Του Γιώργου Νάνου,
καθηγητή Δενδροκομίας,
Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας
Ένας αναβρασμός επικρατεί αυτές τις εβδομάδες στον κόσμο του κάστανου της Θεσσαλίας και Πιερίας τουλάχιστον. Αρκετά τα προβλήματα που παρουσιάστηκαν στους καρπούς και την παραγωγή και η εμπορία των καρπών έχει καταρρεύσει. Είναι, όμως, διαφορετικά τα προβλήματα από περιοχή σε περιοχή.
Στα Πιέρια πριν 3-4 χρόνια εμφανίστηκε μια σήψη στα κάστανα (φαιά σήψη των κάστανων), μια πρωτοεμφανιζόμενη ασθένεια στην Ελλάδα και πολύ πρόσφατα στην Ευρώπη. Οι καρποί έχουν προσβληθεί εσωτερικά από έναν μύκητα και εξωτερικά φαίνονται σχεδόν κανονικοί. Δεν είναι γνωστή στους φυτοπαθολόγους ούτε η βιολογία του μύκητα ούτε η αντιμετώπισή του. Δεν είμαι ειδικός και δεν γνωρίζω περισσότερα, φυσικά.
Αλλά αυτή η ασθένεια δεν φαίνεται να επηρέασε τα κάστανα στο Πήλιο εφέτος. Σίγουρα, επεκτείνεται από τα Πιέρια, έχει φτάσει εφέτος στη Μελιβοία Κισσάβου, και, το απεύχομαι, αλλά του χρόνου μπορεί να επεκταθεί και στο Πήλιο. Αυτή τη χρονιά, όμως, και αυτή τη στιγμή που ολοκληρώνεται σταδιακά η συγκομιδή των κάστανων στο Πήλιο η ασθένεια ουσιαστικά δεν υπάρχει. Αντίθετα, στο Πήλιο παρατηρήθηκαν εκτεταμένες ζημιές από μικροκαρπία και από στέγνωμα του εδώδιμου τμήματος του κάστανου, ώστε να φαίνονται μερικοί καρποί ολίγον κούφιοι (υποχωρεί με πίεση το κάλυμμα του εδώδιμου τμήματος).
Η καστανιά καλλιεργείται σε μια στενή ζώνη στις ορεινές μας περιοχές, καθώς απαιτεί συγκεκριμένες κλιματολογικές συνθήκες για την επιτυχή της καλλιέργεια. Επί χιλιάδες χρόνια μάλλον υπάρχει και είναι βασικό τμήμα της διατροφής των πληθυσμών του Πηλίου και των κατοίκων γύρω από αυτό. Φαίνεται, όμως, ότι η κλιματική κρίση μπορεί να επηρεάσει σημαντικά το εύθραυστο αυτό περιβάλλον που αναπτύσσεται η καστανιά επί αιώνες. Η καστανιά έχει το χαρακτηριστικό να αναπτύσσει σημαντικά το μέγεθος των καρπών της από τα μέσα Αυγούστου έως το άνοιγμα της κασίδας (του πραγματικού καρπού) και την πτώση των κάστανων (που στην πραγματικότητα είναι τα σπέρματα), που συμβαίνει από τα μέσα Σεπτεμβρίου και μετά έως τον Οκτώβριο. Το εδώδιμο μέρος στα κάστανα περιέχει περίπου 50% νερό και 50% άμυλο. Επομένως, τα φύλλα πρέπει να φωτοσυνθέτουν ταχέως και οι ρίζες να έχουν διαθέσιμο νερό όλη την περίοδο του καλοκαιριού, αλλά πολύ σημαντικότερο από τα μέσα Αυγούστου έως την ωρίμανση των καρπών (άνοιγμα κασίδας).
Την περίοδο από τις 15 Αυγούστου έως τα τέλη Σεπτεμβρίου είχαμε δύο περιόδους με βροχόπτωση στο Ανατολικό Πήλιο, μία στις 13-16 Αυγούστου (περίπου 10 mm σύνολο) και μία στις 24-26 Αυγούστου (περίπου 50 mm σύνολο) βάσει του μετεωρολογικού σταθμού του Α.Σ. Ζαγοράς στο υψόμετρο και περιοχή με καστανιές (τον οποίο και ευχαριστώ). Από εκεί και πέρα δεν σημειώθηκε καμιά βροχόπτωση να βοηθήσει την ανάπτυξη των καρπών έως και τις αρχές Οκτωβρίου. Επομένως, τα δέντρα υπέφεραν από λειψυδρία για τη μεγαλύτερη περίοδο ανάπτυξης του κάστανου.
Επιπλέον, τον Σεπτέμβριο οι θερμοκρασίες συχνά ήταν υψηλές με αποκορύφωμα την περίοδο 16-20 Σεπτεμβρίου, όταν η μέση ημερήσια θερμοκρασία ήταν 12 βαθμούς και η ελάχιστη 13 βαθμούς υψηλότερη από την αντίστοιχη θερμοκρασία που καταγράφηκε στις 21-25 Σεπτεμβρίου. Άρα, η θερμική καταπόνηση ήταν σημαντική τον Σεπτέμβριο. Η έντονη αυξομείωση των θερμοκρασιών είναι επίσης γνωστό ότι προκαλεί καρπόπτωση (δες και την καρπόπτωση στις ελιές στο μεγαλύτερο μέρος του Πηλίου σε συνδυασμό με την ξηρασία).
Είναι προφανές, λοιπόν, ότι η έλλειψη βροχοπτώσεων και οι υψηλές θερμοκρασίες ως μια ακόμα συνέπεια της κλιματικής κρίσης είχαν ως αποτέλεσμα αφενός τη μη ικανοποιητική ανάπτυξη των καρπών (μικροκαρπία, σε συνδυασμό με την καλή καρπόδεση και υψηλή καρποφορία εφέτος) και αφετέρου την ατελή ενυδάτωση του εδώδιμου τμήματος του κάστανου (συρρίκνωση και «στέγνωμα» του εδώδιμου). Τελικό αποτέλεσμα αυτών είναι η σημαντική υποβάθμιση της εμπορικής αξίας των κάστανων και η απουσία ενδιαφερόμενων αγοραστών σε συνδυασμό με τον φόβο της φαιάς σήψης που εμφανίστηκε σε άλλες καστανοπαραγωγές περιοχές της χώρας, και, επαναλαμβάνω, είναι σχεδόν ανύπαρκτη στο Πήλιο. Και μόνο το τελευταίο έπρεπε να κάνει ανάρπαστα τα Πηλιορείτικα κάστανα εφέτος, εφόσον σχετικές παρτίδες είναι εμπορεύσιμοι καρποί, καθώς πολλοί αγροί έχουν καταστραφεί σε πολύ μεγάλο βαθμό από την ξηρασία και τις υψηλές θερμοκρασίες του Σεπτεμβρίου.