Της Dr Δώρας Καναβού*
Τι είναι ο καρκίνος του μαστού
Και μόνο το άκουσμα της λέξης προκαλεί στους περισσότερους ανατριχίλα, τρόμο και πανικό. Όμως ο καρκίνος αποτελεί πια μέρος της ζωής πολλών ανθρώπων, που συνεχίζουν κανονικά τη ζωή τους και την καθημερινότητά τους. Το καλύτερο που πρέπει να κάνουμε λοιπόν, είναι αντί να αναθεματίζουμε τον καρκίνο να είμαστε σωστά ενημερωμένοι τόσο για τη φύση της νόσου, όσο και για τους τρόπους πρόληψης και αντιμετώπισης. Γιατί η ενημέρωση και η πρόληψη σώζουν ζωές.
Ο καρκίνος περιγράφει μια παθολογική κατάσταση του οργανισμού κατά την οποία ορισμένα κύτταρα αλλάζουν και πολλαπλασιάζονται ανεξέλεγκτα. Ο καρκίνος του μαστού εξορμάται από τα λόβια, τον αδένα δηλαδή που παράγει το γάλα, ή από τους γαλακτοφόρους πόρους οι οποίοι συνδέουν τα λόβια με τη θηλή.
Ποια είναι τα συμπτώματα του καρκίνου του μαστού
Συνήθως ο καρκίνος του μαστού δεν παρουσιάζει συμπτώματα. Ιδίως οι μικροί όγκοι δεν είναι ψηλαφητοί και δεν συνοδεύονται από κανένα άλλο σημείο ή σύμπτωμα. Όταν ο όγκος φτάσει σε ένα ικανό μέγεθος, τότε το συνηθέστερο εύρημα είναι ένα ψηλαφητό ανώδυνο ογκίδιο. Λιγότερο συχνά μπορεί να παρατηρηθούν αλλαγές στο δέρμα (εισολκή ή εικόνα φλοιού πορτοκαλιού) ή αλλαγές στη θηλή: αιματηρό έκκριμα, εισολκή, διάβρωση ή πόνος. Σε αυτό το σημείο είναι σημαντικό να τονιστεί πως ο πόνος στους μαστούς (μαστοδυνία) είναι ένα σύμπτωμα το οποίο δεν έχει άμεση συσχέτιση με την παρουσία ή απουσία καρκίνου του μαστού. Συνιστάται λοιπόν τακτικός έλεγχος και αυτοεξέταση των μαστών. Kάθε αλλαγή η οποία επιμένει πρέπει να αξιολογείται από εξειδικευμένο ιατρό το συντομότερο δυνατό.
Πόσο συχνός είναι ο καρκίνος του μαστού
Ο καρκίνος του μαστού είναι ο πρώτος σε συχνότητα καρκίνος στις γυναίκες, αποτελώντας το 23% όλων των καρκίνων. Υπολογίζεται πως μία στις 8 γυναίκες θα προσβληθεί από τον καρκίνο του μαστού. Στις ΗΠΑ για το έτος 2014 εκτιμώνται 235.000 νέες περιπτώσεις καρκίνου του μαστού και 40.000 θάνατοι εξαιτίας της νόσου. Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας για το έτος 2012 για την Ελλάδα ο καρκίνος του μαστού είναι ο συχνότερος στις γυναίκες αποτελώντας το 27,95% των καρκίνων, και το 18,8% των θανάτων από καρκίνο. Υπολογίστηκαν περίπου 2899 νέες περιπτώσεις ανά 100.000 και 104 θάνατοι ανά 100.000.
Ο κίνδυνος εμφάνισης καρκίνου του μαστού αυξάνεται με την ηλικία, παρουσιάζοντας τη μεγαλύτερη επίπτωση κατά την περιεμμηνοπαυσιακή ηλικία. Η επίπτωση του καρκίνου του μαστού συνεχίζει να αυξάνεται μετά την εμμηνόπαυση, σε αντίθεση με την επίπτωση των καλοήθων παθήσεων του μαστού, η οποία μειώνεται μετά την εμμηνόπαυση. Η επίπτωση είναι εξαιρετικά χαμηλή πριν την ηλικία των 30 ετών (λιγότερες από 25 περιπτώσεις ανά 100.000) και στη συνέχεια αυξάνεται γραμμικά μέχρι την ηλικία των 80 ετών, φτάνοντας περίπου τις 500 περιπτώσεις ανά 100.000. Η πιθανότητα να εμφανίσει μία γυναίκα καρκίνο του μαστού σε ηλικία 30 ετών είναι 0,44% (ή 1 στις 227), στην ηλικία των 40 ετών 1,47% (ή 1 στις 68), στην ηλικία 50 ετών είναι 2,38% (ή 1 στις 42), των 60 ετών είναι 3,56% (ή 1 στις 28), των 70 ετών είναι 3,82% (ή 1 στις 26).
Αιτιολογικοί – Προδιαθεσικοί παράγοντες
Οικογενειακό ιστορικό καρκίνου του μαστού: Οι γυναίκες με ιστορικό στην οικογένεια με καρκίνο του μαστού, ιδίως σε συγγενή πρώτου βαθμού (μητέρα, αδερφή, κόρη, πατέρα ή αδερφό) έχουν αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου του μαστού, και ο κίνδυνος αυξάνεται ακόμα περισσότερο στην περίπτωση περισσοτέρων του ενός συγγενών πρώτου βαθμού με καρκίνο του μαστού. Συγκριτικά με τις γυναίκες οι οποίες δεν έχουν οικογενειακό ιστορικό, ο κίνδυνος είναι 1,8 φορές μεγαλύτερος σε γυναίκες με ένα συγγενή πρώτου βαθμού, περίπου 3 φορές μεγαλύτερος σε γυναίκες με δύο συγγενείς πρώτου βαθμού και περίπου 4 φορές μεγαλύτερος σε γυναίκες με τρεις ή περισσότερους συγγενείς πρώτου βαθμού. Είναι σημαντικό να τονιστεί ότι οι περισσότερες γυναίκες με συγγενή πρώτου βαθμού με καρκίνο του μαστού δεν θα εμφανίσουν οι ίδιες καρκίνο. Οικογενειακό ιστορικό καρκίνου των ωοθηκών επίσης σχετίζεται με αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου του μαστού.
Γενετική προδιάθεση: Περίπου 15-20% του καρκίνου του μαστού οφείλεται σε μεταλλάξεις συγκεκριμένων γονιδίων μεταξύ των οποίων τα γονίδια BRCA 1 και BRCA 2. Μόλις το 1% του γενικού πληθυσμού είναι φορείς αυτών των γονιδίων. Σήμερα υπάρχουν διαθέσιμα ειδικά γενετικά τεστ που μπορούν να αναγνωρίσουν συγκεκριμένες γονιδιακές μεταλλάξεις. Ωστόσο, δεν είναι δυνατό να υπολογιστεί εαν και πότε μία γυναίκα που είναι φορέας γονιδιακής μετάλλαξης θα νοσήσει από καρκίνο του μαστού.
Ατομικό ιστορικό καρκίνου του μαστού: Οι γυναίκες με ιστορικό καρκίνου του μαστού έχουν αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης ενός δεύτερου καρκίνου του μαστού, ιδίως όταν η διάγνωση έγινε σε μικρή ηλικία. Γυναίκες με αρχική διάγνωση σε ηλικία μικρότερη των 40 ετών έχουν 4,5 φορές μεγαλύτερο κίνδυνο εμφάνισης ενός νέου καρκίνου του μαστού.
Πυκνότητα του μαστού: Η αυξημένη πυκνότητα του μαστού ή πυκνός μαστός, όπως αυτός απεικονίζεται στη μαστογραφία είναι παράγοντας κινδύνου για την ανάπτυξη καρκίνου του μαστού. Γυναίκες με εξαιρετικά πυκνούς μαστούς έχουν 4 με 6 φορές μεγαλύτερο κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου του μαστού συγκριτικά με γυναίκες οι οποίες δεν έχουν πυκνούς μαστούς. Σημειώνεται επίσης πως η διάγνωση και ανίχνευση του καρκίνου σε ένα πυκνό μαστό μόνο με τη μαστογραφία είναι δύσκολη και απαιτείται συμπληρωματικός έλεγχος συνήθως με υπερήχους.
Ορμονικοί παράγοντες: Η πρώιμη εμμηναρχή και η καθυστερημένη εμμηνόπαυση αυξάνουν τον κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου του μαστού, καθώς αυξάνεται το χρονικό διάστημα έκθεσης στις ωοθηκικές ορμόνες (οιστρογόνα και προγεστερόνη).
Εγκυμοσύνη – θηλασμός: Η εγκυμοσύνη σε ηλικία μικρότερων των 30 ετών και ο αυξημένος αριθμός τους σχετίζονται με μειωμένο κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου του μαστού. O θηλασμός διάρκειας ενός έτους και άνω ελαττώνει ελαφρώς τον κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου του μαστού.
Άλλοι παράγοντες: Άλλοι παράγοντες που σχετίζονται με αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου του μαστού είναι η λήψη ορμονικής θεραπείας (υποκατάστασης) μετά την εμμηνόπαυση, η λήψη αντισυλληπτικών, η παχυσαρκία, το κάπνισμα η κατανάλωση αλκοόλ και διαιτητικοί παράγοντες
Παράγοντες οι οποίοι ΔΕΝ σχετίζονται με την εμφάνιση καρκίνου του μαστού: Οι βαφές μαλλιών και τα αποσμητικά, τα ενθέματα σιλικόνης.
Διάγνωση του καρκίνου
Μαστογραφία
Η μαστογραφία αποτελεί την εξέταση εκλογής για τον προληπτικό προσυμπτωματικό έλεγχο (screening) του καρκίνου του μαστού.
Ο προληπτικός έλεγχος σε γυναίκες χωρίς οικογενειακό ιστορικό ξεκινάει στην ηλικία των 40 ετών και γίνεται κάθε χρόνο. Τελευταία προτείνεται να γίνεται η πρώτη μαστογραφία, ως μαστογραφία «αναφοράς» στην ηλικία των 35 ετών. Για τις γυναίκες με οικογενειακό ιστορικό καρκίνου του μαστού ο έλεγχος με μαστογραφία ξεκινάει στα 35 έτη ή 10 χρόνια πριν την ηλικία διάγνωσης του συγγενή πρώτου βαθμού με καρκίνο, και στη συνέχεια επαναλαμβάνεται κάθε χρόνο.
Σήμερα η κλασσική αναλογική μαστογραφία έχει ευρέως αντικατασταθεί από την ψηφιακή μαστογραφία. Η ψηφιακή μαστογραφία είναι πιο ακριβής σε γυναίκες μικρότερες των 50 ετών καθώς και σε γυναίκες με πυκνούς μαστούς.
Η επιβάρυνση από την ακτινοβολία ειδικά από τον ετήσιο προληπτικό έλεγχο είναι ένα ζήτημα που απασχολεί πολλές γυναίκες. Η μέση δόση ακτινοβολίας στους μαστούς είναι χαμηλότερη στην ψηφιακή μαστογραφία και υπολογίζεται περίπου σε 0,4 mSv, πολύ χαμηλότερη σε σύγκριση με άλλες ακτινολογικές εξετάσεις, όπως μία αξονική τομογραφία κοιλίας στην οποία η δόση ακτινοβολίας φτάνει τα 20 mSv. Η δόση ακτινοβολίας από μία μαστογραφία αντιστοιχεί σε δόση ίση με αυτή δόση ακτινοβολίας που δεχόμαστε από το περιβάλλον σε διάρκεια 7 μηνών. Ο κίνδυνος θανάτου από καρκίνο του μαστού λόγω της έκθεσης στην ακτινοβολία εξαιτίας των συνεχών ετήσιων ελέγχων θεωρείται πολύ χαμηλός και εξανεμίζεται συγκριτικά με το τεράστιο όφελος της έγκαιρης διάγνωσης και αντιμετώπισης του καρκίνου του μαστού.
Υπερηχοτομογραφία
Ο υπέρηχος είναι το δεύτερο σημαντικό όπλο στην ανίχνευση και διάγνωση του καρκίνου του μαστού.
Γίνεται συμπληρωματικά με τη μαστογραφία στην περίπτωση γυναικών με πυκνούς μαστούς, όπου η διαγνωστική ακρίβεια της μαστογραφίας ακόμη και της ψηφιακής είναι χαμηλή, καθώς και σαν πρώτη εξέταση σε πολύ νέες γυναίκες, εγκυμονούσες και θηλάζουσες.
Μαγνητική τομογραφία μαστών
Η μαγνητική τομογραφία μαστών είναι μια σχετικά νεότερη απεικονιστική μέθοδος στην απεικόνιση και διάγνωση των παθήσεων του μαστού και χρησιμοποιείται συμπληρωματικά στις δύο κλασσικές μεθόδους τη μαστογραφία και τον υπέρηχο.
*Η Δώρα Καναβού είναι Ειδικός Ακτινολόγος Μαστού, Διδάκτωρ Πανεπιστημίου Θεσσαλίας