Της Δέσποινας Αθανασίου,
σύμβουλου Ψυχικής Υγείας- εκπαιδευτικού,
υπ. διδάκτορος Παν. Θεσσαλίας
Η σχολική προσαρμογή διερευνάται ολοένα και περισσότερο σε συνάρτηση με τα χαρακτηριστικά του ίδιου του παιδιού που επηρεάζουν τη σχολική του λειτουργικότητα, όπως η νοημοσύνη, οι μαθησιακές δυνατότητες ή δυσκολίες, η ηλικία, τα κίνητρα, τα χαρακτηριστικά προσωπικότητας και η ψυχική υγεία του παιδιού. Παράλληλα, η διεθνής βιβλιογραφία μελετά διεξοδικά τον ρόλο της συμπεριφοράς του εκπαιδευτικού προς τον μαθητή, καθώς εκτιμάται ότι η μορφή της σχέση που αναπτύσσεται μεταξύ τους, επηρεάζει άμεσα την ετοιμότητα του παιδιού να ενταχθεί στο σχολικό περιβάλλον.
Όμως, τι ακριβώς σημαίνει η «σχολική ετοιμότητα»; Η μαθησιακή ετοιμότητα περιλαμβάνει κυρίως τη νοητική, τη συναισθηματική, την κοινωνική και τη σωματική ετοιμότητα του παιδιού να δεχτεί, να επεξεργαστεί και να αξιοποιήσει τα ερεθίσματα του περιβάλλοντος. Αναφέρεται στη φάση προετοιμασίας του παιδιού για να αποκτήσει γνώσεις και δεξιότητες και να διαμορφώσει στάσεις οι οποίες θα το βοηθήσουν να προσαρμοστεί απρόσκοπτα στο σχολικό περιβάλλον και να επωφεληθεί από την προσφορά της μάθησης του σχολείου και να ανταπεξέλθει στις απαιτήσεις του σε μαθησιακό και κοινωνικό επίπεδο.
Η μαθησιακή ετοιμότητα αποτελεί ένα πολυδιάστατο θέμα. Επομένως, είναι αναμενόμενο να επηρεάζεται από ποικίλους παράγοντες. Σύμφωνα με τη συστημική προσέγγιση, όπως ο κάθε άνθρωπος αποτελεί μέρος ενός ατομικού, οικογενειακού και κοινωνικού συστήματος με κάθε ένα από τα οποία αλληλεπιδρά, έτσι και στη διαδικασία μετάβασης ενός παιδιού από τη μια εκπαιδευτική βαθμίδα στην άλλη συμμετέχουν παράγοντες που έχουν σχέση με τα ίδια τα παιδιά – άτομα, τους οικογενειακούς και εκπαιδευτικούς θεσμούς και τα γενικότερα κοινωνικά περιβάλλοντα στα οποία ανήκουν, αλλά κυρίως με τις σχέσεις που αναπτύσσονται μεταξύ τους.
Η αλληλεπίδραση δασκάλου-μαθητή είναι ένας από τους σημαντικότερους παράγοντες που επηρεάζουν την ομαλή ένταξη του παιδιού στο σχολικό περιβάλλον. Ειδικότερα, προτείνονται τρεις ποιοτικά ξεχωριστές πλευρές της σχέσης δασκάλου-μαθητή οι οποίες σχετίζονται με την περισσότερη ή λιγότερη εμπλοκή των παιδιών στα σχολικά δρόμενα.
Από τη μία, η εγγύτητα αφορά στον βαθμό της ζεστασιάς και ανοιχτής επικοινωνίας που υπάρχει μεταξύ εκπαιδευτικού και μαθητή, και μπορεί να λειτουργεί ως υποστήριξη για τα μικρά παιδιά στο σχολικό περιβάλλον. Οι θερμές και υποστηρικτικές σχέσεις, που χαρακτηρίζονται από ανοιχτή επικοινωνία, εμπιστοσύνη, εμπλοκή και θετική ανταπόκριση, καθορίζουν αφενός τη γνωστική ανάπτυξη του παιδιού, καθώς του επιτρέπουν να απορροφά γνώση μέσα σε ένα περιβάλλον οικείο και «ανοιχτό» σε γνωστικά λάθη, αφετέρου την κοινωνική και συναισθηματική ανάπτυξη του παιδιού, καθώς το εφοδιάζουν με την ασφάλεια που χρειάζεται για να προσεγγίσει και να εξερευνήσει καινούριες καταστάσεις. Από την άλλη, μία εξαρτητική σχέση παιδιού-εκπαιδευτικού, ως δομή, περικλείει κτητικές συμπεριφορές του παιδιού, που είναι ενδεικτικές της υπερεμπιστοσύνης στο δάσκαλο ως πηγή υποστήριξης και που έχει αρνητικές αναπτυξιακές συνέπειες για το παιδί, καθώς δεν ενθαρρύνεται η ανάληψη πρωτοβουλιών και ευθυνών για την προσωπική του πορεία στη σχολική του ζωή. Αντιθέτως, το παιδί αφήνεται στις κατευθύνσεις του εκπαιδευτικού, ανεξάρτητα από τις προσωπικές ανάγκες και επιθυμίες του. Τέλος, οι συγκρουσιακές σχέσεις χαρακτηρίζονται από ασύμφωνες αλληλεπιδράσεις και έλλειψη επικοινωνίας μεταξύ δασκάλου και παιδιού. Τέτοιες δυσκολίες στη σχέση δασκάλου-μαθητή καλλιεργούν αρνητικά συναισθήματα θυμού ή άγχους στα παιδιά, γεγονός που μπορεί να οδηγήσει σε ματαίωση, απόσυρση και σχολική άρνηση, ακόμη και σε μειωμένη ακαδημαϊκή απόδοση.
Μιας που βρισκόμαστε στα σκαριά της νέας σχολικής χρονιάς, αξίζει να αναλογιστούμε το κλίμα που θα θέλαμε να καλλιεργήσουμε στις σχολικές αίθουσες. Αν όταν υποδεχθούμε τους μαθητές αφουγκραστούμε τις αγωνίες και τις ανάγκες τους, ίσως καταφέρουμε το ξεκίνημα του σχολικού έτους να αποτελεί μελλοντικά μία γλυκιά ανάμνηση για κάθε παιδί. Αν η αποδοχή, ο σεβασμός, η ενεργητική ακρόαση και η συναισθηματική εγγύτητα αντικαταστήσουν την αυστηρότητα και την απροσπέλαστη στάση του παλιού γνώριμου εκπαιδευτικού, τα παιδιά θα βρίσκουν πλέον μια πόρτα ανοιχτή για να μοιραστούν όσα η νέα χρονιά τους επιφυλάσσει και θα περιηγηθούν στα μαθητικά τους μονοπάτια έχοντας στο πλευρό τους εκπαιδευτικούς ως συνοδοιπόρους, συμμάχους και υποστηρικτές!