Καταγραφή βίας μέσω εργαλείων κοινωνικής δικτύωσης και δημοσιογραφία των πολιτών

Του Αλέξανδρου Καπανιάρη*

Η χρήση των εργαλείων κοινωνικής δικτύωσης όλο και περισσότερο επεκτείνεται στον χώρο της ενημέρωσης και ήδη όλοι γίναμε μάρτυρες αυτής της νέας εποχής για τη δημοσιογραφία και την ενημέρωση, μετά τα βίαια γεγονότα που διαδραματίστηκαν στη Νέα Σμύρνη. Έτσι όλοι συνειδητοποιήσαμε ότι ο παραδοσιακός (mainstream) τρόπος ενημέρωσης «μαραζώνει» και αντικαθίσταται από μια κοινωνική δημοσιογραφία σε πραγματικό χρόνο. Ένα ενδεικτικό τελευταίο παράδειγμα είναι ο τρόπος με τον οποίο έγινε γνωστό το αποτρόπαιο συμβάν του ξυλοδαρμού του φοιτητή στην πλατεία της Νέας Σμύρνης πριν από λίγες μέρες, μέσω της προβολής του σχετικού βίντεο, από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης (social media). Είναι ξεκάθαρο λοιπόν πως η σημερινή ενημέρωση και κατ’ επέκταση η σημερινή δημοσιογραφία, αλλάζει ακόμα περισσότερο και μετασχηματίζεται ριζικά.
Από τη δύναμη της εικόνας και της αμεσότητας μέσω της δημοσιογραφίας του κινητού ή της δημοσιογραφίας των πολιτών περνάμε σε μια νέα εποχή, όπου ο δημοσιογράφος δεν αποτελεί πλέον τον «πομπό της είδησης», αλλά έναν από τους πομπούς. Ο κάθε πολίτης γυναίκα ή άνδρας που έχει πρόσβαση σε κάποια έξυπνη ψηφιακή συσκευή συνδεδεμένη στο διαδίκτυο, μπορεί να μεταδώσει μια πληροφορία (εικόνα και ήχο), αμέσως με το που θα πραγματοποιηθεί ένας γεγονός. Με απλά λόγια οποιοσδήποτε ή οποιαδήποτε μπορεί να γίνει ένας ή μια «εν δυνάμει» δημοσιογράφος στη θέση του δημοσιογράφου.

Ωστόσο το μεγάλο πλεονέκτημα της άμεσης και δυναμικής αξιοποίησης των έξυπνων τηλεφώνων (smart phone’s) που επιτρέπουν τη βιντεοσκόπηση και αναπαραγωγή στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ή στις ιστοσελίδες μάλλον συμπληρώνουν την ενημέρωση ή δημιουργούν σε πολλές των περιπτώσεων νέα ατζέντα στην ενημέρωση. Μπορεί όμως να υποκαταστήσουν συνολικά επάξια τους λειτουργούς της ενημέρωσης ή να τους ανταγωνιστούν; Βέβαια κατά μια άλλη έννοια αν δεν υπήρχε το συγκριμένο βίντεο του ξυλοδαρμού του φοιτητή στην πλατεία της Νέας Σμύρνης, λογικά το συγκεκριμένο ζήτημα θα είχε αποσιωπηθεί ή θα είχε παρουσιαστεί με άλλο τρόπο. Ειδικά όταν σημαίνοντα γεγονότα συγκαλύπτονται επίσημα η δημοσιογραφία του κινητού ή η δημοσιογραφία των πολιτών συμβάλει στον εκδημοκρατισμό της κοινωνίας. Δεν πρέπει λοιπόν να ξεχνούμε ότι μπορεί η δύναμη να βρίσκεται στα χέρια των πολλών, αλλά χρειάζεται να είναι καλά ενημερωμένοι και υπεύθυνοι στις κρίσεις τους.
Ένα άλλο επίσης ζήτημα που αναδύεται σε σχέση με την κάλυψη ή απόκρυψη σημαντικών γεγονότων βίας που παρουσιάζουν αξία για την ίδια τη λειτουργία της δημοκρατίας, είναι αν κατά πόσο οι μη-επαγγελματίες μπορούν να αξιολογούν την ειδησεογραφική αξία γεγονότων που εξελίσσονται δυναμικά, και αν μπορούν αντίστοιχα να τα ιεραρχήσουν και να τα παρουσιάζουν με ψύχραιμη ματιά.

Σήμερα οι νέες και οι νέοι στην πλειοψηφία τους ενημερώνονται μέσα από βίντεο και εικόνες που αναρτούνται στο κοινωνικό δίκτυο instagram. Τελευταία μάλιστα παρατηρείται το φαινόμενο διάσημων ράπερ καλλιτεχνών να πολιτικοποιούνται και να παίρνουν θέση με αναρτήσεις ειδικά για θέματα αστυνομικής βίας αλλά και κριτικής στην κυβέρνηση για την οικονομική κρίση. Οι καταγγελίες υπό μορφή αναρτήσεων σ’ αυτά τα κοινωνικά δίκτυα από τα οποία ενημερώνεται η πλειοψηφία των νέων αλλά και πολίτες μεγαλύτερων ηλικιών επικεντρώνονται στο ότι τα παραδοσιακά Μ.Μ.Ε. αποτελούν μέρος του προβλήματος και συντελεστές της αύξουσας διαφθοράς, αφού ταυτίζονται με ελίτ και κυβερνώντες, αντί να τους ελέγχουν. Μάλιστα η κριτική επεκτείνεται στο ότι προβάλλονται συστηματικά από τα παραδοσιακά μέσα μαζικής ενημέρωσης η μια πλευρά της βίας (πολίτες απέναντι στους αστυνομικούς) και όχι η άλλη πλευρά της βίας (αστυνομικοί απέναντι σε πολίτες). Επιπρόσθετα, αναρτήσεις υπάρχουν και σε σχέση με την εφαρμογή των νόμων, όχι μόνο σε ότι αφορά στην τιμωρία των πολιτών που προβαίνουν σε παραβατικές συμπεριφορές (επικίνδυνος τραυματισμός αστυνομικών), αλλά και των αστυνομικών. Η κεντρική ιδέα για την αστυνομική βία είναι ότι κανείς δεν είναι υπεράνω του νόμου. Πόσο μάλλον οι ίδιοι οι αστυνομικοί που έχουν εξουσιοδοτηθεί να τον επιβάλλουν. Άλλες επίσης αναρτήσεις σε μέσα κοινωνικής δικτύωσης επικεντρώνονται στο αν οι ελληνικές αρχές θα θέσουν τις παραβιάσεις της αστυνομίας ως απόλυτη προτεραιότητα και αν θα αντιμετωπίσουν τα συστημικά προβλήματα που τις επιτρέπουν, ώστε να μην κυριαρχεί η ατιμωρησία.

Συμπερασματικά η ελευθερία του διαδικτύου, οδηγεί σταδιακά σε μια ριζική αλλαγή στον τομέα της ενημέρωσης όχι μόνο γιατί οι πολίτες μετακόμισαν στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης αλλά γιατί μαζί τους έφυγαν και οι διαφημιστές, καταφέρνοντας θανάσιμο πλήγμα στα ΜΜΕ. Σήμερα η ψηφιακή διαδραστικότητα των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και τα έξυπνα τηλέφωνα με ενσωματωμένες κάμερες υψηλής τεχνολογίας μπορεί να μετεξελιχθούν σε ένα παγκόσμιο δημόσιο αγαθό και σπουδαίο βήμα εκδημοκρατισμού ή μπορεί και να διολισθήσουν εύκολα σε ένα καταστροφικό και αχανές πεδίο ανωνυμίας όπου θα αναπτυχθούν και φασίζουσες συμπεριφορές.
Η μόνη ελπίδα για τη διάσωση της παραδοσιακής δημοσιογραφίας εντός ή εκτός του διαδικτύου είναι η δημοσιογραφία της έρευνας, ή αλλιώς η στροφή στην ερευνητική δημοσιογραφία.
Από ότι φαίνεται τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης οδηγούν σε έναν νέο δρόμο επικοινωνίας και ενημέρωσης, δηλαδή μια εναλλακτική τάση για τη διακίνηση των απόψεων, των ιδεών και των γεγονότων, χωρίς φραγμούς, χωρίς προϋποθέσεις ή φίλτρα με ισοτιμία όλων όσων επιθυμούν να εκφραστούν δίχως να μεσολαβούν εμπορικοί ραδιοτηλεοπτικοί οργανισμοί, που κάποιες φορές προασπίζονται συγκεκριμένα συμφέροντα.
Οι γενιές της πανδημίας είναι ταυτόχρονα και γενιές της κρίσης και αυτές που πρέπει να αντιμετωπίσουν μέσα σε στενό χρονικό ορίζοντα, μεγάλες καταστροφές. Ωστόσο η δύναμη της κοινωνίας βρίσκεται στα χέρια των πολλών αλλά και των καλά πληροφορημένων.

Πηγές:
Μαρτυρίες, Τριμηνία Έκδοση της Ελληνικής Επιτροπής της Διεθνούς Αμνηστίας, Νέα έκθεση «Αστυνομική βία στην Ελλάδα», Ιούλιος- Σεπτέμβριος-Αύγουστος 2012,σ.4.
Σιάνης. Π (2020). «Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης και Δημοσιογραφία στην Ελλάδα» Διαθέσιμο στο: https://medianalysis.net/2020/06/19/mesa-koinonikis-diktiosis-kai-dimosiografia-stin-ellada/
Θεοδώρου, Ε. (2020) «Mobile Journalism: Ήρθε το τέλος της mainstream δημοσιογραφίας;», Διαθέσιμο στο: https://tvxs.gr/news/internet-mme/mobile-journalism-irthe-telos-tis-mainstream-dimosiografias

*Ο Αλέξανδρος Γ. Καπανιάρης είναι διδάκτωρ Ψηφιακής Λαογραφίας, μεταδιδακτορικός ερευνητής του Τμήματος Ιστορίας & Εθνολογίας του Δ.Π.Θ., και συντονιστής Εκπαιδευτικού Έργου Πληροφορικής Θεσσαλίας.