Του Βλάση Μαργ. Βολιώτη
e-mail: [email protected]
Η εξολόθρευση των Εβραϊκών πληθυσμών της Ευρώπης από το Χιτλερικό καθεστώς, είναι ένα από τα ειδεχθέστερα εγκλήματα της παγκόσμιας ιστορίας. Στηρίχθηκε στον παραλογισμό και στη μισαλλοδοξία του ναζιστικού ιδεολογήματος, και στο ρατσιστικό θεώρημα ότι υπάρχουν «κατώτεροι» λαοί, από τους οποίους η νέα Ευρώπη της Γερμανικής ηγεμονίας έπρεπε να απαλλαγεί. Σχεδιάστηκε με επιστημονική μεθοδολογία και εφαρμόστηκε με στρατιωτική πειθαρχία, αυστηρότητα και απόλυτη μυστικότητα, με τέτοιο βαθμό αποτελεσματικότητας ώστε το γεγονός να έχει όλα τα χαρακτηριστικά της συστηματικής γενοκτονίας. Τόπος του εγκλήματος τα χιλιάδες γκέτο και τα ατέλειωτα στρατόπεδα συγκέντρωσης και εξόντωσης που οι Ναζί δημιούργησαν στα κατεχόμενα εδάφη της Ευρώπης αλλά και στην ίδια τη Γερμανία. Εκτός από τους Εβραίους, «κατώτεροι» θεωρούνταν και οι Σλαβικοί πληθυσμοί, οι Ρομά, οι ομοφυλόφιλοι, οι Μάρτυρες του Ιεχωβά, ενώ στα θύματα προστέθηκαν και χιλιάδες αιχμάλωτοι Σοβιετικοί στρατιώτες, κομμουνιστές και αντιφρονούντες στη Ναζιστική ιδεολογία. Ο ρυθμός της εξολόθρευσης των ανεπιθύμητων πληθυσμών επιτάθηκε τα τελευταία χρόνια του πολέμου και συνεχίστηκε ακόμη και όταν το ναζιστικό καθεστώς κατέρρεε.
Το Ολοκαύτωμα συγκλονίζει τον ποιητή Ιωσήφ Βεντούρα.*(1) Παιδί του πολέμου και της κατοχής μεγαλώνει με επώδυνες και τραυματικές μνήμες. Επιζεί χάρη σε μία Χριστιανή γυναίκα που τον κρύβει και τον παρουσιάζει σαν παιδί της χωρίς γάμο. Οι ενοχές γιατί ο ίδιος διασώζεται, όταν εκατομμύρια ομόθρησκοί του χάνονται, τον ακολουθούν και τον βασανίζουν Η ποίηση για τον ίδιο είναι χρέος, εξιλέωση και παρηγοριά. Συνθέτει το ποίημα «Κυκλώνιο». Καταγράφει τον πόνο, τη φρίκη, το σκηνικό του θανάτου στα στρατόπεδα εξόντωσης.
Ήταν εκεί
ο Σάββας ο Βίκτωρ κι ο Σιμχά
κι άλλοι πολλοί
που τρέκλιζαν καθώς ισχνοί
βαδίζανε.
Κι όλοι μαζί θρηνούσαν
με την ηχώ του ήχου που
ολόγυρα δονούσε
ήχοι συρμών, ήχοι σειρήνας
σφυρίγματα φιδιών
και υλακές σκυλιών
κι αίμα καπνό.
Ο γιατρός Μάρκο Ναχόν επιζήσας του Εβραϊκού Ολοκαυτώματος, Έλληνας Εβραίος από το Διδυμότειχο, έγκλειστος του στρατοπέδου θανάτου Μπίρκεναου θυμάται:
… «Φωναί απελπισίας και φρικώδη ουρλιαχτά έρχονται από στιγμής εις στιγμήν δυνατότερα. Είμαι εις την κόλασιν; Οι τοίχοι της αιθούσης των ασφυξιογόνων τρέμουν από τα απελπισμένα κτυπήματα των εν ασφυξία ευρισκομένων ατυχών θυμάτων. Χέρια κτυπούν τα τζάμια του φεγγίτου με την πρόθεσιν να τα σπάσουν… Αι φωναί χάνουν τώρα τη σφοδρότητά τους. Είναι σπανιότεραι. Δεν είναι πλέον παρά μακρινοί, υπόκωφοι στεναγμοί. Έπειτα γίνεται απόλυτος σιωπή. Πόσον χρόνον διήρκησε αυτό; Τρία λεπτά, πέντε λεπτά; Ο Eς-Eς βλέπει το ωρολόγιον και πιέζει ένα κομβίον. Εις το εσωτερικόν της αιθούσης των ασφυξιογόνων ένας ανεμιστήρ καθαρίζει την ατμόσφαιραν. Ανοίγουν την πόρταν. Τι φρικτόν θέαμα! Ένας σωρός πτωμάτων ανακατωμένων, το ένα επάνω στο άλλο, τα μέλη συμπλεγμένα, τα μάτια έξω από τις κόγχες, τα στόματα αφρισμένα, αίμα, ακαθαρσία» *(2)
Ο ποιητής διερωτάται. Ποιοι; Λες και δεν ξέρει τους θύτες; Λες και δεν ξέρει ποιοι στραγγάλισαν εκατομμύρια όνειρα;
Ποιοι έκλεισαν τους οχετούς και πλημμυρίζει ο τόπος
Ποιοι άνοιξαν τις σήραγγες και ρούφηξαν το σώμα
Ποιοι σκόρπισαν στους δρόμους τα ιμάτια;
Στα ναζιστικά στρατόπεδα εξόντωσης η μυρωδιά του θανάτου είναι παντού παρούσα. Άνθρωποι σκιές μέσα στις ριγωτές φόρμες με τα κίτρινα άστρα, αποστεωμένα σώματα, κυρτά κορμιά, κέρινα πρόσωπα, κόγχες ματιών βυθισμένες, παρειές κάτισχνες, άνθρωποι πρόωρα γερασμένοι, παιδιά φοβισμένα μέσα στο κλάμα. Πείνα, κρύο, αρρώστιες, εξάντληση, ξυλοδαρμοί, κτηνώδης συμπεριφορά. Αγχόνες… τυφεκισμοί… σωροί πτωμάτων… αίματα… θάλαμοι αερίων… κλίβανοι αποτέφρωσης… στάχτη… παντού μυρωδιά ασβέστη… Πού να σταματήσει ο λογισμός σου; Πού να σταθεί να πονέσει η ψυχή σου; Στον πόνο και το οικτρό τέλος των θυμάτων ή στην αχρειότητα, στην απανθρωπιά και τη βαρβαρότητα των θυτών. Τίποτε δεν πρέπει να αφήσουμε να το σκεπάσει η λήθη, Το Ολοκαύτωμα των Εβραίων όσο και αν πονάει και προσβάλλει τον ανθρώπινο πολιτισμό μας πρέπει να μείνει στο μυαλό και στην καρδιά όλων μας. Για να μην ξαναγίνει κάτι τέτοιο. Για να μην σηκώσει κεφάλι ξανά ο Ναζισμός.
Γιατί η διεθνής κοινότητα δεν αντέδρασε; Πώς ανέχτηκε ένα τόσο φρικτό έγκλημα; Διαπίστωση; Παράπονο;
Εκείνα τα σύννεφα έκρυβαν τον ήλιο.
Και δεν είχε ήλιο το κλάμα των παιδιών.
Κανείς.
Κανείς δεν κοίταζε τη σάρκα που
φιλούσε στο στόμα τις καμινάδες.
Στους θαλάμους αερίων οι Ναζί χρησιμοποιούν το δηλητηριώδες αέριο κυκλώνιο (zyklon B στα γερμανικά) που αποτελείται από υδροκυάνιο. Από την αρχή του πολέμου οι Γερμανοί αναζητούν αποτελεσματικό, γρήγορο και φθηνό τρόπο εξόντωσης των κρατουμένων στα στρατόπεδα θανάτου. Δοκιμάζουν το μονοξείδιο του άνθρακα, αλλά δεν τους ικανοποιεί η φονική του δράση. Το κυκλώνιο στη δολοφονική του μορφή που οι Ναζί επινοούν, έχει τη μορφή μικρών λευκών ακανόνιστων σφαιριδίων, με κρυσταλλική δομή, που είναι αεροστεγώς κλεισμένα μέσα σε μεταλλικά κουτιά μιας χρήσης. Οι δήμιοι των Ες-Ες οδηγούν εκατοντάδες κρατούμενους γυμνούς, λέγοντάς τους ότι δήθεν θα κάνουν ντουζ στον θάλαμο. Έπειτα κλείνουν τις πόρτες και από ειδική οπή ρίχνουν μέσα το περιεχόμενο της σατανικής τους επινόησης. Αυτό γίνεται καθημερινά χωρίς σταματημό. Το υδροκυάνιο, σε επαφή με το οξυγόνο της ατμόσφαιρας ελευθερώνεται αμέσως, η ανάσα γίνεται θάνατος, και το τέλος τόσων ανθρώπων έρχεται σε λίγα λεπτά.
Ο ποιητής προσπαθεί να αναπαραστήσει τον θάνατο, τη φρίκη του θανάτου. Με στίχους ολιγοσύλλαβους, σαν τα ισχνά κορμιά τους, χωρίς μέτρο και ομοιοκαταληξία γιατί δεν τον ενδιαφέρει να δημιουργήσει στον αναγνώστη ένα ευχάριστο ακουστικό συναίσθημα. Θέλει μόνο να μεταφέρει το συναίσθημα των τελευταίων στιγμών τους, τον ψυχικό τους πόνο όταν αντιλαμβάνονται το άδικο και οικτρό τους τέλος. Και το πετυχαίνει απόλυτα γιατί χρησιμοποιεί λέξεις που αποπνέουν συναίσθημα οδύνης και πόνου.
Θηλιά σφιχτή τους δυναστεύει.
Τους πνίγει.
Τους πνίγει.
Θεριεύει .
Και επιμένει στις τελευταίες στιγμές, εκατομμύρια τελευταίες στιγμές «με Σπασμούς Τέλους».
Μητέρα.
Νυχτώνει.
Ξάγρυπνοι.
Ολιγόσαρκοι πώς περαιούνται.
Πώς ρημάζουν
με Σπασμούς Τέλους.
Ο Μαρσέλ Νατζαρή, Έλληνας Εβραίος από τη Θεσσαλονίκη, κρατούμενος στο Άουσβιτς εργάζονταν για οκτώμισι μήνες στους θαλάμους αερίων του στρατοπέδου. Δουλειά του ήταν να μεταφέρει τα πτώματα από τον θάλαμο αερίων στους κλιβάνους αποτέφρωσης. Επέζησε. Στα απομνημονεύματά του γράφει:
… «Αμφέβαλλα και εγώ εάν πράγματι προ ολίγον ήταν αυτοί που μιλούσαμε, που φώναζαν, που είχαν στο πρόσωπό τους τον μορφασμόν του φόβου του τρόμου. Τώρα φαινόταν ήσυχοι σαν να ξεκουραζόνταν, πολλοί είχαν το βλέμμα ακόμη εστραμμένο προς τα άνω και έδειχναν με τον δεξιόν δείκτην τον ουρανό. Ποιος ξέρει τι σκέψη να έκαμναν εκείνη τη στιγμή και τι ελπίδα αναλογιζόνταν, περιμένοντας το θαύμα. Ευτυχείς αυτοί οι άνθρωποι που είχαν την πίστη και που περίμεναν μέχρι την τελευταίαν στιγμήν το θαύμα»…*(2)
Ο Θεός, η προσευχή, με την ελπίδα για το θαύμα, είναι το καταφύγιό τους εκείνες τις στιγμές. Και δεν θα μπορούσε να είναι αλλιώς για έναν λαό που είναι απόλυτα ταυτισμένος με το Θεό και την πίστη.
Μιλούσε η καρδιά.
Κι άλλος ρωτούσε.
Θ’ άπλωνε το χέρι Του.
Προσεύχονταν.
Ας μεγαλυνθεί και ας αγιασθεί το μέγα όνομά Του…
Τον παγκόσμιο πολιτισμό μας δεν τον κοσμεί μόνο το μεγαλείο των επιτευγμάτων του ανθρώπου αλλά τον αμαυρώνει και η αχρειότητα, η κτηνωδία και η βαρβαρότητα. Είναι η σκοτεινή πλευρά της ανθρώπινης παρουσίας. Ένας βιασμός της φυσικής και πνευματικής ανθρώπινης υπόστασης, που δυστυχώς συνεχίζεται παντοειδώς και σήμερα. Η εξολόθρευση των άτυχων θυμάτων στους θαλάμους αερίων, αποτελεί ακραία περίπτωση κατάπτωσης και ευτέλειας του ανθρώπου, που δεν μπορεί να ξεχασθεί. Και η μοίρα του ποιητή «γυρολόγος που γυρνάει».
Και αν θαφτούν στη λήθη εκείνες οι εποχές
η τελευταία τους πνοή μας χαιρετάει.
Και αν πνιγούν στο πέλαγος οι στάχτες σιωπές
ίδιος θα είσαι γυρολόγος που γυρνάει
*(1) Ο Ιωσήφ Βεντούρα είναι ένα από τα πέντε πρόσωπα που εξιστορούν τη διάσωσή τους από Χριστιανούς στη διάρκεια της Γερμανικής κατοχής, στην εξαιρετική ταινία-ντοκιμαντέρ «Φιλιά εις τα παιδιά» του Βασίλη Λουλέ.
*(2) Από το βιβλίο της ομότιμης καθηγήτριας του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Φραγκίσκης Αμπατζοπούλου «Το Ολοκαύτωμα στις μαρτυρίες των Ελλήνων Εβραίων».