Ήταν η ταυτότητα του Βόλου, η ιστορία του, η ευρωπαϊκή του αναφορά. Και η πόλη αποφάσισε μετά το 1970 να τα γκρεμίσει. Καταγράψαμε τα κτίρια και την ιστορία τους. Καταγράψαμε τα κτίρια κομψοτεχνήματα – με εξαίρεση το κινηματοθέατρο «Αττίκ» – που κτίστηκαν πριν από τους σεισμούς του 1955. Λαβωμένα σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό, στάθηκαν όρθια για πολλά ακόμη χρόνια και κατεδαφίστηκαν μετά το 1970.
Τα περισσότερα, κυρίως αυτά που ανήκουν σε ιδιώτες, στη δεκαετία του ΄70, την εποχή της άνθησης της αντιπαροχής. Στη θέση τους κτίστηκαν πολυώροφα, σχεδόν ομοιόμορφα κτίσματα.
Πρόκειται δηλαδή για χαρακτηριστικά κτίρια της πόλης, που δεν υπάρχουν σήμερα με αποκλειστική ευθύνη των ίδιων των πολιτών ή των φορέων του Βόλου.
Η έρευνα της «Θ», που αποτυπώνει το χθες και το σήμερα μέσα από σπάνιο φωτογραφικό υλικό, ολοκληρώνεται σήμερα, με νέα παρουσίαση ντοκουμέντων.
Η οικία Γεωργούδη στην πλατεία Αγ. Νικολάου
Πρόκειται για νεοκλασικό κτίσμα με σχετικά απλή μορφή, στη διασταύρωση των οδών Ερμού και Αλοννήσου, με πρόσοψη στην πλατεία του Αγ. Νικολάου.
Αρχικά ο όροφος χρησιμοποιούνταν ως κατοικία της οικογένειας Γεωργούδη, ενώ μετέπειτα και έως το 1993 στέγαζε αρχιτεκτονικό γραφείο. Μέχρι το 1951 στο ισόγειο λειτουργούσε η ταβέρνα του «Θωμά». Από το 1951 και μέχρι την κατεδάφισή του στο ισόγειο, το οποίο υπέστη μορφολογικές αλλοιώσεις, λειτουργούσε το φωτογραφείο «Καλλιγούλας». Οι ζημιές από τους σεισμούς του 1955 δεν ήταν μεγάλες, για το λόγο αυτό το κτίριο εξακολούθησε να χρησιμοποιείται. Κατεδαφίστηκε το 2004 και στη θέση του κτίστηκε μοντέρνο οικοδόμημα, που σήμερα φιλοξενεί κατάστημα μεγάλης αλυσίδας ρούχων. Παρόλο που δεν αποτελούσε ένα από τα καλύτερα δείγματα της αρχιτεκτονικής των πρώτων δεκαετιών του 20ού αιώνα στο Βόλο, ήταν το μοναδικό εναπομείναν δείγμα της νεοκλασικής αρχιτεκτονικής στην πλατεία Αγ. Νικολάου.
Οι ανατολικές αποθήκες του λιμανιού
Μετά τις μεγάλες ζημιές που υπέστη το λιμάνι του Βόλου από τους βομβαρδισμούς του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και με καθυστέρηση αρκετών χρόνων, ξεκίνησε το 1950 η κατασκευή των αποθηκών και των κτιρίων του Λιμεναρχείου και του Λιμενικού Ταμείου. Ανάμεσα στα δύο αυτά κτίρια κτίστηκαν οι ανατολικές αποθήκες του λιμανιού, που παρουσίαζαν εξαιρετικό κατασκευαστικό και στατικό ενδιαφέρον, αφού το σχήμα και ο τρόπος κατασκευής του στατικού φορέα ήταν επαναστατικά για την εποχή τους. Οι αρχικοί τοίχοι ανάμεσα στις μεγάλες δίφυλλες μεταλλικές πόρτες ήταν από λιθοδομή. Μετά τους σεισμούς του 1955 οι λιθοδομές αντικαταστάθηκαν με μπατικές πλινθοδομές. Οι αποθήκες στη δεκαετία του 1990 έπαψαν να χρησιμοποιούνται. Το 2003, παρ’ όλες τις διαμαρτυρίες φορέων και πολιτών, το μεγαλύτερο μέρος τους κατεδαφίστηκε και στη θέση τους κτίστηκε κτίριο ίδιας μορφολογικής λογικής, αλλά μεγαλύτερου όγκου, το σημερινό τέρμιναλ του λιμανιού.
Η οικία της οικογένειας Ματσάγγου
Το νεοκλασικό αρχοντικό της οικογένειας Ματσάγγου, που βρισκόταν επί της οδού Παύλου Μελά, αποτελούσε αναπόσπαστο τμήμα του κτιριακού συγκροτήματος της πρώην καπνοβιομηχανίας Ματσάγγου, που βρίσκεται στο κέντρο της πόλης, μεταξύ των οδών 28ης Οκτωβρίου, Π. Μελά, Ερμού και Μακεδονομάχων και αποτελείται από πέντε βιομηχανικά κτίρια, κτισμένα σε διαφορετικές χρονικές περιόδους (1900-1936) και με διαφορετικούς αρχιτεκτονικούς ρυθμούς. Κτίστηκε το 1900, συγχρόνως με το πρώτο μικρό εργοστάσιο καπνού, με ιδρυτή τον Νικόλαο Ματσάγγο. Αρχικά ήταν τριώροφο, ενώ μετά τους σεισμούς του 1955 σώθηκε ο πρώτος όροφος. Από το 1972 που η καπνοβιομηχανία παύει τις εργασίες της, το κτιριακό συγκρότημα εγκαταλείφθηκε. Λίγο μετά το τέλος της δεκαετίας του ΄80 το συγκεκριμένο κτίριο, όπως και το υπόλοιπο κτιριακό συγκρότημα Ματσάγγου, αγοράστηκε από το Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας και για μεγάλο χρονικό διάστημα έμεινε ανεκμετάλλευτο. Με την αιτιολόγηση πως το Πανεπιστήμιο δεν έχει τα απαραίτητα χρήματα, για να την αξιοποιήσει, η οικία Ματσάγγου παραχωρήθηκε στο Δήμο Βόλου. Εν μέσω διαμαρτυριών από πολίτες και φορείς των μηχανικών και με την παρουσία αστυνομικής δύναμης, τον Οκτώβριο του 2007 το κτίριο – που δεν είχε κηρυχθεί διατηρητέο – κατεδαφίστηκε, προκειμένου να δημιουργηθεί χώρος 25 θέσεων πάρκιν για την περιοχή.
Το μεγαλύτερο τμήμα των όψεων του βιομηχανικού κτιριακού συγκροτήματος έχει χαρακτηριστεί διατηρητέο, ενώ από το 2013 μέχρι σήμερα το Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας εκτελεί εργασίες αξιοποίησης του κτιρίου, που βρίσκεται μεταξύ των οδών 28ης Οκτωβρίου, Π. Μελά, Μακεδονομάχων και στοάς Ματσάγγου. Το κτίριο κτίστηκε το 1936-37 και αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα της αρχιτεκτονικής του Μεσοπολέμου και του μοντέρνου κινήματος και πρόκειται να εξυπηρετήσει τις ανάγκες του Τμήματος Οικονομικών Επιστημών. Σήμερα στη θέση της νεοκλασικής οικίας λειτουργεί το εργοτάξιο του εργολάβου εκτέλεσης του έργου. Η οικία θα μπορούσε να φιλοξενήσει το Μουσείο της Καπνοβιομηχανίας Ματσάγγου.
Δημιούργημα του Γιάννη Φραγγουδάκη το 1946, το θερινό κινηματοθέατρο «Ρεξ» λειτούργησε έως το 1973. Βρισκόταν στη γωνία της παραλιακής οδού Αργοναυτών με την οδό Γαμβέτα. Πέρα από τις κινηματογραφικές ταινίες, είχε τη δυνατότητα να φιλοξενεί και θεατρικές παραστάσεις. Διέθετε αρκετά μεγάλη σκηνή, κάτω από την οποία υπήρχαν τα παρασκήνια. Ο κινηματογράφος κατεδαφίστηκε το 1976-1977 και στη θέση του σήμερα υπάρχει πολυώροφη πολυκατοικία. Στις μέρες μας ίσως να φαίνεται πολυτέλεια, σε παλιότερες όμως εποχές θα ήταν απόλυτα ρεαλιστική η αγορά του κινηματογράφου από το Δήμο Βόλου. Έτσι, σήμερα θα λειτουργούσε το μοναδικό δημοτικό θερινό κινηματοθέατρο στην πόλη, δίνοντας συγχρόνως μια «ανάσα» στο σχεδόν συμπαγές παραλιακό μέτωπο.
Το κτίριο του Μαιευτηρίου (Λοιμωδών) στο Νοσοκομείο Βόλου
Η κατασκευή του κτιρίου άρχισε το 1906 σε οικόπεδο όμορο του Νοσοκομείου μετά από δωρεά του Αλέξιου Αθανασάκη και αρχιτέκτονα τον Κ. Αργύρη, στη διασταύρωση των οδών Πολυμέρη και Αθανασάκη. Η επιλογή της μορφής του κτιρίου έγινε σύμφωνα με το αρχιτεκτονικό ρεύμα, που επικρατούσε την εποχή εκείνη, τον εκλεκτικισμό, σε συνδυασμό με το προσωπικό στιλ του αρχιτέκτονα. Ήταν τριώροφο, λιθόκτιστο με ξύλινη στέγη και κεραμίδια γαλλικού τύπου. Ο Α. Αθανασάκης είχε την πρόθεση να δωρίσει το κτίριο στο Δήμο Βόλου, με την προϋπόθεση να χρησιμοποιηθεί ως Μαιευτήριο και Βρεφοκομείο. Η δωρεά προς το Δήμο δεν προχώρησε και το 1916 ο Αθανασάκης δήλωσε την πρόθεσή του να δωρίσει το κτίριο στο Αθανασάκειο Αρχαιολογικό Μουσείο. Το κτίριο από το 1918 έως το 1920 λειτούργησε ως παράρτημα του Μουσείου. Το 1921, μετά από μακρά διαμάχη μεταξύ του Δήμου και του Εφόρου Αρχαιοτήτων, ο Δήμος έκανε κατάληψη στο κτίριο και εγκατέστησε τους Ρώσους Τυρφικούς. Μετά το 1930 φιλοξένησε το Γυναικολογικό-Μαιευτικό τμήμα του Νοσοκομείου στον πρώτο όροφο, ενώ στο ισόγειο στεγάστηκε το Γηροκομείο και το παράρτημα των Λοιμωδών Νόσων και για το λόγο αυτό μέχρι και την κατεδάφισή του παρέμεινε γνωστό ως «Λοιμωδών». Το κτίριο υπέστη σοβαρές ζημιές από τους σεισμούς του 1955 και ο τελευταίος όροφος κατεδαφίστηκε. Το 1992 η 5η Εφορεία Νεωτέρων Μνημείων πρότεινε το χαρακτηρισμό του ως ιστορικού διατηρητέου κτιρίου. Δυστυχώς, πριν το Κεντρικό Συμβούλιο Νεωτέρων Μνημείων εκδώσει τη γνωμοδότησή του, η Πολεοδομία του Δήμου Βόλου εξέδωσε άδεια κατεδάφισης κατά παράβαση της ισχύουσας αρχαιολογικής νομοθεσίας, που επέβαλε την αναστολή κάθε οικοδομικής δραστηριότητας μέχρι τη γνωμοδότηση του ΚΣΝΜ. Έτσι το κτίριο, που αποτελούσε αξιόλογο δείγμα της αρχιτεκτονικής δημόσιου μη βιομηχανικού κτιρίου των αρχών του αιώνα και το τελευταίο δείγμα του πρώτου κύκλου ζωής του Νοσοκομείου, κατεδαφίστηκε.
Η καπναποθήκη Παπαστράτου
Το συγκρότημα των καπναποθηκών Παπαστράτου καταλαμβάνει το οικοδομικό τετράγωνο μεταξύ των οδών Αργοναυτών, Φιλελλήνων, Ιάσονος και Μαυροκορδάτου. Αποτελούνταν από δύο καπναποθήκες, οι οποίες αποτελούσαν ενιαίο κτιριακό σύνολο. Η ανέγερση της πρώτης καπναποθήκης, στην πλευρά της οδού Ιάσονος, που δεν σώζεται σήμερα, έγινε το 1926, ενώ η δεύτερη με τους τρούλους που σώζεται μέχρι σήμερα, κτίστηκε το 1935. Το 1985 περιήλθαν στην ιδιοκτησία του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας. Η πρώτη καπναποθήκη, αποτελούσε τυπικό παράδειγμα βιομηχανικής αρχιτεκτονικής των αρχών του αιώνα, με σαφείς αναφορές στο νεοκλασικισμό. Κατεδαφίστηκε και στη θέση της κτίστηκε μετά από αρχιτεκτονικό διαγωνισμό το κτίριο Δελμούζου, το οποίο από το 1996 εντάχθηκε στο πλέγμα των πανεπιστημιακών κτιρίων. Η ανέγερση του νέου κτιρίου επέφερε σημαντική διαφορά στη μορφή του οικοδομικού τετραγώνου.
Eυχαριστούμε την κ. Θάλεια Μακρή – Σκοτινιώτη για τη βοήθεια.
ΠΗΓΕ
Κώστας Αδαμάκης, από το βιβλίο «Τα βιομηχανικά κτίρια του Βόλου»
Κώστας Αδαμάκης, «Διαχείριση βιομηχανικής κληρονομιάς».
Αίγλη Δημόγλου, από το βιβλίο «Βόλος, τότε και τώρα»
Αιμίλιος Σουβατζής, Το σινεμά της καρδιάς μας ή όταν το παραμύθι είχε όνομα… , από το περιοδικό «Εν Βόλω»
Αιμίλιος Σουβατζής, Σινέ Παραλία σήμερον. Ταξίδι με τη μηχανή του χρόνου, από το περιοδικό «Εν Βόλω»
Ηλίας Ψαρρέας, Δημόσια κτίρια του Βόλου που δεν υπάρχουν πια, από το περιοδικό «Εν Βόλω»
Χαράλαμπος Χαρίτος, Η ιδιωτική Εκπαίδευση και τα πρώτα ιδιωτικά σχολεία στο Βόλο, από το περιοδικό «Εν Βόλω», τεύχος 11
Δημήτρης Παλιούρας, από το βιβλίο «Βόλος, ένας αιώνας»
Δημήτρης Παλιούρας, , Η αρχιτεκτονική εξέλιξη του Αχιλλοπούλειου Νοσοκομείου Βόλου, από το βιβλίο «Το Αχιλλοπούλειο Νοσοκομείο Βόλου»
Φωτογραφικό αρχείο ΔΗ.Κ.Ι
Ελένη Φέσσα – Εμμανουήλ, Κτίρια Δημόσιας χρήσης του Βόλου, από το περιοδικό «Εν Βόλω», τεύχος 15.