Κώστας Κατσουλάρης – Ευχή μου να γίνουμε σοφότεροι ως κοινωνία

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ
ΧΑΡΙΤΙΝΗ ΜΑΛΙΣΣΟΒΑ

Αφαίας και Τελαμώνος, ο τίτλος της συλλογής διηγημάτων σας που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Μεταίχμιο. Θα μας δώσετε κάποια στοιχεία;
Η γωνία Αφαίας και Τελαμώνος βρίσκεται στην Αίγινα, πίσω από το λιμάνι. Το ομότιτλο διήγημα περιγράφει μια σκηνή που διαδραματίζεται ακριβώς σε εκείνο το σημείο: Ο χρόνος σταματάει, οι μάσκες κατεβαίνουν και δυο κορίτσια δίνουν ένα φιλί πάνω σε ένα σκούτερ, ενώ μια μαύρη γάτα – την έχουμε βαφτίσει «Πίσσα» – σουλατσάρει ανέμελη ανάμεσά τους. Βεγγαλικά φωτίζουν τον ουρανό, Πρωτοχρονιά ή Ανάσταση, δεν είναι βέβαιο, ο κόσμος όμως είναι έτοιμος να υποδεχτεί το θαύμα. Είναι ένα πολύ ευσύνοπτο διήγημα, μόλις μιας σελίδας, που όμως εμφορείται από το ανορθόδοξο πνεύμα αυτού του βιβλίου.

Πρόκειται για αυτοτελή διηγήματα τα οποία ωστόσο «συνομιλούν» μεταξύ τους. Θέλετε να μας εξηγήσετε;
Είναι μια παιγνιώδης συλλογή. Υπάρχουν μοτίβα, νύξεις, σχόλια, μεταξύ των διηγημάτων, που συνθέτουν ένα αρκετά συνεκτικό σύνολο που αντανακλά όψεις των ημερών που ζούμε, όντως ταυτόχρονα ένας φόρος τιμής στις ατέλειωτες δημιουργικές δυνατότητες της λογοτεχνίας. Οι ιστορίες πάνε κι έρχονται, κυκλοφορούν «εκεί έξω» ελεύθερες, δεν χρειάζεται παρά να απλώσεις το χέρι σου και να τις κρατήσεις για λίγο στη χούφτα σου. Άλλες γίνονται σκόνη κι εξαφανίζονται, κι άλλες αφήνουν στην παλάμη σου ένα μικρό μαργαριτάρι.

Ποια ήταν η αφορμή για να ασχοληθείτε με τη συγγραφή;
Αφορμή ήταν μια αποτυχία που βίωνα στη δουλειά μου εκείνον τον καιρό, μια επιχείρηση που δεν πήγαινε καθόλου καλά. Βρέθηκα αίφνης απελπισμένος και με πολύ χρόνο στη διάθεσή μου. Εκείνο το πρώτο μου βιβλίο («Ιστορίες από τον αφρό», Εστία 1997) το έγραψα σε έναν μήνα, χωρίς να σκέφτομαι τίποτε. Ήταν ήδη έτοιμο μέσα μου. Εκ των υστέρων διαπίστωσα ότι υπήρχε μια ισχυρή ορμή για γράψιμο, για έκφραση, ένα πιεστικό κύμα που, αργά ή γρήγορα, θα έβρισκε διέξοδο και με κάποια άλλη αφορμή. Για να είμαστε απόλυτα ειλικρινείς, στην πραγματικότητα δεν ξέρουμε γιατί κάνουμε ό,τι κάνουμε. Ακολουθούμε το ρεύμα μέσα μας, ακόμη κι όταν νομίζουμε ότι κολυμπάμε εναντία σε αυτό. Και κάθε βιβλίο έρχεται στον κόσμο με τον δικό του τρόπο και για τους δικούς τους λόγους. Τούτο το τελευταίο, Αφαίας και Τελαμώνος, παρότι περιλαμβάνει και κάποια παλιότερα διηγήματα, ως σύνολο ήρθε κυριολεκτικά από το πουθενά. Δεν το γύρεψα δηλαδή, απλώς εμφανίστηκε.

Ποια λογοτεχνική φόρμα σάς ταιριάζει περισσότερο;
Δεν έχω ιδέα. Τα κάνω όλα με την ίδια χαρά. Μέσα στα 24 χρόνια που εκδίδονται βιβλία μου, έχω γράψει διηγήματα, νουβέλες, μυθιστορήματα, κι ένα θεατρικό έργο. Έχω μια συμπάθεια προς τα εκτενή διηγήματα και τις νουβέλες, νομίζω. Αλλά τελευταία ανάπτυξα κι ένα αίσθημα για τα πολύ πολύ μικρά διηγήματα, τα flash stories, που λένε, ή τα διηγήματα-μπονσάι, όπως λένε ακόμη καλύτερα. Έχω εντάξει μερικά τέτοια κούτσικα διηγήματα στο Αφαίας και Τελαμώνος, τα οποία απήλαυσα πολύ, καθώς τα έγραφα και καθώς τα δούλευα στη συνέχεια. Είναι ένα πολύ φιλόδοξο συγγραφικό στοίχημα να προσπαθείς να πεις μια ιστορία μέσα σε μερικές αράδες, χωρίς το αποτέλεσμα να θυμίζει απόσπασμα από κάτι μεγαλύτερο ή ανέκδοτο.

Έχετε τιμηθεί με το βραβείο της Ακαδημίας Αθηνών και με το βραβείο του Αναγνώστη για προηγούμενη συλλογή διηγημάτων σας, το Νυχτερινό ρεύμα. Τι σημαίνουν για εσάς οι βραβεύσεις;
Χαίρομαι σαν παιδί που του δίνουν ένα δώρο που δεν περίμενε καθόλου. Τα βραβεία, όπως και η συμμετοχή σε λίστες προς βράβευση, έχουν μια συμβολική δύναμη που μας επιβάλλεται. Ακόμη και οι ελάχιστοι που τα αρνούνται (έναν δύο, μπορώ να θυμηθώ), αναγκάστηκαν να τοποθετηθούν με πολύ σοβαρό ή σοβαροφανή τρόπο απέναντι στα βραβεία (ως θεσμούς ή για κάποιο συγκυριακό λόγο). Αυτό που κάπως με λυπεί και συνάμα με ανησυχεί είναι ότι υπάρχει πλέον μια μεγάλη χαλαρότητα στη σύνθεση των επιτροπών βραβείων. Άνθρωποι με ελάχιστο έργο, αίφνης βρίσκονται σε επιτροπές και παίζουν ρόλο, γίνονται «παράγοντες». Αυτό είναι μια υποβάθμιση των βραβείων. Πάει χέρι χέρι με την υποβάθμιση του κριτικού λόγου, που είναι ίσως η άλλη όψη του προβλήματος.
Σε κάνει ένα βραβείο καλύτερο συγγραφέα; Σίγουρα όχι. Καμιά φορά ίσως σε κάνει πιο νωθρό.

Ως κριτικός βιβλίων, και μέσα από την επιτυχημένη, 12ετή πορεία της ηλεκτρονικής εφημερίδας Bookpress πώς κρίνετε την ποιότητα της εκδοτικής παραγωγής σε σχέση με την ποσότητα των βιβλίων που εκδίδονται;
Υπάρχουν βιβλία για όλα τα γούστα, όλες τις διαθέσεις, και σχεδόν για όλα τα θέματα που μπορεί να ενδιαφέρουν κάποιον. Η βιβλιοπαραγωγή είναι μεγάλη και ώριμη και συνεχώς βελτιώνεται στην ποιότητά της (μεταφράσεις, επιμέλεια, τυποτεχνικά κ.ά.). Όλα τα βιβλία, αν υπάρχει ένας εκδότης που θέλει να τα εκδώσει και να πάρει το ρίσκο της επένδυσης γι’ αυτά, είναι καλά. Το πρόβλημα, αν μπορούμε να το πούμε έτσι, υπάρχει με τα βιβλία των Ελλήνων συγγραφέων, όχι με τα μεταφρασμένα. Ο αριθμός των γραφιάδων που θέλουν να εκδώσουν, δεν συνάδει με τις αντοχές της αγοράς. Υπάρχει η αίσθηση ότι αυτοί που γράφουν ελληνική λογοτεχνία είναι πια περισσότεροι από αυτούς που τη διαβάζουν κι αυτό είναι στρέβλωση. Γι’ αυτό οι εκδότες που εκδίδουν βιβλία Ελλήνων λογοτεχνών, παίρνοντας αληθινά το ρίσκο της επένδυσης, είναι πλέον μετρημένοι στα δάχτυλα. Τούτων λεχθέντων, υπάρχει ένας αναβρασμός, μια μεγάλη κινητικότητα, που έχει και πολλά θετικά στοιχεία, μια και όλο και περισσότεροι άνθρωποι εμπλέκονται στον κύκλο της ανάγνωσης-γραφής-ανάγνωσης, αντί να βολοδέρνουν στους χώρους της υποκουλτούρας, των γηπέδων, της κοινωνικής αφασίας.

Τι θεωρείτε εξέλιξη σε έναν λογοτέχνη;
Τη θεματική ανανέωση, την εμβάθυνση στα θέματά του, την τελειοποίησή του στις τεχνικές αφήγησης. Να μπορεί να στοχεύει άμεσα στο θέμα του, χωρίς να το γνωρίζει εκ των προτέρων, χωρίς να το έχει υπερβολικά οργανωμένο. Να αντιλαμβάνεται την πολλαπλότητα μέσα στον εαυτό του κι αυτό να αντανακλάται στα κείμενά του ως πλούτος και ως διαρκής έκπληξη. Κι επίσης: να μην παίρνει υπερβολικά στα σοβαρά τη λογοτεχνία και κυρίως τον εαυτό του.

Ποιο βιβλίο διαβάσατε πρόσφατα και σας εντυπωσίασε;
Ένα ποιητικό, το Άγρια Ίρις, της Αμερικανίδας Λουίζ Γκλικ. Με είχε ήδη εντυπωσιάσει το πρώτο της βιβλίο που κυκλοφόρησε, το Πιστή και ενάρετη νύχτα (από τις εκδόσεις Στερέωμα και τα δύο), αλλά με αυτό το δεύτερο είμαι πια βέβαιος ότι έχω βγει την αγαπημένη μου ποιήτρια. Από ελληνικά, το «Πώς πάνε τα πράγματα» του Θάνου Κάππα και «Η θάλασσα» του Μιχάλη Μακρόπουλου.

Ποια αξία θεωρείτε υπέρτατη;
Παλιότερα, θα σας απαντούσα τη δικαιοσύνη. Τελευταία, με όσα βιώνουμε, θεωρώ υπέρτατη αξία την εμπιστοσύνη. Η έλλειψη εμπιστοσύνης δεν επιτρέπει ούτε δικαιοσύνη να υπάρξει ούτε τίποτε. Η καχυποψία, μαζί με τη μνησικακία, είναι ένα σαράκι που κατατρώει τον κοινωνικό ιστό και τελικά πλήττει περισσότερο τους αδύναμους.

Ασχολείστε με τη συγγραφή κάποιου νέου βιβλίου;
Πατάω σε δυο τρεις βάρκες ταυτόχρονα. Όποια παρασυρθεί πρώτα από το ρεύμα, θα πηδήξω μέσα της και όπου με βγάλει.

Μια ευχή για το 2022;
Η ευχή μου είναι να γίνουμε σοφότεροι, ως κοινωνία. Οι αρνητές της κοινωνίας πρέπει να αντιληφθούν ότι στους καιρούς μας κανείς δεν μπορεί να υπάρξει μόνος του, κανείς δεν μπορεί να λέει «με το σώμα μου κάνω ό,τι θέλω», όταν με αυτό το σώμα μπορείς να πάρεις στον λαιμό σου εκατοντάδες, ίσως και χιλιάδες άλλους. Και δυστυχώς, οι άνθρωποι που λένε αυτές τις παρλάτες, το έχουν ήδη κάνει: Μας έχουν πάρει στον λαιμό τους και κρατούν μια ολόκληρη κοινωνία όμηρο. Η ευχή μου λοιπόν είναι μέσα στο 2022 η κοινωνία να απαντήσει στους ατομικιστές, μέσω του κράτους, που την εκφράζει, με πυγμή και σταθερό χέρι. Όχι εκδικητικά, αλλά με την ισχύ του νόμου. Μόνο έτσι θα καταφέρουμε να απαλλαγούμε από αυτόν τον τόσο ύπουλο και επιθετικό αόρατο εχθρό με τις ορατές συνέπειες.

Ο Κώστας Κατσουλάρης (Άρτα, 1968), σπούδασε οικονομικά στην Αθήνα, κινηματογράφο στο Παρίσι και λογοτεχνία στη Θεσσαλονίκη. Έχει εκδώσει εννιά βιβλία πεζογραφίας κι έχει συμμετάσχει με διηγήματά του σε συλλογικές εκδόσεις. Διήγημά του έχει συμπεριληφθεί στη γερμανική ανθολογία «Αθήνα, μια λογοτεχνική πρόσκληση», η νουβέλα του «Ο άντρας που αγαπούσε τη γυναίκα μου» έχει μεταφραστεί στα τουρκικά, ενώ η νουβέλα του «Νεκρός σκύλος τα μεσάνυχτα» έχει μεταφραστεί στα αγγλικά, στα ισπανικά και στα εβραϊκά. Το θεατρικό του έργο «Όταν ο λύκος είναι εδώ» ανέβηκε στην Αθήνα, στη Θεσσαλονίκη και σε φεστιβάλ στην Τουρκία. Για τη συλλογή διηγημάτων «Νυχτερινό ρεύμα» (Πόλις, 2015) τιμήθηκε με το βραβείο διηγήματος του περιοδικού «Ο αναγνώστης» και με το βραβείο της Ακαδημίας Αθηνών. Το μυθιστόρημα «Στο στήθος μέσα χάλκινη καρδιά» (Μεταίχμιο, 2018) ήταν υποψήφιο για Κρατικό Βραβείο Μυθιστορήματος, καθώς και για καλύτερο μυθιστόρημα στα βραβεία «Ο αναγνώστης» και «Κλεψύδρα». Έχει συνεργαστεί, ως βιβλιοκριτικός, με τις εφημερίδες «Το Βήμα»/»Βιβλία» και «Ελεύθερος Τύπος» (ως υπεύθυνος του ενθέτου 1455), καθώς και με το περιοδικό «Διαβάζω». Τον Ιούνιο του 2009 ίδρυσε τη μηνιαία εφημερίδα-free press για το βιβλίο, «Book Press», η έκδοση της οποίας συνεχίζεται από το φθινόπωρο του 2010 στο διαδίκτυο (www.bookpress.gr). Μεταξύ 2010-2013 εργάστηκε ως συντονιστής του προγράμματος ΕΣΠΑ «Καινοτόμες δράσεις για την ενίσχυση της φιλαναγνωσίας των μαθητών» στο Εθνικό Κέντρο Βιβλίου (ΕΚΕΒΙ). Είναι μέλος της Εταιρείας Συγγραφέων και διετέλεσε γραμματέας του ΔΣ της τη διετία 2009-2011.