Η Κώστια Κοντολέων είναι συγγραφέας πολλών βιβλίων και μεταφράστρια άπειρων έργων. Μοιράζει τον χρόνο της ανάμεσα στην Αθήνα και το Πήλιο με συνεργάτες και φίλους, με τους ήρωές της κυρίως, που τη συντροφεύουν και την οδηγούν σε ατέλειωτες σκέψεις που ζητούν διέξοδο με την καταγραφή και περιγραφή τους, με τη δημιουργία μιας νέας ιστορίας. Η Κώστια Κοντολέων παρουσίασε στον Βόλο το τελευταίο της βιβλίο με τίτλο «Άννα, το όνομά της», χθες Πέμπτη 14 Ιουλίου στον όμορφο χώρο του Αρχοντικού Ζαφειρίου στον Άγιο Ονούφριο σε ανοικτή για το κοινό εκδήλωση που διοργανώνουν το Κέντρο Πολιτισμού «Ιωλκός», οι εκδόσεις «Κλειδάριθμος» και το βιβλιοπωλείο «Πλαστελίνη»… Για το βιβλίο και το περιεχόμενό του, για τη σχέση της με το βιβλίο και τα βιβλία γενικότερα μίλησε με την άνεση που τη διακρίνει σε κάθε της δράση…
Συνέντευξη ΛΟΪΖΟΣ ΑΣΒΕΣΤΑΣ
«Άννα, το όνομά της», το τελευταίο σας βιβλίο, ένα βιβλίο που εκδόθηκε την περίοδο του κορωνοϊού, του εγκλεισμού και της απομόνωσης… Πώς το τολμήσατε;
Το τελευταίο μου βιβλίο, «Άννα το όνομα της», δεν εκδόθηκε μόνο την περίοδο του κορωνοϊού, του εγκλεισμού και της απομόνωσης. Βγήκε στην κυκλοφορία και σε ιστορική ημερομηνία στις 17 Νοεμβρίου. Ως προς την ημερομηνία έκδοσης ήταν απόφαση του εκδοτικού οίκου. Όσο για τη συγκεκριμένη περίοδο κρίναμε πως ήταν ο κατάλληλος χρόνος για την έκδοση ενός βιβλίου. Ο κόσμος, ο εγκλωβισμένος στα σπίτια του, χωρίς τη χαρά της ανθρώπινης επαφής, εκτός από τον σκληρό πυρήνα της οικογένειάς του, θα έβρισκε ίσως διέξοδο στο διάβασμα και τι καλύτερη συντροφιά από ένα βιβλίο, που σε ταξιδεύει χωρίς κινδύνους στον χώρο και τον χρόνο και ενίοτε σου φτιάχνει και τη διάθεση. Αν ήταν τόλμη η απόφαση αυτή, τι να πω; «Η ζωή αγαπά τους τολμηρούς», δεν λένε;
Ο τίτλος με κύριο χαρακτηριστικό το εύηχο όνομα των δύο ίδιων φωνηέντων και συμφώνων αναλογεί και στο νόημα του ονόματος ή τυχαία είναι η επιλογή;
Εξαιρετική η επισήμανσή σας των φωνηέντων και των συμφώνων και ειλικρινά δεν τον είχα σκεφτεί έτσι. Ωστόσο, η επιλογή δεν ήταν πραγματικά τυχαία. Το όνομα Άννα είναι καρμικό στην οικογένεια του μυθιστορήματός μου. Τρεις Άννες κυριαρχούν σ’ αυτό. Η μάνα του Δημητρού, η κόρη του και η δεύτερη γυναίκα του.
Μια δυνατή ιστορία, η ιστορία των ηρώων σας, με διάχυτη τη μνήμη του πόνου και της απώλειας… Σκιές του παρελθόντος που σκιάζουν το παρόν… Θεωρείτε ότι είμαστε δέσμιοι των καταστάσεων και των εξελίξεων;
Θεωρώ πως όντως είμαστε δέσμιοι των καταστάσεων και των εξελίξεων. Το παρελθόν μπορεί να επεμβαίνει καθοριστικά στο μέλλον, αν αφήσουμε εκείνους που έχουν φύγει με τον έναν ή τον άλλον τρόπο να στέκονται απέναντί μας κι εμείς οι εναπομείναντες, αντί να τους ζητήσουμε να μας συντροφεύσουν, τους περιορίζουμε στη λήθη, κυρίως επειδή τους φοβόμαστε.
Τι σας οδηγεί σε μια ιστορία, πώς πλάθετε τους ήρωές σας, γνωρίζετε από την αρχή την εξέλιξη και την πορεία τους;
Υπάρχουν ενέργειες ή λόγια που αρκούν για να ανάψουν τη σπίθα της έμπνευσης κάθε συγγραφέα. Η ιστορία που θέλησα να αφηγηθώ στο τελευταίο μου μυθιστόρημα, ξεκινάει με μια πυρκαγιά στο νησί της Λήμνου. Χρόνια αργότερα βρέθηκα εγώ η ίδια να ζω πολύ κοντά με πρόσωπα που είχαν βιώσει άμεσα ή έμμεσα αυτήν την τραγωδία. Το καθένα από αυτά με τον δικό του προσωπικό τρόπο. Αλλά καθώς έγραφα την ιστορία τους ήρθαν άλλοι άγνωστοι σ’ εμένα, με χτύπησαν στον ώμο και μου ζήτησαν επιτακτικά να τους βάλω κι αυτούς στην ιστορία μου. Μια από αυτούς και η Ροζαλία που έφερε εντέλει τη μεγάλη ανατροπή στο τέλος. Κάποια στιγμή, ωστόσο, λησμόνησα τους ανθρώπους με τους οποίους έζησα, αφέθηκα στην παντοδυναμία του συγγραφέα και δημιούργησα τα δικά μου πρόσωπα.
Είστε συγγραφέας και βραβευμένη μεταφράστρια σπουδαίων συγγραφέων… Οι δύο ιδιότητες λειτουργούν παράλληλα ή ανεξάρτητα σε χρόνο και προγραμματισμό;
Για μένα συγγραφή και μετάφραση είναι ισοδύναμες ιδιότητες. Άλλες φορές λειτουργούν παράλληλα και άλλες ανεξάρτητα σε χρόνο και προγραμματισμό χωρίς να επηρεάζουν η μια την άλλη. Εγώ είμαι οπαδός αυτού που λένε στη γλώσσα της μετάφρασης «Ωραίες Άπιστες» που σημαίνει πως δεν είμαι προσκολλημένη καταλέξει στο κείμενο προς μετάφραση. Πρώτο μου μέλημα, ωστόσο, είναι χωρίς να χάσει το άρωμά του να το μεταφέρω στη γλώσσα μας έτσι ώστε να το αγαπήσει ο εκάστοτε αναγνώστης. Στην ουσία λόγω και της συγγραφικής μου ιδιότητας μεταφράζω λογοτεχνικά.
Έχετε επηρεαστεί από τα έργα που μεταφράζετε ή αλλιώς νιώθετε ταύτιση με κάποιον από τους συγγραφείς που μεταφράζετε;
Δεν είναι δυνατόν να μην επηρεαστεί κανείς από το κάθε έργο που μεταφράζει. Η ταύτιση είναι δύσκολη γενικά, αλλά αν καταφέρει ο μεταφραστής να την πετύχει είναι θείο δώρο. Μέσα από τα 100 και πλέον βιβλία που έχω μεταφράσει ο συγγραφέας που ξεχωρίζω ιδιαίτερα είναι ο Φίλιπ Πούλμαν, αφού είμαι αυτό που λένε αποκλειστική μεταφράστριά του, είναι λογικό να είναι για μένα πια κάτι σαν φίλος ή στενός συγγενής. Συχνά μου έρχονται στη θύμησή μου σκηνές από τις τριλογίες του και παρασέρνομαι ξανά στον υπέροχο κόσμο του.
Ο μεταφραστής κατά τη γνώμη σας είναι συνεργός και συμμέτοχος ή απλά γεφυροποιός;
Για μένα μιλώντας εντελώς προσωπικά είναι συμμέτοχος. Όταν μεταφράζω ενδύομαι τους ρόλους των ηρώων και γίνομαι ένα μ’ αυτούς για να τους καταλάβω απόλυτα και να τους ερμηνεύσω όπως τους πρέπει.
Εάν έπρεπε να διαλέξετε μία από τις δύο σας ιδιότητες ποια θα επιλέγατε και γιατί;
Δεν μπορώ να τις διαχωρίσω. Όπως είπα και σε προηγούμενη ερώτησή σας. Η λογοτεχνία συνυπάρχει πάντα στον τρόπο που μεταφράζω, άρα είναι ομοούσιες και αδιαίρετες ιδιότητες και με εκφράζουν με την ίδια δυναμική.
Δύο συγγραφείς σε ένα σπίτι, ένα επίθετο συνυφασμένο με τη γραφή, τη λογοτεχνία. Λειτουργείτε με τους ίδιους ρυθμούς όσον αφορά στους χρόνους γραφής, συζητάτε τις σκέψεις σας, ανταλλάσσετε απόψεις;
Αυτό που μπορώ να πω με βεβαιότητα είναι πως σ’ αυτό το σπίτι δεν πλήττουμε ποτέ. Έχουμε διαφορετικούς χώρους δουλειάς, αλλά συνεχή επαφή στη διάρκεια της ημέρας. Συχνά γράφουμε και οι δυο μας ταυτόχρονα, άλλοτε μόνο ο ένας από τους δυο. Στον πρωινό καφέ μας και στον απολογισμό της ημέρας το βράδυ, ανταλλάσσουμε ιδέες, απόψεις, συμφωνούμε ή διαφωνούμε. Διαβάζουμε ο ένας στον άλλο στην πορεία της δουλειάς μας, κρίνουμε ή επικροτούμε πάντα με γνώση, αγάπη και χωρίς ίχνος αντιζηλίας.
Το βιβλίο σας, για να επιστρέψουμε σε αυτό, με την αμεσότητα λόγου και σκέψης, προσφέρει την ιδιοτυπία των μικρών κεφαλαίων… Υπηρετείτε με τον τρόπο αυτό την άμεση πρόσβαση στον συλλογισμό ή είναι ένα «παιχνίδι» συγγραφέα – αναγνώστη με σίγουρα θετικό αποτέλεσμα;
Η εναλλαγή μικρών κεφαλαίων έγινε αρχικά με γνώμονα πάντα τον αναγνώστη. Επειδή οι ζωές των ηρώων μου εναλλάσσονται συνέχεια στο μυθιστόρημά μου, ήθελα να τον διευκολύνω στην εμπέδωση των χαρακτήρων και των πράξεών τους. Αποδείχτηκε πως η απόφασή μου τελικά ήταν σωστή. Στην πλειονότητά τους σχεδόν οι αναγνώστες επεσήμαναν θετικά τη χρησιμοποίηση όχι μόνο των μικρών κεφαλαίων, αλλά και των τίτλων τους. Λένε πως τους βοήθησαν να μπουν στον τρόπο σκέψης και δράσης των ηρώων.
Γιατί γράφετε, πώς γράφετε, πότε γράφετε;
Γράφω γιατί είναι μια ανάγκη που πηγάζει βαθιά από μέσα μου. Είναι φορές που θέλω να μοιραστώ με τους άγνωστους αναγνώστες μου ιδέες ή συναισθήματα που ίσως να τους ενδιαφέρουν ή να τους βοηθήσουν να λύσουν κάποιο προσωπικό τους πρόβλημα. Μου έχουν τύχει αρκετές φορές τέτοιες περιπτώσεις που ήταν μια δικαίωση της προσπάθειάς μου. Γράφω κυρίως στον υπολογιστή μου, στην απόλυτη ησυχία και μοναξιά του γραφείου μου. Δεν έχω συγκεκριμένη ώρα που γράφω. Ούτε κάθομαι μπροστά σε μια άδεια σελίδα του υπολογιστή μου μέχρι να μου έρθει η έμπνευση. Γράφω όταν νιώθω πως είναι η ώρα να το κάνω και για όσο κρατά αυτό το υπέροχο συναίσθημα.
Πότε ένας μεταφραστής μπορεί να μεταφέρει σε άλλη γλώσσα το νόημα, πώς αντιλαμβάνεστε τη διαδικασία αυτή;
Ένας ικανός και έμπειρος μεταφραστής μπορεί να μεταφέρει από τη μια γλώσσα στην άλλη ένα κείμενο χωρίς να το προδώσει. Δεν είναι εύκολη διαδικασία, απαιτεί απόλυτη αφοσίωση και βέβαια την ικανότητα να μυρίζεται αυτό που πολλές φορές ένας συγγραφέας μόνο υπονοεί. Να ανακαλύπτει κρυφούς ιδιωματισμούς που αποτυπώνουν υποδόριες έννοιες που μπορεί να μη γίνονται αντιληπτές με την πρώτη ματιά.
Το Πήλιο σας φέρνει συχνά κοντά μας… Θεωρείτε ότι ο τόπος διαμορφώνει σχέσεις και καταστάσεις;
Φυσικά. Μετά από τριάντα περίπου χρόνια στον Άγιο Λαυρέντη αισθάνομαι μέρος του, μέρος της ιστορίας του. Είδα παιδιά νεογέννητα κάποτε να μεγαλώνουν σε όλα τα στάδια της νηπιακής, παιδικής, εφηβικής και ενήλικης ζωής τους. Τα είδα να παντρεύονται και να αποκτούν δικά τους παιδιά. Μαζί τους μεγάλωνα κι εγώ και σήμερα νιώθω ευγνώμων για την απόφαση που πήραμε να φτιάξουμε ένα σπιτικό εδώ.
«Άννα το όνομά της» το βιβλίο σας στηρίζεται σε γεγονότα, τι σε οδήγησε σε αυτά;
Το έργο μου στηρίχτηκε όπως προείπα σε πραγματικά γεγονότα. Χρησιμοποίησα και κάποια ντοκουμέντα από το οικογενειακό αρχείο της οικογένειας του συντρόφου μου. Επιστολές, φωτογραφίες, κτερίσματα αυτών που έφυγαν. Αλλά ένα μυθιστόρημα μπορεί να αυθαιρετεί, όχι ως προς την ουσία των γεγονότων, αλλά ως προς τα πρόσωπα που ο συγγραφέας του τα κάνει ήρωές του.