Ο Κώστας Ακρίβος γεννήθηκε το 1958 στις Γλαφυρές (Κάπουρνα) Μαγνησίας. Από το 1983 έως το 2017 δίδαξε φιλολογικά μαθήματα στο Γυμνάσιο και στο Λύκειο. Εκτός από αφηγηματικά βιβλία έχει γράψει ένα θεατρικό έργο, επιμελήθηκε τρεις ανθολογίες και πήρε μέρος στη συγγραφή σχολικών εγχειριδίων. Συνεργάστηκε με το Εθνικό Κέντρο Βιβλίου (ΕΚΕΒΙ) στα προγράμματα «Λέσχες Ανάγνωσης» και «Συγγραφείς στα σχολεία». Μυθιστορήματα και διηγήματά του έχουν μεταφραστεί σε πολλές ευρωπαϊκές γλώσσες. Διηύθυνε τη σειρά «Μια πόλη στη λογοτεχνία» των εκδόσεων «Μεταίχμιο». Είναι μέλος της Εταιρείας Συγγραφέων. Αφορμή της συζήτησής μας αποτέλεσε το νέο του βιβλίο «Πότε διάβολος πότε άγγελος». Ο Κώστας Ακρίβος με αμεσότητα και ειλικρίνεια απαντά σε θέματα που αφορούν στην Ιστορία και τη Λογοτεχνία, τη στάση του ερευνητή και τη θέση του συγγραφέα. Άλλωστε ο ίδιος έχει γράψει – όπως δηλώνει – διήγημα σε γήπεδο στο πίσω μέρος του εισιτηρίου, ενώ προτρέπει να ξύσουμε τον σοβά των γεγονότων θυμίζοντας το σολωμικό «εθνικό είναι ό,τι είναι αληθές».
Ας αρχίσουμε από το τέλος: Δίδεται ή εσείς δίνετε απάντηση στο υπαινικτικά τιθέμενο ερώτημα πότε διάβολος πότε άγγελος. Τι ήταν τελικά ο Γεώργιος Καραϊσκάκης τότε και τι σηματοδοτεί τώρα;
Ο Καραϊσκάκης από απλός οπλαρχηγός στα πρώτα χρόνια της Επανάστασης, έγινε ο στρατηγός της. Αλλά, για να μπορέσει να φτάσει σε μια τέτοια κορυφή, χρειάστηκε να πολεμήσει και να κατανικήσει τον μεγαλύτερο εχθρό: Τον εαυτό του. Ο διακαής του πόθος να αποκτήσει το αρματολίκι των Αγράφων τον εξώθησε σε πράξεις που μάλλον έχουν αρνητικό πρόσημο. Από την πτώση του Μεσολογγίου και στη συνέχεια, η ανιδιοτέλεια και το πνεύμα αυτοθυσίας τον έχουν αναγάγει στο πιο κρυστάλλινο σύμβολο αγωνιστή. Με λίγα λόγια θα έλεγα πως ήταν μια περίπτωση δαιμονισμένου αγγέλου.
Το βιβλίο σας διαβάζεται σε πολλά επίπεδα. Είναι μυθιστόρημα, αλλά ταυτόχρονα θεωρείται τοπιογραφία εποχής, ως άλλο αποτύπωμα χρόνου που περικλείει συνήθειες και δεδομένα. Τι αντιπροσωπεύει για εσάς εκείνη η εποχή ως τρόπος σκέψης και ζωής;
Όσο είναι αρνητικό, αλλά τόσο είναι χρήσιμο το παράδειγμα του ’21. Γιατί μέχρι σήμερα άλλο δεν μάθαμε παρά τη μυθολογία του ’21: Ηρωισμούς, γενναιότητες, νίκες, πρόσωπα-σύμβολα/μύθοι, το «απαράγραπτο» δίκαιο της φυλής μας. Λάθη δεν έγιναν; Αδικίες; Πρόσωπα δικά μας ιδιοτελή δεν υπήρξαν; Κίνητρα με μοναδικό σκοπό την εξουσία ή το χρήμα; Με όλα αυτά θέλω να πω ότι είναι καιρός να ξύσουμε λίγο τον σοβά από την επιφάνεια αυτού του κορυφαίου γεγονότος της νεότερης ιστορίας μας και να ανακαλύψουμε, επιτέλους, την αλήθεια που κρύβεται από κάτω. Έχει αργήσει πολύ να κάνουμε πράξη το σολωμικό «εθνικό είναι ό,τι είναι αληθές».
Όπως έχετε δηλώσει, για τέσσερα και πλέον χρόνια ζούσατε, ενώ γράφατε το προηγούμενο βιβλίο σας, με τον Γεώργιο Καραϊσκάκη. Μιλήστε μας για τη διαδικασία της αναζήτησης και της έρευνας.
Όταν καταπιάνεσαι λογοτεχνικά με ένα υπαρκτό πρόσωπο, πόσο μάλλον ιστορικό, οφείλεις να μείνεις πιστός σε μια αρχή: Να μην κρύψεις καμιά αλήθεια κάτω από το χαλί της μυθοπλασίας. Γεγονότα και πρόσωπα ούτε να αδικηθούν, μα ούτε και να υπερτονιστούν. Αυτή την αρχή θέλησα να τηρήσω, γι’ αυτό και χρειάστηκε να περάσω πολλές ώρες σε βιβλιοθήκες (Εθνική, Γεννάδειος) και σε βιβλιοπωλεία ή παλαιοβιβλιοπωλεία για αναζήτηση αρχειακού υλικού. Αλλά και οδοιπορώντας στα μέρη όπου καταγράφηκε η δράση του Γεωργίου Καραϊσκάκη.
Η ιστορία είναι και δική σας, αφορά δικό σας πρόγονο. Ήταν θέμα τιμής ή μήπως περιέργειας που θα σας πήγαινε η αναζήτηση; Ή μήπως η ίδια η ζωή σάς έγνεφε να το κάνετε βιβλίο;
Τις περισσότερες φορές, αν όχι όλες, δεν είναι ο συγγραφέας αυτός που επιλέγει το θέμα του, αλλά το θέμα εκείνο που πηγαίνει και του χτυπάει απροσδόκητα την πόρτα. Το πώς θα το χειριστεί στη συνέχεια εναπόκειται στον οίστρο του και στις ικανότητές του.
Ήρωες αφανείς και πολλές φορές ανώνυμοι. Με το βιβλίο σας αφήνετε χώρο σε αυτούς που πάντα υπάρχουν, αλλά δεν μνημονεύονται. Υπάρχει άραγε χώρος και για αυτούς;
Η λογοτεχνία και η Ιστορία διανύουν παράλληλες πορείες για να εξιχνιαστεί το ανεξιχνίαστο της ανθρώπινης μοίρας. Κάποιες φορές τέμνονται, αποχωρίζονται, ξανασμίγουν, σ’ ένα ατέρμονο γαϊτανάκι φιλότητας και αντιπαλότητας. Έκαστος και τα όπλα-εργαλεία του: Ο ιστορικός πατάει πάνω στις αποδείξεις, ο λογοτέχνης από τη μεριά του στις ενδείξεις. Η Ιστορία μνημονεύει τους επώνυμους, η λογοτεχνία φέρνει στην επιφάνεια τον ανώνυμο και τον αδικημένο. Είναι ο ρόλος της λογοτεχνίας αυτός, δηλαδή να ανασταίνει τα «κακώς κείμενα» της Ιστορίας: Τους αποσυνάγωγους, τους ηττημένους, τις εσκεμμένες παραλείψεις και αποσιωπήσεις.
Μύθος για όσα αντιπροσωπεύει και θρύλος για όσα σηματοδοτεί. Γιατί κατά τη γνώμη σας ο Γεώργιος Καραϊσκάκης εγείρει το ενδιαφέρον, γίνεται τραγούδι και εικόνα; Τι περισσότερο ή διαφορετικό αποπνέει σε σχέση με τους άλλους ήρωες της επανάστασης;
Ο πατριωτισμός, η φιλοτιμία, η ευθυκρισία και το υψηλό αίσθημα ευθύνης ανέδειξαν το ανάστημα του Καραϊσκάκη. Ήταν ο αγωνιστής που από τα χείλη του ακούστηκαν τα ανεπανάληπτα λόγια: «Η πατρίς είναι μία• παντού είναι ο αυτός αγών• ή Ρούμελη ή Πελοπόννησος, το ίδιο κάνει!». Και ας μην ξεχνάμε τι έγραψε ο Παπαρρηγόπουλος για αυτόν: «Ο γιος της καλογριάς ήταν αλαβάστρινο βάζο (αγγείον αλαβάστρινον) και η ομορφιά του μπορούσε να αναδειχθεί μόνο αν άναβε μια φλόγα μέσα του».
Νιώσατε ποτέ να συμπορεύεστε με τον νου και την αντίληψη μ’ έναν ήρωα εκείνης της εποχής; Θεωρήσατε κάποιον «δικό σας» για δικούς σας λόγους;
Για να οικειοποιηθείς κάποιον σπουδαίο της Ιστορίας και να τον κάνεις «δικό σου», χρειάζεται να αρθείς στο ίδιο ύψος μ’ αυτόν…
Η αποδοχή στο έργο σας και στο συγκεκριμένο σας βιβλίο είναι ορατή και δεδομένη. Πώς πορεύεται ένας συγγραφέας που καλείται από ένα σημείο της πορείας του να ξεπερνά τον εαυτό του, να αναμετριέται μαζί του; Κρύβει πόνο ή μήπως και αβίαστη χαρά;
Κακά τα ψέματα, ο επαινετικός λόγος σού προσφέρει αγαλλίαση, αν και κρύβει πολλές παγίδες. Είμαι της γνώμης πως ένας δημιουργός δεν πρέπει να άγεται ούτε από τους νόμους της αγοράς, ούτε του εκδότη ή ακόμα και των αναγνωστών, παρά μονάχα από τις δικές του προσωπικές αγωνίες.
Είστε φιλόλογος και οι μαθητές σας μιλούν όλοι με αγάπη για εσάς και για την αγάπη που τους μεταδώσατε για τη λογοτεχνία. Μεταδίδεται η αγάπη, μεταβιβάζεται το ενδιαφέρον για το βιβλίο και την ανάγνωση;
Θίγετε ένα μεγάλο ζήτημα, όπως αυτό της διδασκαλίας του μαθήματος της λογοτεχνίας και κατ’ επέκταση την καλλιέργεια της βιβλιοφιλίας στον χώρο της Εκπαίδευσης. Δυστυχώς τα πράγματα στο σημερινό σχολείο δεν κάνουν κάποιον αισιόδοξο σ’ αυτόν τον τομέα πρέπει να αλλάξουν πολλά. Αλλά ποια αγάπη για το βιβλίο να καλλιεργηθεί όταν η πολιτεία κρατάει κλειδωμένες πάνω από 500 σχολικές βιβλιοθήκες σε όλη τη χώρα; Ή πώς να αγαπήσει το παιδί το λογοτεχνικό βιβλίο, όταν το μάθημα συνεχίζει να γίνεται με αποσπάσματα από λογοτεχνικά έργα και όχι με τη διδασκαλία ολόκληρου βιβλίου; Το μόνο παρήγορο είναι πως οι συνάδελφοι που αναλαμβάνουν να διδάξουν το μάθημα, έχουν αγάπη για τη λογοτεχνία και καταφέρνουν να τη μεταλαμπαδεύσουν στους έφηβους μαθητές.
Ο συγγραφέας, ως δημιουργός και φυσικός αυτουργός, μπορεί να αποστασιοποιηθεί και να περιηγηθεί ως αναγνώστης στο βιβλίο του;
Αφού περάσει πολύς πολύς καιρός…
Μπορείτε να φανταστείτε τη ζωή σας για τη λογοτεχνία, χωρίς τη χαρά ενός καλού βιβλίου; Γιατί η λογοτεχνία υπάρχει πάντα, για πάντα;
Στη σημερινή εποχή, όπου όλα ελέγχονται και προκαθορίζονται, η λογοτεχνία είναι ίσως η μοναδική πηγή ελευθερίας: Διαβάζω ό,τι θέλω, διαβάζω όποτε και όπως θέλω, ενώ με τον δικό μου τρόπο πλάθω τις εικόνες που αναδύονται από την ανάγνωση. Γι’ αυτό, πρώτα και πάνω από όλα θέλω να συντηρώ την ιδιότητα του αναγνώστη και μετά εκείνη του συγγραφέα.
Ποιος διαβάζει μετά από εσάς το βιβλίο σας; Θέλετε, αναζητάτε τη γνώμη κάποιων ανθρώπων και ποιοι είναι αυτοί;
Όταν φτάνεις ή νομίζεις ότι έχεις φτάσει στο τέλος ενός χειρογράφου, οπωσδήποτε χρειάζεσαι τη γνώμη κάποιων που τους εμπιστεύεσαι για την ψύχραιμη και αντικειμενική ματιά. Οι δικοί μου «πρώτοι αναγνώστες» είναι τόσο καλοί και ειλικρινείς, που δεν θα αποκαλύψω τα ονόματά τους για να μη μου τους «κλέψουν» άλλοι ομότεχνοι.
Ο κόσμος των συγγραφέων είναι συμβατός με τον κόσμο των αναγνωστών; Ο συγγραφέας οφείλει να ζει ανάμεσά μας ή να αιωρείται στις δικές του σκέψεις;
Έχω γράψει την αρχή από ένα διήγημα στο γήπεδο, στην πίσω πλευρά απ’ το εισιτήριο. Αυτό νομίζω τα λέει όλα…
Ιδέες και πλοκή: Πότε σας πλησιάζουν, σε ποια φάση της ζωής σας και σε ποια στιγμή της ημέρας; Είμαστε όλοι μας τελικά ήρωες;
Δεν υπάρχει μεγαλύτερη δεξαμενή για θέματα από την ίδια τη ζωή, εκεί θα συναντήσεις όλη την γκάμα ανθρώπων: Απ’ αυτόν που πηγαίνει στο αεροδρόμιο για να υποδεχτεί τον «ήρωα» ενός τηλεπαιχνιδιού, μέχρι τον ψαρά από την Τήλο που δωρίζει το σπίτι του στο νοσοκομείο. Απρόβλεπτη και ακατάτακτη η ζωή. Το ίδιο και η προσωπική ζωή ενός συγγραφέα: Δεν έχει ωράριο, ούτε σταθερό πρόγραμμα εργασίας ή μόνιμο τόπο γραφής. Το μόνο που πρέπει να κάνει με επιμονή και συνεχώς είναι να μένει σκυμμένος για πολλές ώρες πάνω από την άγραφη ή τη μισογραμμένη σελίδα…
Το βιβλίο του με τίτλο «Πότε διάβολος πότε άγγελος» θα παρουσιάσει στον Βόλο ο διακεκριμένος συγγραφέας Κώστας Ακρίβος την Πέμπτη 17 Ιουνίου, στις 8.30 το βράδυ, στην αυλή του κτιρίου Σπίρερ (Μικρασιατών 81), στο πλαίσιο ανοικτών εκδηλώσεων, που διοργανώνει η Διεύθυνση Αρχείων, Μουσείων και Βιβλιοθηκών του Δ.Ο.Ε.Π.Α.Π. – ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ. Βόλου με αφορμή τη συμπλήρωση 200 χρόνων από την έναρξη της ελληνικής επανάστασης. Η παρουσίαση θα γίνει από τον ίδιο τον συγγραφέα που στη συνέχεια θα συνομιλήσει με το κοινό για το βιβλίο του. Αποσπάσματα θα διαβάσει ο εκπαιδευτικός Ηρακλής Κατσιμαντός. Την εκδήλωση θα συντονίσει η δημοσιογράφος Ροσσάνα Πώποτα.
Το βιβλίο «Πότε διάβολος πότε άγγελος» που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις «Μεταίχμιο», αναφέρεται στη ζωή και στη δράση του θρυλικού ήρωα του ’21 Γεωργίου Καραϊσκάκη και στη ζωή του έμπιστού του Μήτρου Αγραφιώτη. Ο συγγραφέας οδηγεί τον αναγνώστη στην προεπαναστατική Ελλάδα του Αλή Πασά στα Γιάννενα, στα Άγραφα και στη ζωή των αρματολών, στα χρόνια της επανάστασης στο Μεσολόγγι και στην Τριπολιτσά, καθώς και στη μετεπαναστατική περίοδο μέσα από αναφορές του Μήτρου Αγραφιώτη και των απογόνων του. Θρυλικοί ήρωες και αφανείς αγωνιστές, στιγμές αγώνα και αγωνίας, δημιουργούν ένα ξεχωριστό πολυεπίπεδο συγγραφικό πόνημα που ξεπερνά τον όρο του μυθιστορήματος και τα όρια της μυθιστορίας. Με στοιχεία έρευνας τεσσάρων και πλέον ετών ο Κώστας Ακρίβος ανασυστήνει την εποχή της επανάστασης και σκιαγραφεί την προσωπικότητα του Γεωργίου Καραϊσκάκη.