Πολιτισμός

Μαγδαληνή Θωμά: Αξιόλογοι Εσθονοί ποιητές, σε γλώσσα πιο διαδεδομένη, θα ήταν παγκοσμίως γνωστοί

Η Μαγδαληνή Θωμά γεννήθηκε στον Βόλο. Είναι φιλόλογος (δρ. Αφηγηματολογίας). Έχει διδάξει νεοελληνική γλώσσα στα Τ. Μ. Γλώσσας του Μπορντώ και της Λίλλης, στο Liceo Classico «Marco Foscarini» της Βενετίας και στο Κέντρο Γλωσσών του πανεπιστημίου του Tartu. Έχει δημοσιεύσει τα μυθιστορήματα: Ο πόνος είναι μοναχικό ζώο (Γαβριηλίδης 2014), Θα ερχόσουν μαζί μου στη Νορβηγία; (Βακχικόν 2015), Μες στη νύχτα του κόσμου (Βακχικόν 2018) και τις μεταφράσεις: Ανθολογία εσθονικής ποίησης «…απ’ τον αμίλητο καιρό» (Βακχικόν 2018), Anton Hansen Tammsaare Ο θάνατος του παππού και άλλες εσθονικές ιστορίες (Οροπέδιο 2019). Διηγήματα και λογοτεχνικές κριτικές της έχουν δημοσιευτεί στα περιοδικά Παρέμβαση, Οροπέδιο, Το κοράλλι και στα ηλεκτρονικά Vakxikon, Fractal, Φρέαρ και Culture Book.
Το βιβλίο Jüri Talvet Ακόμα και η βροχή έχει ψυχή (Οροπέδιο 2021), τη μετάφραση του οποίου επιμελήθηκε με τον Madis Veldi, είναι η αφορμή της συζήτησής μας.

Συνέντευξη Χαριτίνη Μαλισσόβα

Ακόμα και η βροχή έχει ψυχή, ο τίτλος του βιβλίου με μεταφράσεις των ποιημάτων του Εσθονού ποιητή και ακαδημαϊκού καθηγητή Γιούρι Τάλβετ (Jüri Talvet), από τις εκδόσεις Οροπέδιο. Πείτε μας λίγα λόγια για την έκδοση αυτή.
Είναι μια έκδοση καλαίσθητη, φροντισμένη από τον εκδότη και συγγραφέα Δημήτρη Κανελλόπουλο. Το πολυτονικό, ακόμα και ως αισθητική λεπτομέρεια, προσθέτει στην αξία του βιβλίου, ενώ το εικαστικό εξώφυλλο κοσμείται από τον πίνακα Tartu Pilt III της γνωστής Εσθονής ζωγράφου Ede Peebo, που τον παραχώρησε ευγενικά για την περίπτωση. Πρόκειται για μια απεικόνιση της Γέφυρας του Αγγέλου, ένα μνημείο του 19ου αιώνα που βρίσκεται στον λόφο της πανεπιστημιούπολης του Tartu. Η έκδοση συμπεριλαμβάνει ποιήματα από το συνολικό σχεδόν έργο του γνωστού Εσθονού ποιητή. Μ’ αυτόν τον τρόπο, ο αναγνώστης μπορεί να παρακολουθήσει την εξελικτική πορεία της δημιουργίας του, την πρώιμή της έκφραση, όπως και την ωριμότερη, κατοπινή. Έμφαση, ωστόσο, δόθηκε στις ωριμότερες ποιητικές συλλογές, απ’ όπου και επιλέχθηκε ένας μεγαλύτερος αριθμός ποιημάτων. Ο τίτλος της έκδοσης «Ακόμα και η βροχή έχει ψυχή» επιλέχθηκε από μια ομώνυμη ποιητική συλλογή του Jüri Talvet (2010).

Έχετε εισάγει την εσθονική ποίηση στον ελληνικό εκδοτικό χώρο. Το πρώτο βιβλίο ήταν μια ανθολογία των σημαντικότερων εκπροσώπων της και το βιβλίο για το οποίο μιλάμε σήμερα αφορά στον κυριότερο, ίσως, εκπρόσωπό της. Πώς ήρθατε σε επαφή με την εσθονική ποίηση και τι σας γοήτευσε και προχωρήσατε στο να θέλετε να τη μεταφράσετε στην ελληνική γλώσσα;
Στην εσθονική ποίηση υπάρχουν φωνές τόσο αξιόλογες, που αν μιλούσαν μια γλώσσα πιο διαδεδομένη, θα είχαν γίνει παγκοσμίως γνωστές. Αλλά αν σκεφτεί κανείς ότι την εσθονική μιλούν δύο εκατομμύρια περίπου άνθρωποι στον κόσμο, μπορεί να κατανοήσει τη σπανιότητα και την αξία μιας λογοτεχνίας που περνά μέσα από φίλτρο ακριβό. Αυτή την αξία, την πολύτιμη μοναδικότητα θέλαμε να μεταφέρουμε και στην ελληνική. Η ποίηση του Jüri Talvet έχει μεταφραστεί στα αγγλικά, γαλλικά, ισπανικά, ιταλικά, ρωσικά, σερβικά και γιαπωνέζικα, θα ήταν αξιοσημείωτη παράλειψη να μην την εγκαινιάσουμε και στα ελληνικά.

Σε ποια σημεία ήταν κάτι περισσότερο από απαραίτητη η βοήθεια του Εσθονού συζύγου σας και μεταφραστή Madis Veldi;
Με τον Madis είμαστε καλή ομάδα, αν και κάπως μικρή. Υπάρχει ένα κοινό κριτήριο που δουλεύτηκε μέσα στα χρόνια με τρόπο ευνοϊκό. Το κοινό αυτό γούστο, που μοιραζόμαστε, απλουστεύει τις διαδικασίες: Αγαπάμε τα ίδια πράγματα, λίγο-πολύ. Η φιλολογική του γνώση στάθηκε πολύτιμη. Εγώ δεν ήμουν γνώστης της εσθονικής γραμματολογίας, ούτε είχα στο μυαλό μου ξεκάθαρη διάκριση του έργου των Εσθονών λογοτεχνών. Η επιλογή των ποιητών, για παράδειγμα, στην Ανθολογία εσθονικής ποίησης «…απ’ τον αμίλητο καιρό» (εκδ. Βακχικόν 2017), ήταν αποκλειστικά δική του. Αγαπάω και σέβομαι τις υποδείξεις του κι έχω εμπιστοσύνη στην επάρκεια της ματιάς του. Χώρια που, στην περίπτωση της παλιάς ποίησης (έχουμε μεταφράσει ποιήματα των αρχών του 20ού αιώνα, κάποια είναι μάλιστα και παλιότερα), θα μου ήταν ιδιαίτερα δύσκολο να βαφτίσω τη λέξη στα συμφραζόμενά της και να καταλάβω τις αποχρώσεις του λόγου, δίχως τη βοήθειά του.

Ποιες είναι οι ομοιότητες των δυο λαών που διαφαίνονται μέσα στα ποιήματα του Τάλβετ και γενικότερα στην εσθονική ποίηση που επιλέξατε να μεταφράσετε;
Αν μπορούμε να βρούμε μια αναλογία με τα ελληνικά πράγματα, θα μπορούσαμε να πούμε ότι ο Talvet ανήκει στην ποιητική γενιά του ’70, την τρίτη για μας μεταπολεμική γενιά. Κάποια χαρακτηριστικά της ποίησης αυτής είναι η τεχνοτροπική και εκφραστική ποικιλομορφία, η λεπτή ειρωνεία, η προφορικότητα και η ανανέωση της ποιητικής γλώσσας, συχνά μέσα από μια αυτοαναφορική γραφή. Γενικότερα, η γλωσσοκεντρική στροφή, αλλά και η αμφισβήτηση της γλώσσας οδηγεί συχνά σ’ αυτό που θα ονομάζαμε «πείραμα του λόγου» προσωπικό. Στην πολύμορφη δημιουργία του Talvet, είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρον να παρακολουθήσει κανείς τη θερμή υγρασία μιας γλώσσας που φτιάχνει μια ποίηση αισθαντική και πυκνή με τη χαρακτηριστική λιτότητα του λόγου.

Και τι διαφορετικό συναντάμε;
Θα έλεγα, μια τόλμη διαφορετική. Τόλμη, όχι τόσο στο περιεχόμενο, όσο στη μορφή – αν είναι δόκιμο να κάνουμε διαχωρισμό μορφής και περιεχομένου. Ως διακεκριμένη λογοτεχνική μορφή και πανεπιστημιακός δάσκαλος, ο Jüri Talvet έχει μια άρτια πνευματική σκευή, γεγονός που του δίνει την άνεση να δοκιμάζει τη γραφή και να την οδηγεί κατά βούληση, όπου πιστεύει.

Ποιο ποίημα ξεχωρίζετε από τη συλλογή; Θέλετε να μας πείτε;
Θα διαλέξω ένα ποίημα ολιγόστιχο, που έχει τίτλο «Μικρό γράμμα για τον Álvaro de Campos» (ετερώνυμο του Fernando Pessoa):
«Τι είναι στ’ αλήθεια η ζωή; Ένα μάτσο κόκαλα. Γι’ αυτό
όλο μαστορεύουμε, αυγή και στάχτη πλάθουμε
και φτιάχνουμε από τ’ όνειρο σπίτι με τοίχους στίχους,
να πάει να κατοικήσει ένα μικρό παιδί».
Η ολιγάρκεια του στίχου φτιάχνει, εδώ, ένα μεγαλειώδες σχήμα της ζωής. Τόσο σοβαρό, όσο και παιγνιώδες, κατασταλαγμένα ενήλικο και γοητευτικά παιδικό. Δίχως να ξέρω γιατί, η μετάφρασή του με οδήγησε σε έναν στίχο με χατζηδακική αύρα.

Για ποιο λόγο θα συστήνατε τους Έλληνες αναγνώστες, αλλά και στους συστηματικούς μελετητές της ποίησης να γνωρίσουν τα ποιήματα του Τάλβετ;
Γιατί αξίζει να διαβάσουν έναν αξιόλογο Εσθονό ποιητή, του οποίου το έργο είναι άγνωστο στην Ελλάδα. Οι νότες της στιχουργικής του να μην πάνε χαμένες.

Ποια αξία θεωρείτε υπέρτατη;
Κάθε αξία που τροφοδοτεί την ομορφιά και υπηρετεί την αλήθεια. Το να αναζητήσει κανείς τη δική του αυθεντική φωνή. Να έχει το κουράγιο να την ακούσει.

Ετοιμάζετε κάποιο νέο βιβλίο; Θέλετε να μας πείτε;
Ύστερα από σχετική πρόσκληση, μια ανθολογία διηγημάτων σύγχρονων Εσθονών λογοτεχνών – στο πεδίο της μετάφρασης. Παράλληλα, γράφω ένα μυθιστόρημα, αυτόν τον καιρό.

Προηγούμενο ΆρθροΕπόμενο Άρθρο
Μοιραστείτε το