Συνομιλήσαμε με τη Μάιρα Παπαθανασοπούλου με αφορμή την παρουσίαση του βιβλίου της «η Ιεραποστολική στάση» (εκδόσεις Πατάκη) που θα παρουσιαστεί την Παρασκευή 18 Ιανουαρίου και ώρα 19.00 στο Public Βόλου. Το βιβλίο μιλά για την ιστορία μιας μεσοαστής κοπέλας από το Κουκάκι που οι συνθήκες την ανάγκασαν να σπουδάσει στη Ανατολική Γερμανία στα μέσα της δεκαετίας του ’80. Η ηρωίδα τα χρόνια των σπουδών της βιώνει το εξής παράδοξο: Μακριά από το οικείο περιβάλλον της, νιώθει για πρώτη φορά ελεύθερη από την καταπίεση της οικογένειάς της σε μια χώρα που καταδυναστεύει τους πολίτες της, όπως είπε στο ξεκίνημα της κουβέντας μας η συγγραφέας.
Η Ζαΐρα, η κεντρική ηρωίδα του βιβλίου σας, είναι εμφανώς το alter ego σας στην ηλικία των 19. Πόσο σημαντικό ήταν για εσάς να καταγράψετε δεκαετίες αργότερα τις εμπειρίες της ενηλικίωσής της;
Πράγματι, ξεκινώντας από την παράφραση του ονόματός μου μέχρι το γεγονός ότι και εγώ υπέκυψα στις πιέσεις των δικών μου να εγκαταλείψω το όνειρο για σπουδές στη Σχολή Καλών Τεχνών και να σπουδάσω Γερμανική Φιλολογία (σε ένα κλίμα ιδιαίτερα φορτισμένο λόγω του καρκίνου από τον οποίο πέθανε ο πατέρας μου όταν ήμουν στη Γ’ Λυκείου) ήταν ένα συγγραφικό εγχείρημα που αποτόλμησα όταν ένιωσα αρκετά ώριμη για σοβαρή πολιτικο-κοινωνικο-ιστορική έρευνα, η οποία θα περιέβαλλε μεγάλα κομμάτια της προσωπικής μου ιστορίας. Το γεγονός ότι γνωρίζω άπταιστα τα γερμανικά ήταν καθοριστικής σημασίας για την υλοποίηση αυτής της προσπάθειας. Όταν ολοκληρώθηκε η ιστορία ήμουν 50, ωστόσο τότε ένιωσα πως ενηλικιώθηκα όπως έπρεπε. Όχι μόλις έκλεισα τα 18.
Παρόλο που ο τίτλος δεν παραπέμπει σε κάτι ανάλογο, το βιβλίο είναι ένα πολιτικό μυθιστόρημα με σαφείς αιχμές κατά του καθεστώτος που επικρατούσε στο Ανατολικό Βερολίνο. Θέλετε να σχολιάσετε;
Είναι απίστευτο ότι για ολόκληρες δεκαετίες ο περισσότερος κόσμος, όχι μόνο η πολύ νεότερη γενιά, που σχεδόν δικαιολογείται να αγνοεί βασικά πράγματα για αυτό το τόσο σημαντικό κομμάτι της Ιστορίας, δεν γνώριζε τις φρικαλεότητες που συνέβαιναν στην Ανατολική Γερμανία. Αυτοί που γνώριζαν, είτε σιωπούσαν, επειδή συμφωνούσαν με τις απολυταρχικές μεθόδους της εκάστοτε ηγεσίας, είτε διαφωνούσαν, αλλά δεν αντιδρούσαν υπό τον φόβο των συνεπειών (απέλαση -αν ήσουν τυχερός- φυλάκιση, βασανιστήρια, θάνατος). Όπως και να έχει, μετά την πτώση του Τείχους και το άνοιγμα των αρχείων της τρομερής Μυστικής Αστυνομίας Στάζι, ο κόσμος, άρχισε σιγά-σιγά να συνειδητοποιεί τι συνέβαινε μέχρι το τέλος της δεκαετίας του ’80 σε ένα μυστικοπαθές κράτος που βρισκόταν στην ίδια την κεντρική Ευρώπη και όχι σε κάποιο δικτατορικό κράτος της Λατινικής Αμερικής, της πρώην Γιουγκοσλαβίας ή της πρώην Σοβιετικής Ένωσης.
Σε σχέση με την εποχή που περιγράφετε πόσο ανάλογα επικίνδυνη θεωρείτε την άνοδο της άκρας δεξιάς στη σημερινή Ευρώπη;
Δεν θα απαντήσω επακριβώς στη συγκεκριμένη ερώτηση, γιατί σηκώνει πολλή κουβέντα και υπάρχει περιορισμός στις λέξεις. Θα σας πω όμως κάτι που κατά πάσα πιθανότητα μάθατε διαβάζοντας την Ιεραποστολική Στάση: Η Ανατολική Γερμανία του υπαρκτού σοσιαλισμού, που έχτισε το Τείχος με τη δικαιολογία ότι προφύλασσε τους πολίτες από τα κατάλοιπα των εθνικοσοσιαλιστών της Δυτικής Γερμανίας, ήταν εκείνη στην οποία εκκολαπτόταν το αυγό του φιδιού. Τα μεγαλύτερα ποσοστά νεοναζιστών εμφανίζονταν ήδη από τότε στα κρατίδια της Ανατολικής Γερμανίας, απλώς το καθεστώς απέκρυπτε το φαινόμενο. Ωστόσο η Ιστορία έρχεται να το επιβεβαιώσει, καθώς σήμερα βλέπουμε ότι στα ίδια κρατίδια, που πλέον αποτελούν κομμάτι της Ομοσπονδιακής Γερμανίας, οι ακροδεξιοί (και δεν εννοώ απαραίτητα τους νεοναζί -που ομοίως βρίθουν σε εκείνα τα μέρη- αλλά τους υπερσυντηρητικούς εθνικιστές που συσχετίζονται με τον ρατσισμό και με ολοκληρωτικές αντιλήψεις) είναι πολύ μεγάλη δύναμη. Αυτά είναι φαινόμενα που προϋπήρχαν, αλλά συχνά είτε αποκρύπτονταν είτε υπερδιογκώνονταν για προπαγανδιστικούς λόγους (όπως η αντισημιτική καμπάνια που είχε διοργανώσει τη δεκαετία του ‘60 η Στάζι, στέλνοντας μυστικούς της πράκτορες να βεβηλώσουν με σβάστικες εβραϊκούς τάφους της Δυτικής Γερμανίας). Τώρα όμως, την εποχή του Διαδικτύου, της άμεσης πληροφορίας και της ταχείας διασταύρωσής της, τίποτα δεν μένει κρυφό και δίνει την εντύπωση ότι η Ακροδεξιά εξαπλώνεται επικίνδυνα. Ωστόσο, τέτοια ακροδεξιά φαινόμενα (με ρατσιστικά κίνητρα) συνέβαιναν κατά κόρον, τουλάχιστον στη Γερμανία, ήδη τις προηγούμενες δεκαετίες. Θυμάμαι που διάβαζα για τους μετανάστες (κυρίως Κούρδους και Τούρκους) που κάθε τρεις και λίγο κινδύνευαν από εμπρησμούς στους ξενώνες φιλοξενίας που διέμεναν. Πάντα υπήρχαν αυτές οι ρατσιστικές συμπεριφορές (που συλλήβδην αποκαλούνται ακροδεξιές), απλώς τώρα με τη διόγκωση του μεταναστευτικού προβλήματος έχει οξυνθεί η κατάσταση. Και για να απαντήσω στην ερώτηση πόσο θεωρώ επικίνδυνη την άνοδο της Ακροδεξιάς, θα σας πω ότι επικίνδυνο θεωρώ ό,τι κινείται στα άκρα. Είτε στα ακροδεξιά είτε στα ακροαριστερά.
Τι είναι αυτό που οι γυναίκες του δικού μας ηλικιακού πεδίου αναπολούν από δεκαετία του 80;
Σίγουρα νοσταλγούμε τη νιότη μας. Τότε ήμαστε ο αφρός της μπύρας, το ανθρακικό που έδινε σπιρτάδα στο αναψυκτικό. Εικοσάρες, έτοιμες για όλα. Για έρωτες, για καριέρα, για όνειρα. Τώρα ας πούμε ότι το ανθρακικό ξεθύμανε. Μεγαλώσαμε και χάσαμε την ορμή της νιότης. Τότε ρίχναμε ένα ρούχο στο σακ βουαγιάζ, που λέει ο λόγος, και εξαφανιζόμασταν γιατί δεν είχαμε υποχρεώσεις και δεν δίναμε λογαριασμό σε κανέναν. Τώρα, εγώ τουλάχιστον, δυσκολεύομαι να πιάσω το σακ βουαγιάζ από το πάνω ράφι της ντουλάπας, επειδή τρίζουν οι αρθρώσεις μου. Και αν εξαφανιστώ, θα δείτε τη φάτσα μου στο σίλβερ αλέρτ γιατί θα πανικοβληθούν ο άντρας μου και τα παιδιά μου.
Και ποιο ή ποια στοιχεία που έχουν εκλείψει καλώς έχουν εκλείψει;
Οι βάτες, οι γκέτες και η περμανάντ.
Ποια αξία θεωρείτε αδιαπραγμάτευτη;
Οτιδήποτε έχει ως παρονομαστή την ελευθερία στο κλάσμα της διεκδίκησης: Ελευθερία έκφρασης, ελευθερία βούλησης, ελευθερία μετακίνησης κ.λπ.
Γίνατε ευρύτερα γνωστή από το βιβλίο σας ο Ιούδας φιλούσε υπέροχα και από την τηλεοπτική μεταφορά του. Σας ικανοποίησε η μεταφορά αυτή;
Ναι. Ικανοποιούμαι εύκολα.
Γράφετε κάτι καινούργιο; Θέλετε να μας πείτε;
Έχω ολοκληρώσει σχεδόν την έρευνα για το επόμενό μου βιβλίο που αφορά και πάλι τον Ψυχρό Πόλεμο. Αυτό θα είναι το δεύτερο βιβλίο της τριλογίας που έχω στο μυαλό μου και αφορά την Ανατολική Γερμανία. Το πρώτο ήταν η Ιεραποστολική Στάση. Σε αυτό το βιβλίο θα υπάρχει πολλή κατασκοπεία και πολύς έρωτας. Δύο συστατικά που, αν χρησιμοποιηθούν σωστά, μπορούν να απογειώσουν μια ιστορία. Αν συναντηθούμε από κοντά στην παρουσίαση της Ιεραποστολικής Στάσης στον Βόλο, θα σας πω και τον τίτλο που σκέφτομαι να δώσω στο επόμενο βιβλίο για να ακούσω τη γνώμη σας.
Συνέντευξη
Χαριτίνη Μαλισσόβα