Ο Βολιώτης δικηγόρος Νίκος Δουλαδίρης έχει τοποθετηθεί μέλος του Συμβουλίου Διοίκησης της Εθνικής Αρχής Διαφάνειας, διετέλεσε ειδικός επιθεωρητής στο γραφείο του γενικού επιθεωρητή Δημόσιας Διοίκησης και έχει εκπροσωπήσει τη χώρα στον ΟΟΣΑ, σε επιτροπές εργασίας, με αντικείμενο την καταπολέμηση της διαφθοράς.
Ως ειδικός επιστήμονας στον Συνήγορο του Πολίτη παρουσιάζει στοιχεία των ετήσιων εκθέσεων της Αρχής της τελευταίας τριετίας. Επικεντρώνεται ιδιαίτερα στα προβλήματα, τα οποία προκάλεσαν προστριβές των πολιτών με το Δημόσιο κατά τη διάρκεια της πανδημίας, ενώ υποστηρίζει ότι οι αναφορές σχετικά με ζητήματα κοινωνικής ασφάλισης αποτελούν τη μεγαλύτερη, με αριθμητικά κριτήρια, κατηγορία υποθέσεων που απασχολούν τον Συνήγορο, με αυξητικές μάλιστα τάσεις.
– Ποιά, κυρίως, προβλήματα αντιμετώπισαν οι πολίτες στις συναλλαγές τους με το Δημόσιο κατά τη διάρκεια της πανδημίας;
Η αδυναμία επικοινωνίας με τις δημόσιες υπηρεσίες κατά τη διάρκεια της πανδημίας αποτέλεσε τον βασικό παράγοντα δημιουργίας προστριβών με τις δημόσιες υπηρεσίες και την κύρια αιτία των παραπόνων των πολιτών που απευθύνθηκαν στον Συνήγορο του Πολίτη το συγκεκριμένο χρονικό διάστημα. Έτσι, τόσο κατά το 2020 όσο και το 2021 υποβλήθηκαν αναφορές, που αφορούσαν διάφορα ζητήματα, όπως, ενδεικτικά, στη μη καταβολή προνοιακών επιδομάτων, στην καθυστέρηση απόδοσης των αποζημιώσεων ειδικού σκοπού στις επιχειρήσεις, που είχαν πληγεί από την πανδημία, στην καθυστέρηση ή στον δραστικό περιορισμό στην εξυπηρέτηση κοινού από υπηρεσίες, όπως ο ΔΕΔΔΗΕ. Ανέκυψε επίσης και η ανάγκη επίλυσης έκτακτων ζητημάτων, όπως για παράδειγμα ο εγκλωβισμός στο εξωτερικό Ελλήνων πολιτών, ο επαναπατρισμός των οποίων απαιτούσε τη συνέργεια πολλών υπηρεσιών, εντός και εκτός Ελλάδας ή ακόμη και η αδυναμία των αιτούντων άσυλο να προσέλθουν στις αρμόδιες Διευθύνσεις Αλλοδαπών για τη διευθέτηση των υποθέσεών τους. Οπωσδήποτε, η πανδημία έπληξε πρώτιστα τις ευάλωτες κοινωνικές ομάδες, όπως χαρακτηριστικά οι ηλικιωμένοι, που δεν μπορούσαν να μετακινηθούν και δεν ήταν σε θέση να ρυθμίσουν διά του τηλεφώνου ή του διαδικτύου εκκρεμότητες με δημόσιες υπηρεσίες ή οι ασυνόδευτοι ανήλικοι, που διαβιούσαν σε δομές φιλοξενίας και οι οποίοι δεν μπορούσαν να μετακινηθούν λόγω αδυναμίας έγκαιρης εξέτασής τους με ατομικά διαγνωστικά τεστ νόσησης. Ο Συνήγορος ασχολήθηκε επίσης και με υποθέσεις σχετικά με δυσχέρειες στην υλοποίηση της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης ή τον περιορισμό των μετακινήσεων με τα μέσα μαζικής μεταφοράς. Παρέμβαση επίσης υπήρξε μεταξύ άλλων και στις περιπτώσεις όπου γονείς απέκλεισαν τα παιδιά τους από τη φοίτηση λόγω άρνησης χρήσης μάσκας ή διενέργειας διαγνωστικών τεστ. Στις περιπτώσεις αυτές ο Συνήγορος άσκησε τη διαμεσολαβητική του αρμοδιότητα για την ενημέρωση των εμπλεκομένων (γονέων και σχολικών μονάδων) και των αρμοδίων εισαγγελικών αρχών. Όπως ήταν φυσικό, οι έλεγχοι σχετικά με την τήρηση των περιοριστικών μέτρων μετακίνησης και η επιβολή των σχετικών προστίμων και στη συνέχεια η επιβολή των κυρώσεων σε βάρος συμπολιτών μας, που δεν είχαν εμβολιαστεί, αποτέλεσαν νέες πηγές αναφορών προς την Αρχή, συνδεόμενες με την πανδημία. Γενικότερα, πιστεύω ότι κατά την πανδημία η παρέμβαση της Αρχής συνέτεινε στην άμβλυνση καταστάσεων, που δημιουργήθηκαν από τον αναπόφευκτη επιβάρυνση της δημόσιας διοίκησης με την αντιμετώπιση αυτής της έκτακτης συνθήκης, παρά τα προβλήματα που αντιμετωπίσαμε κι εμείς οι εργαζόμενοι στον Συνήγορο, όπως και όλοι οι εργαζόμενοι στον δημόσιο, αλλά και στον ιδιωτικό τομέα κατά την εκτέλεση των καθηκόντων μας.
– Επιβεβαιώθηκε το χρόνιο πρόβλημα της ικανοποίησης αιτημάτων, που σχετίζονται με το ασφαλιστικό και εργασιακό καθεστώς των πολιτών, για τα οποία υποβλήθηκαν στον Συνήγορο του Πολίτη οι περισσότερες αναφορές. Υπάρχουν πιο συγκεκριμένα στοιχεία;
Δεν έχω άμεση γνώση σχετικά με το θέμα αυτό που απασχολεί τους συναδέλφους του Κύκλου Κοινωνικής Προστασίας. Μπορώ, όμως, να σας πω, ότι από τα στοιχεία των ετήσιων εκθέσεων της Αρχής της τελευταίας τριετίας, τουλάχιστον, προκύπτει ότι οι αναφορές σχετικά με ζητήματα κοινωνικής ασφάλισης αποτελούν τη μεγαλύτερη, με αριθμητικά κριτήρια, κατηγορία υποθέσεων που απασχολούν τον Συνήγορο, με αυξητικές μάλιστα τάσεις. Το 2021 οι υποθέσεις ανήλθαν στις 3.418, όταν το 2019, οπότε πάλι η συγκεκριμένη κατηγορία ήταν η πλέον πολυάριθμη, είχαν ανέλθει στις 1.885 και το 2020 στις 2.008. Εξ όσων είμαι σε θέση να γνωρίζω, οι περισσότερες από τις εκκρεμότητες οφείλονται στα σοβαρά οργανωτικά και λειτουργικά προβλήματα, που συνεχίζει να αντιμετωπίζει ο e-ΕΦΚΑ και ανάγονται κατά κύριο λόγο στην τιτάνια διαδικασία ενοποίησης όλων των ασφαλιστικών ταμείων. Θεωρώ, ωστόσο, ότι οι συνεργασίες που έχουν αναπτύξει οι ειδικοί επιστήμονες, που ασχολούνται με τις συγκεκριμένες υποθέσεις, με τα στελέχη του φορέα και η ανταπόκριση της διοίκησής του στις προτάσεις και τις επισημάνσεις του Συνηγόρου, συμβάλουν στην αντιμετώπιση εκτάκτων καταστάσεων και στην επίλυση χρόνιων προβλημάτων, που έχουν επισημανθεί στο πλαίσιο της εξέτασης των σχετικών υποθέσεων.
– Ενδιαφέρον προκαλεί και ο αριθμός των αναφορών για διακρίσεις λόγω φύλου. Πόση απόσταση χρειάζεται να διανύσει η χώρα μας, για να βελτιώσει τη θέση της σε σχέσεις με άλλες ευρωπαϊκές;
Τα τελευταία χρόνια και με τη συμβολή του Συνηγόρου έχει γίνει σημαντική πρόοδος στον συγκεκριμένο τομέα. Ειδικότερα, από την Αρχή έχουν γίνει πολλές παρεμβάσεις για την άρση περιορισμών, που απέκλειαν γυναίκες από τη διεκδίκηση θέσεων σε δημόσιους φορείς και επιχειρήσεις, καθώς και σε περιπτώσεις όπου κύριο ζητούμενο ήταν η προστασία της μητρότητας και γενικά η προστασία της εργαζόμενης γυναίκας. Οπωσδήποτε μένουν πολλά να γίνουν ακόμη και αυτό ενδεχομένως αντικατοπτρίζεται στον σημαντικό αριθμό των αναφορών, που κατατίθενται στην Αρχή και αφορούν υποθέσεις διάκρισης λόγω φύλου. Όμως, δεν πιστεύω ότι υπολειπόμαστε σημαντικά των υπολοίπων ευρωπαϊκών χωρών σε ζητήματα ισότητας των δύο φύλων, τουλάχιστον σε θεσμικό επίπεδο.
– Με δεδομένη την ραγδαία αύξηση των τιμών ενέργειας ο Συνήγορος γίνεται «καταφύγιο» των πολιτών και λόγω της εκτόξευσης χρεών;
Ναι, πράγματι, πολλοί συμπολίτες μας προστρέχουν στην Αρχή, προκειμένου να διαμαρτυρηθούν για ζητήματα που αφορούν στη ρήτρα αναπροσαρμογής των λογαριασμών ενέργειας ή και σε θέματα σχετικά με τη διαχείριση δανείων, χρεών κλπ. Δυστυχώς οι περισσότερες από αυτές τις υποθέσεις είτε εκφεύγουν της αρμοδιότητας της Αρχής, κυρίως αυτές που σχετίζονται με ιδιωτικές επιχειρήσεις παροχής ηλεκτρικού ρεύματος ή αερίου, είτε αφορούν ζητήματα που ρυθμίζονται εξαντλητικά από τον νόμο, γεγονός που περιορίζει τη δυνατότητα παρέμβασης του Συνηγόρου. Σε κάθε περίπτωση, γίνεται προσπάθεια, ώστε οι πολίτες να ενημερώνονται για τους δημόσιους φορείς, στους οποίους μπορούν να απευθυνθούν για τα συγκεκριμένα θέματα, όπως η Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας, ή ο Συνήγορος του Καταναλωτή.
– Ολοκληρώθηκε η ειδική έκθεση του Συνηγόρου του Πολίτη ως εθνικού μηχανισμού διερεύνησης περιστατικών αυθαιρεσίες από τα σώματα ασφαλείας για το 2021. Ποια είναι τα συμπεράσματα που εξάγονται;
Ο ΕΜΗΔΙΠΑ συστάθηκε ως αρμοδιότητα του Συνηγόρου του Πολίτη το 2016, με σκοπό την ανεξάρτητη εποπτεία της αντικειμενικής και αποτελεσματικής διερεύνησης από τους εσωτερικούς μηχανισμούς ελέγχου των σωμάτων ασφαλείας, των περιστατικών αυθαιρεσίας και παράνομης συμπεριφοράς οργάνων της Ελληνικής Αστυνομίας και του Λιμενικού Σώματος. Άλλωστε οι καταδικαστικές αποφάσεις του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του Στρασβούργου σε βάρος της Ελλάδας για υποθέσεις, όπου δεν είχαν αποδοθεί από την ελληνική δικαιοσύνη και από τα αρμόδια πειθαρχικά όργανα οι ευθύνες που αναλογούσαν για εγκληματικές ενέργειες σε βάρος πολιτών, δεν άφηναν πολλά περιθώρια, να μην υπάρξει μια δραστική αντιμετώπιση από την ελληνική Πολιτεία αυτού του φαινομένου της ατιμωρησίας. Το 2020, μάλιστα, με τον ν. 4662 ενισχύθηκε σημαντικά η παραπάνω αρμοδιότητα τόσο θεσμικά όσο και οργανωτικά. Μέχρι σήμερα όμως, δεν έχει σημειωθεί ιδιαίτερη πρόοδος στα βασικά ζητήματα, που έχουν επισημανθεί ήδη από την αρχή της ενασχόλησής μας με το συγκεκριμένο αντικείμενο. Δυστυχώς οι έλεγχοι που διενεργούνται από τα στελέχη των Σωμάτων Ασφαλείας και αφορούν πράξεις συναδέλφων τους, δεν παρέχουν ακόμη στην πλειονότητά τους τα εχέγγυα αμερόληπτης κρίσης. Φαίνεται ότι επικρατεί η τάση για επίδειξη κακώς εννοούμενης συναδελφικής αλληλεγγύης έναντι της ανάγκης για την απόδοση ευθυνών στα στελέχη εκείνα των Σωμάτων Ασφαλείας, που υπερβαίνουν τα καθήκοντά τους και παρανομούν, προσβάλλοντας εντέλει το κύρος της ίδιας της υπηρεσίας τους. Όμως, και παρά το γεγονός ότι η ομάδα του ΕΜΗΔΙΠΑ, που λειτουργεί εντός του Συνηγόρου του Πολίτη είναι σημαντικά υποστελεχωμένη, επιμένουμε, με τη συνεργασία βέβαια και στελεχών της ΕΛΑΣ, στην προσπάθειά μας. Έτσι επισημαίνουμε λάθη και παραλείψεις στις διενεργούμενες έρευνες και στην πειθαρχική εξέλιξη των υποθέσεων, έχοντας πάντοτε ως οδηγό τη νομολογία του Δικαστηρίου του Στρασβούργου και εργαζόμαστε προς την κατεύθυνση της εμπέδωσης των αρχών της διαφάνειας και της ίσης μεταχείρισης από τα εμπλεκόμενα όργανα των σωμάτων ασφαλείας. Βασικός μας στόχος, οπωσδήποτε, είναι η απόκτηση και η ενίσχυση της εμπιστοσύνης των πολιτών, στο ότι η δράση των Σωμάτων Ασφαλείας σε καμία περίπτωση δεν ξεφεύγει από τη βασική τους αποστολή, δηλαδή την προστασία της κοινωνικής ειρήνης και της ζωής και της περιουσίας των πολίτων και ότι κάθε σχετική παρέκκλιση τιμωρείται αυστηρά.
– Έχετε επίσης διατελέσει ειδικός επιθεωρητής στο Γραφείο του Γενικού Επιθεωρητή Δημόσιας Διοίκησης, ενώ έχετε εκπροσωπήσει τη χώρα στον ΟΟΣΑ, σε επιτροπές εργασίας με αντικείμενο την καταπολέμηση της διαφθοράς. Ποια βήματα χρειάζεται να γίνουν για την αποτελεσματικότερη αντιμετώπισή της; Ποια προβλήματα στη δημόσια διοίκηση χρήζουν άμεσης βελτίωσης;
Τα βασικότερα βήματα δεν αφορούν τόσο στη λήψη νομοθετικών μέτρων. Το υφιστάμενο θεσμικό πλαίσιο μπορεί να χρειάζεται ενισχύσεις (όπως για παράδειγμα στο ζήτημα της προστασίας των μαρτύρων δημοσίου συμφέροντος), αλλά παρέχει επαρκή όπλα για την καταπολέμηση της διαφθοράς στον δημόσιο και τον ιδιωτικό τομέα. Αυτό που κυρίως χρειάζεται, είναι η αλλαγή παραδείγματος. Το 2017 ο ΟΟΣΑ εξέδωσε μια σύσταση σχετικά με την ενίσχυση της Δημόσιας Ακεραιότητας (public integrity). Μία σημαντική πρόταση της αφορά στην πρόταξη του προσωπικού παραδείγματος από τους ίδιους τους ηγέτες της κοινωνίας και στη καλλιέργεια των αρχών της λογοδοσίας και της διαφάνειας. Όλα εκκινούν από τη βασική παραδοχή, ότι όταν ο-η επικεφαλής ενός υπουργείου, μιας εταιρείας, ενός δικαστηρίου, ελέγχεται για επιλήψιμες συμπεριφορές, τότε έχει χαθεί το παιχνίδι, ό,τι και να προβλέπεται για την ποινική αντιμετώπισή τους. Επιπλέον, θεμελιώδης, κατά την άποψή μου, αρχή για την ενίσχυση της ακεραιότητας στο δημόσιο βίο είναι η δέσμευση όλων των πολιτικών και οικονομικών ταγών στην τήρηση της νομιμότητας χωρίς όρους και προϋποθέσεις. Με λίγα λόγια, πρέπει να είναι σαφές και αυτονόητο για όλους, όσο κι αν αυτό ακούγεται κοινότυπο και τετριμμένο, ότι ο σεβασμός στους νόμους της πατρίδας είναι το βασικότερο καθήκον κάθε πολίτη. Σε κάθε περίπτωση, στην επίτευξη του στόχου της συνειδητοποίησης ότι ο εντοπισμός των φαινομένων διαφθοράς και η καταπολέμησή τους αφορά όλους μας, αποσκοπούν και οι διάφορες δράσεις και θεσμικές πρωτοβουλίες της Εθνικής Αρχής Διαφάνειας, όπως τα διάφορα σεμινάρια και εργαστήρια, καθώς και η σύνταξη κωδίκων δεοντολογίας και η υποστήριξη δημοσίων φορέων στην ανάπτυξη επαρκών και αποτελεσματικών συστημάτων εσωτερικού ελέγχου.