Του Άρη Ιωαννίδη, Φιλόλογου
Κριτική ικανότητα και σχολείο. Παράλληλοι δρόμοι ή σχέση μίσους; Μάλλον το δεύτερο. Όλα θυσιάζονται, ως άλλη Ιφιγένεια, στον βωμό της βαθμοθηρίας και κατ’ επέκταση στην απόκτηση ενός εισιτηρίου που θα ανοίξει τον δρόμο για τη ζωή. Και αυτό δεν είναι άλλο από το Πανεπιστήμιο.
Πώς είναι όμως δυνατόν το Πανεπιστήμιο να ετοιμάσει (παν)επιστήμονες, όταν παίρνει στα χέρια του ένα υλικό αδούλευτο, εντελώς ανέτοιμο να αντεπεξέλθει σε απαιτήσεις που ξεφεύγουν εντελώς από τα όρια του σχολείου; Αιώνια ερωτήματα που μάταια επί δεκαετίες ψάχνουν απεγνωσμένα απαντήσεις.
Μέσα σε όλα σχεδόν τα σχολικά μαθήματα το εν λόγω πρόβλημα έχει ριζώσει. Μα περισσότερο στο πολύπαθο μάθημα της Νεοελληνικής Γλώσσας, τη γνωστή σε όλους μας Έκθεση και μάλλον – όπως τουλάχιστον δείχνουν τα πράγματα – τα Νέα Ελληνικά, όπως θα ονομάζονται σε λίγο καιρό, καθώς η συνεξέταση Νεοελληνικής Γλώσσας και Λογοτεχνίας έχει δρομολογηθεί για τα καλά. Ας πάρουμε μια πρώτη γεύση φέτος από τα ΕΠΑΛ, καθώς σε πανελλαδικό επίπεδο θα συνεξεταστούν τα δύο αντικείμενα και βλέπουμε. Δύσκολο εγχείρημα.
Ας επανέλθουμε όμως στο θέμα που μάς απασχολεί. Τι είναι αυτό που εμποδίζει τα παιδιά να προσεγγίσουν ένα θέμα με κριτικό τρόπο και να αναπτύξουν τις απόψεις τους εμπειρικά, βιωματικά, όπως θα ταίριαζε άλλωστε στην ηλικία τους; Γιατί τυποποιούν τόσο επικίνδυνα τον λόγο τους και ακόμη χειρότερα τη σκέψη τους; Απαντήσεις υπάρχουν , όπως και υπαίτιοι. Και είμαστε μάλλον όλοι μας. Όλοι εμείς που πολλές φορές, άθελά μας ίσως, προσπαθούμε να οδηγήσουμε το παιδί σε ένα μονοπάτι ασφαλές, ώστε να διεκδικήσει εκ του ασφαλούς τα μόρια που απαιτούνται προκειμένου να εισαχθεί στη σχολή των ονείρων του. Μονόδρομος φαντάζουν οι επιλογές μας. Το τίμημα βαρύ. «Δολοφονούμε» τη φαντασία του, βάζοντας σε καλούπια τη σκέψη του. «Μα έτσι είναι το σύστημα», θα έλεγε κάποιος. Συμφωνώ. Όμως πρέπει να σεβόμαστε τις ιδιαιτερότητες κάθε παιδιού, που αντιμετωπίζει κάτω από διαφορετικό πρίσμα την πραγματικότητα.
Φανταστείτε τι όμορφα που θα ήταν να αφήναμε ελεύθερο το παιδί να εκφράσει αυτό που πραγματικά πιστεύει σε μια κόλλα χαρτιού, χωρίς δεσμεύσεις, σαν να ζωγραφίζει σε έναν καμβά. Πόσο δημιουργικό, αυτόνομο και ανεξάρτητο θα ένιωθε, αν δεν υπήρχε ο φόβος ενός ιεροεξεταστή – βαθμολογητή, που θα βαθμολογούσε με τον πιο αυστηρό ενδεχομένως τρόπο τις ανησυχίες του.
«Ο σκοπός αγιάζει τα μέσα», θα απαντούσε ενδεχομένως κάποιος άλλος. Η ουσία βέβαια είναι ότι οι απαιτήσεις μας από τα παιδιά πολλές φορές δε συνάδουν με την ηλικία τους, την εμπειρία τους, τα βιώματά τους και τον χαρακτήρα τους. Πρέπει κάποια στιγμή να μάς πουν τι θέλουν πραγματικά από αυτά. Έναν αυριανό επιστήμονα ή έναν ελεύθερο πολίτη με υγιή, δημιουργική σκέψη; Το καλύτερο βέβαια θα ήταν ένας συνδυασμός και των δύο. Όμως, κακά τα ψέματα, δεν υπάρχει ακόμη (και ίσως δεν υπάρξει και ποτέ) το υπόβαθρο – στην ελληνική εκπαιδευτική πραγματικότητα – ώστε κάτι τέτοιο να υλοποιηθεί.