι τα βλέπουν ως περιορισμό. Εγώ νομίζω ότι υπό μία έννοια τα όρια προσφέρουν ανακούφιση. Όσο για τις «αλήθειες», αυτές θα προτιμούσα να τις αφήνει η ποίηση για τις επιστήμες και για τη φιλοσοφία. Η δουλειά της ποίησης δεν είναι η αλήθεια. Είναι, αντιθέτως, τα παραμύθια. Η παρηγοριά.

Γιατί επιλέγετε να εκφράζεστε μέσα από την ποιητική μορφή, το πιο δύσκολο είδος γραφής, που απαιτεί συμπυκνωμένο λόγο, οικονομία και εύστοχη επιλογή λέξεων;
Το πυκνό, όπως το λέτε, είναι και δραστικό: Η ποίηση είναι μια κάψουλα ιδιαίτερα δραστική, και μάλιστα βραδυφλεγής. Την κρατάς μέσα σου σαν παιδική ηλικία (ο Ρίλκε έλεγε ότι «η τέχνη είναι παιδική ηλικία» και εγώ πάντα διάβαζα κάτω από το «τέχνη» την ποίηση), ένας στίχος μπορεί ποτέ να μην τελειώσει για σένα, όσο ζεις. Έπειτα, είναι προκλητικός και απολαυστικός ο συσχετισμός της γλώσσας με τον ρυθμό, τη μουσική, τη μελωδία, την εικόνα, την κίνηση του σώματος, τη φωνή: Η ποίηση είναι μια υπόθεση αισθήσεων και παραισθήσεων. Βέβαια είναι δύσκολη και απαιτητική, αλλά αντίστοιχα μεγάλη και λυτρωτική είναι η ευχαρίστηση που προσφέρει.

Έχετε σκεφτεί να γράψετε μεγαλύτερης φόρμας κείμενα, διήγημα ή και μυθιστόρημα;
Εργάζομαι εδώ και χρόνια πάνω σε ένα εκτενές πεζογράφημα. Που κι αυτό από την ίδια ρίζα με την ποίηση ξεπηδά. Θα δούμε.

Τι απαντάτε σε όσους θεωρούν εύκολη την ποίηση;
Υπάρχουν τέτοιοι άνθρωποι;

Υπάρχουν ποιητές που έχουν «αναδειχτεί» μέσα από το διαδίκτυο. Πώς σχολιάζετε τη συνθήκη αυτή;
Δηλαδή ποιητές και ποιήτριες που χωρίς το διαδίκτυο δεν θα υπήρχαν; Δεν μπορώ να το φανταστώ αυτό. Αυτό που ίσως ισχύει σε κάποιο βαθμό, στην Ελλάδα σήμερα, γιατί κάθε χώρα έχει τις ιδιαιτερότητές της, είναι το εξής: Η ποίηση δεν είναι ευπώλητη και αυτό οδήγησε εδώ και κάποιες δεκαετίες σε απροθυμία των εκδοτών να την υποστηρίξουν. Επίσης, η ποίηση υποχώρησε, μαζί με όλο τον γραπτό λόγο, έναντι της εικόνας. Το διαδίκτυο, ως συνδυασμός λόγου και εικόνας, μπορεί να επιτρέψει ξανά μια νέα και μάλιστα «δωρεάν» κυκλοφορία των κειμένων, άρα και των ποιητικών. Υπάρχουν εκδοχές του διαδικτύου που είναι έντονα κειμενοκεντρικές, όπως ξέρετε. Από την άλλη, ομάδες, πρωτοβουλίες και περιοδικά γύρω από την ποίηση δυναμώνουν με τη βοήθεια του διαδικτύου τη φωνή τους. Μπορεί κανείς να δημοσιεύσει με ελάχιστο κόστος, μπορεί να προβάλει το έργο του ή το έργο άλλων, να το διακινήσει και να το συζητήσει. Νομίζω πως σε γενικές γραμμές το διαδίκτυο είναι μάλλον φιλικό προς την ποίηση. Και σίγουρα θα την επηρεάσει με τη σειρά του, όπως και όλη η τεχνολογία και ο εξελισσόμενος πολιτισμός.

Μαζί τ’ ακούγαμε – μαζί τα φάγαμε… Είμαστε τελικά συνυπεύθυνοι για όσα συμβαίνουν στον τόπο μας;
Σωστά μαντεύετε, η ευθύνη είναι για μένα λέξη-κλειδί. Θέλει μεγάλη προσοχή μετά την τόση γνώση για την κοινωνία και για την ψυχή του ανθρώπου να μην εκπέσουμε σε έναν αφασικό ντετερμινισμό. Η ευθύνη είναι απαραίτητη προϋπόθεση για να είμαστε άτομα, και η ποίηση από αρχαιοτάτων χρόνων ήταν εκδήλωση εξατομίκευσης. Ακόμη κι όταν εκφράζει το συλλογικό, ο ποιητής γιορτάζει τον εαυτό του, με κάθε λέξη και κάθε παύση. Τώρα, ο τίτλος μου είναι μια άσκηση χιούμορ, όπως το συζητήσαμε πιο πάνω. Δεν θέλω να πάρω βέβαια θέση με αυτόν απέναντι στο «τις πταίει». Θέλω να επισημάνω, συμφιλιωτικά αν θέλετε, το κοινό πολιτισμικό υπόβαθρο που αποτελεί ζητούμενο για να βγούμε από πολλά δεινά. Θέλω, ακόμα, να τονίσω τη σημασία της μαζικής κουλτούρας που οι ελίτ όλων των αποχρώσεων συνηθίζουν να περιφρονούν. Ας αναρωτηθεί ο αναγνώστης: Τα ακούγαμε μαζί τα σουξέ; Ποια σουξέ; Αν πλοηγηθεί ελεύθερα σε τέτοιους συνειρμούς, θα έχει πετύχει τον στόχο του ο τίτλος.

Ποια αξία θεωρείτε ύψιστη;
Καμιά αξία μόνη της: Πάντα σε συνδυασμό. Ο ίδιος ο συνδυασμός, η σύνθετη προσέγγιση, είναι αυτή την εποχή για μένα μια πολύ σημαντική υπόθεση ως αντιπρόταση στην επίθεση των απλουστεύσεων. Κάθε απλούστευση είναι γόνιμο έδαφος για να ανθίσει η βία, κάθε τι σύνθετο, κάθε συνδυασμός οδηγεί στο αντίθετο της βίας, στη δυνατότητα των γεννήσεων.

Τι είναι ευτυχία για εσάς;
Η έμπρακτη ανταλλαγή αισθήσεων και αισθημάτων σε άπειρους συνδυασμούς. Τι άλλο;

Γράφετε κάτι καινούργιο;
Έχω, όπως είπα ήδη, ένα πεζογράφημα στα σκαριά, με ασαφές χρονοδιάγραμμα. Και έχω ξεκινήσει ήδη έναν νέο κύκλο ποιημάτων, αρκετά διαφορετικών από ό,τι έγραψα ώς τώρα. Τέλος, έχω μια ιδέα για ένα καινούριο μιούζικαλ.

Συνέντευξη
Xαριτίνη Μαλισσόβα

Προηγούμενο ΆρθροΕπόμενο Άρθρο
Μοιραστείτε το