Του
Ντίνου Βαρδάκη,
πρώην διπλωμάτη
της Ευρωπαϊκής Ένωσης (EE)
Ανεξαρτησία
Για 360 χρόνια στην Κύπρο, Ελληνοκύπριοι και Τουρκοκύπριοι ζούσαν μαζί ειρηνικά και αρμονικά πριν να επιβληθούν οι «εθνικισμοί» των μητέρων πατρίδων και δημιουργήσουν προβλήματα συνύπαρξης.
H Κυπριακή Δημοκρατία μετά από τον αντικατοχικό αγώνα (1955-1959) ανακηρύχθηκε ανεξάρτητη από τη Μεγάλη Βρετανία στις 16 Αυγούστου 1960, γεγονός που αποδέχτηκαν και οι δυο Κύπριοι ηγέτες, ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος και ο dr Fazıl Küçük.
Τoν Νοέμβρη 1962, ο Κύπριος πρόεδρος Μακάριος πραγματοποίησε επίσημη επίσκεψη στην Άγκυρα. O Τούρκος πρωθυπουργός Ismet Inonu προειδοποίησε τον πρόεδρο Μακάριο να μην προβεί σε μονομερή αλλαγή του Κυπριακού Συντάγματος (τα «13 Σημεία»). Σε άκρως απόρρητη επιστολή του, ο τότε Έλληνας υπουργός των Εξωτερικών Ευάγγελος Αβέρωφ, με αυστηρό ύφος, προειδοποίησε στις 19 Απρίλη 1963 τον Μακάριο ότι η Ελλάδα θα διαχώριζε δημόσια τη θέση της εάν ο Κύπριος πρόεδρος προχωρούσε σε μονομερή αλλαγή του ιδίου Συντάγματος (βλ. Καθημερινή, 17.11.2002). Το ενιαίο κράτος λειτούργησε δυστυχώς μόνο 3 χρόνια. Η 21η Δεκέμβρη 1963 ήταν η πρώτη μέρα αιματηρών διακοινοτικών ταραχών («τα Ματωμένα Χριστούγεννα») που προκάλεσαν Ελληνοκύπριοι. Βιαιότητες που έφεραν το καλοκαίρι του 1964 την πρώτη διχοτόμηση. Αυτή χώρισε γεωγραφικά τις δυο κοινότητες στην Κύπρο. Από το 1964 χρονολογείται και η παρουσία ειρηνευτικής δύναμης του ΟΗΕ.
Σχέδιο Ανάν του 2004
Τo σχέδιο επίλυσης του κυπριακού προβλήματος πήρε το όνομα του τότε γενικού γραμματέα του ΟΗΕ.
Η συνταγματική δομή προνοούσε ένα αυστηρό δικοινοτικό, διζωνικό χαρακτήρα της νέας ομόσπονδης «Ενωμένης Κυπριακής Δημοκρατίας» με πολιτική ισότητα μεταξύ των δυο κοινοτήτων. Κατοχύρωνε δικαίωμα βέτο σε ομοσπονδιακές πολιτικές αποφάσεις από πλευράς ελληνοκυπριακής ή τουρκοκυπριακής πλευράς. Αυτό άλλωστε υφίστατο και στο Σύνταγμα του ενιαίου κράτους του 1960. Κάτω από το ομοσπονδιακό κράτος, θα είχαν δημιουργηθεί το 2004 δυο ισότιμες συνιστώσες Πολιτείες, η ελληνοκυπριακή και η τουρκοκυπριακή με ευρείες αρμοδιότητες.
Ως νέο κράτος μέλος της ΕΕ από την 1η Μάη 2004, η ομόσπονδη Κύπρος θα διέθετε μια διεθνή υπόσταση και μια φωνή σε θέματα εξωτερικής πολιτικής. Διατηρούνταν σε ισχύ οι διεθνείς συνθήκες του 1960 που κατοχύρωναν την Ελλάδα, την Τουρκία και τη Βρετανία ως εγγυήτριες δυνάμεις.
Όσον αφορά την παρουσία των ξένων στρατευμάτων θα είχαν μείνει, μετά το 2018, μόνο το πολύ 950 Έλληνες και 650 Τούρκοι στρατιώτες στο νησί. Σήμερα οι τελευταίοι είναι 35.000.
Ο απώτερος στόχος του Σχεδίου Ανάν ήταν η πλήρης απόσυρση των στρατευμάτων.
H τουρκοκυπριακή συνιστώσα Πολιτεία θα κάλυπτε το 28,5% της συνολικής έκτασης της νήσου. Θα επέστρεφε στους Ελληνοκύπριους μεγάλο μέρος των κατεχομένων περιοχών Αμμοχώστου και Μόρφου με δυνατότητα επιστροφής 85.000 εκ των 180.000 ελληνοκυπρίων προσφύγων στα σπίτια τους. Για τους υπόλοιπους είχε προβλεφθεί η δυνατότητα διευθέτησης θεμάτων που άπτονται των περιουσιών τους σύμφωνα με τη διεθνή νομοθεσία και πρακτική. Θα είχε συγκροτηθεί Ομοσπονδιακό Κοινοβούλιο με Γερουσία και Βουλή των Αντιπροσώπων. Για την εκτελεστική εξουσία, θα δημιουργείτο Προεδρικό Συμβούλιο με 4 Ελληνοκύπριους και 2 Τουρκοκύπριους υπουργούς. Ελληνοκύπριος και Τουρκοκύπριος πολιτικός θα εναλλάσσονταν στην προεδρία της χώρας κάθε 20 μήνες με αναλογία δύο προς ένα υπέρ των Ελληνοκυπρίων.
Σαν σήμερα το ιστορικό δημοψήφισμα
Το 2004 είχαν περάσει 30 χρόνια από την τούρκικη εισβολή, κατοχή του 37% της Κύπρου και τον παράνομο εποικισμό με δεκάδες χιλιάδες τούρκους πολίτες από τη βαθιά Ανατολία.
Η εισβολή ακολούθησε τον Ιούλη 1974 το πραξικόπημα του ακροδεξιού Σαμψών κατά του προέδρου Μακαρίου. Οι ΕΟΚΑβητατζίδες πραξικοπηματίες με τη στήριξη της αμερικανοκίνητης χούντας στην Αθήνα ονειρεύονταν την Ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα. Σαν να μην υπήρχε για 400 ολόκληρα χρόνια η τουρκοκυπριακή κοινότητα που επί το πλείστων μιλούσε και ελληνικά και αποτελούσε το 18% του πληθυσμού του νησιού. Το Σχέδιο Ανάν απορρίφθηκε από την ελληνοκυπριακή κοινότητα, με ποσοστό 76%. Ενώ το 65% της τουρκοκυπριακής κοινότητας το υπερψήφισε.
Απόρριψη του Σχεδίου Ανάν
Στις 16 Απρίλη 2003 στη Στοά Αττάλου στην Αθήνα, ο Κύπριος πρόεδρος Τάσσος Παπαδόπουλος δήλωνε μπροστά σε 4 Ευρωπαίους ηγέτες (Blair, Chirac, Prodi, Σημίτης) υπέρμαχος του Σχεδίου Ανάν. Τον Απρίλη 2004 το απέρριψε. Με περίσσια διπροσωπία, υποτίθεται ότι διαπραγματευόταν το σχέδιο για την ελληνοκυπριακή πλευρά. To 1959, o ίδιος δεν είχε αποδεχτεί το περιεχόμενο των Συμφωνιών Ζυρίχης-Λονδίνου που θα επισφράγιζαν την ανεξαρτησία της χώρας του από τον βρετανικό ζυγό.
Tο συγκυβερνών ΑΚΕΛ απέσυρε την τελευταία στιγμή την υποστήριξή του στην τελική εκδοχή του Σχεδίου Ανάν. Ο Δημοκρατικός Συναγερμός (ΔΥΣΗ), με ηγέτη τον Νίκο Αναστασιάδη, υποστήριξε τότε το σχέδιο μαζί με το μικρό κόμμα Ενωμένοι Δημοκράτες του πρώην προέδρου Γιώργου Βασιλείου. Επίσης, εναντίον του σχεδίου τάχθηκαν τα κόμματα ΔΗΚΟ, ΕΔΕΚ, Νέοι Ορίζοντες και το Κίνημα Οικολόγων.
Οι λόγοι της απόρριψης του σχεδίου από τους Ελληνοκύπριους ήταν πολλοί.
Πρώτον, η αίσθηση ότι ο ΟΗΕ προσπάθησε να επιβάλλει τα συμφέροντα ξένων δυνάμεων.
Δεύτερον, ο φόβος ότι η ομοσπονδιακή Κύπρος δεν θα αποτελούσε πια πλήρως ανεξάρτητο Κράτος.
Τρίτον, η δυσκολία που ένιωσαν σχετικά με το θέμα της συγκυβέρνησης με τους Τουρκοκύπριους σε μία ομοσπονδιακή Κύπρο.
Τέταρτον, το ανεκπλήρωτο όνειρο επιστροφής όλων των Ελληνοκυπρίων προσφύγων στις πατρογονικές τους κατοικίες.
Τότε, η ηγεσία της ελληνοκυπριακής κοινότητας δεν κατανόησε ότι, απορρίπτοντας το Σχέδιο Ανάν, οποιαδήποτε λύση του Κυπριακού θα αναβαλλόταν επ’ αόριστον.
Ανάμεσα στην τουρκοκυπριακή κοινότητα υπήρχε ενθουσιασμός υπέρ του σχεδίου. Ήλπιζαν στον τερματισμό του διεθνούς αποκλεισμού τους. Αυτός ακολούθησε την προκήρυξη το 1983 του ψευδοκράτους στα κατεχόμενα εδάφη της Κυπριακής Δημοκρατίας, μια πράξη που κατήγγειλαν το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ και η διεθνή κοινότητα.
Ο εθνικιστής Τουρκοκύπριος ηγέτης Rauf Denktas απέρριψε το Σχέδιο Ανάν.
Στην Τουρκία, ο τότε πρωθυπουργός Erdogan, στα πλαίσια έξυπνου πολιτικού ελιγμού, στήριζε το σχέδιο… το οποίο απορρίπτει σήμερα.
Στην Ελλάδα, η κυβέρνηση του Κώστα Καραμανλή κράτησε δυστυχώς ουδέτερη στάση. Ο ηγέτης της αντιπολίτευσης Γιώργος Παπανδρέου υποστήριξε το Σχέδιο Ανάν, καθώς ο ίδιος ήταν υπουργός Εξωτερικών κατά τις διαπραγματεύσεις του.