Της Ιφιγένειας Ηλιοπούλου
Ορισμός
Η Ιστοριογραμμή (Storyline) (στο εξής Ιστοριογραμμή) αποτελεί μία δημιουργική, ευχάριστη και αποτελεσματική παιδαγωγική προσέγγιση, διδακτική μέθοδο, κατάλληλη για όλες τις βαθμίδες εκπαίδευσης και για όλες τις ηλικίες σε δομές τυπικής, μη τυπικής και άτυπης μορφής εκπαίδευσης. Προσφέρει ένα πλαίσιο, αυτό της ιστορίας, το οποίο δίνει νόημα στην παιδαγωγική διαδικασία, καθώς και στη χρήση μιας ευρείας ποικιλίας μεθόδων/τεχνικών διδασκαλίας. Τέλος, συνδέει τα διαφορετικά γνωστικά αντικείμενα, αποσκοπώντας στην απόκτηση ολοκληρωμένης και όχι κατακερματισμένης και αποσπασματικής γνώσης. Πρόκειται για μια εναλλακτική μορφή διδασκαλίας, που βασίζεται στη γνωστική θεωρία του κοινωνικού εποικοδομητισμού και αξιοποιεί στοιχεία όλων των σύγχρονων θεωριών. Αποτελεί μία διεπιστημονική και διαθεματική προσέγγιση της γνώσης, έναν τρόπο δουλειάς, που κύρια αξιοποιεί τη δύναμη της ιστορίας – ιστορία με την έννοια της μυθοπλασίας, κύριο χαρακτηριστικό της Ιστοριογραμμής (Ηλιοπούλου, 2006α). Η Ιστοριογραμμή καλλιεργεί μια συνεργασία μεταξύ εκπαιδευτικού και μαθητών κατά την οποία ο/η εκπαιδευτικός σχεδιάζει τη «γραμμή» – τα κεφάλαια της ιστορίας, και οι μαθητές/τριες δημιουργούν και εξελίσσουν την ιστορία. Η γραμμή στοχεύει στο περιεχόμενο της γνώσης – το αναλυτικό πρόγραμμα – ενώ η ιστορία εξασφαλίζει το πλαίσιο, το οποίο δίνει κίνητρο στους/τις μαθητές/τριες, αφού τους δημιουργεί το αίσθημα της συναισθηματικής εμπλοκής στην Ιστορία. Τέλος, στο πλαίσιό της εφαρμόζεται η διαφοροποιημένη διδασκαλία.
Η εφαρμογή της στην Ελλάδα
Η Ιστοριογραμμή πρωτοεμφανίστηκε στην Ελλάδα πολύ δειλά το 2000. Από τότε έως σήμερα προτείνεται από σχολικούς συμβούλους/συντονιστές εκπαιδευτικού έργου στους εκπαιδευτικούς των περιφερειών της ευθύνης τους και εφαρμόζεται από εκπαιδευτικούς πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Επίσης, εφαρμόζεται σε προγράμματα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης (Π.Ε.) που σχεδιάζουν και υλοποιούν τα Κέντρα Π.Ε. της χώρας μας. Όλο και περισσότεροι εκπαιδευτικοί στον ελλαδικό χώρο χρησιμοποιούν την Ιστοριογραμμή στη διδακτική τους πρακτική. Είναι σημαντικό γεγονός το ότι έχει αποτελέσει θέμα αρκετών πτυχιακών και διπλωματικών εργασιών έως τώρα, καθώς διδάσκεται τόσο στο πλαίσιο προπτυχιακού, όσο και μεταπτυχιακού προγράμματος σπουδών κάποιων Παιδαγωγικών Τμημάτων. Το γεγονός ότι οι εκπαιδευτικοί και οι μαθητές/τριες, οι οποίοι/ες έχουν την ευκαιρία να βιώσουν και να εργαστούν με την προσέγγιση φαίνεται να έχουν πολύ θετική στάση προς αυτή, εκπέμπει ένα πολύ ευοίωνο μήνυμα για το μέλλον της στη χώρα μας. Εκπαιδευτικοί που γνώρισαν την Ιστοριογραμμή στο πλαίσιο επιμόρφωσής τους στην Π.Ε. δήλωσαν ότι πρόκειται για μία ολοκληρωμένη και συστηματική μέθοδο, που καλύπτει σε βάθος το θέμα, το οποίο επεξεργάζεται και ότι πράγματι προτείνει ένα νέο μοντέλο στη διδακτική πρακτική (Ηλιοπούλου, 2000).
Εφαρμογή της Ιστοριογραμμής σε σχολικές τάξεις
Είναι γεγονός ότι η Ιστοριογραμμή σχεδιάστηκε στη Σκωτία τη δεκαετία του ’70. Άρχισε να γίνεται γνωστή όμως αρκετά αργότερα και σήμερα εφαρμόζεται σε πάνω από 45 χώρες του πλανήτη σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό. Συγκεκριμένα, χρησιμοποιείται από τους εκπαιδευτικούς διαφόρων εκπαιδευτικών βαθμίδων για τη διδασκαλία θεμάτων στην σχολική τάξη∙ θεμάτων στο πλαίσιο των καινοτόμων εκπαιδευτικών προγραμμάτων, όπως Περιβαλλοντική Εκπαίδευση, Αγωγή Υγείας, Πολιτιστικά Θέματα, Αγωγή Σταδιοδρομίας και Επιχειρηματικότητα των Νέων, Ευρωπαϊκά Εκπαιδευτικά Προγράμματα και Ευέλικτη Ζώνη. Επίσης, διδάσκεται σε τμήματα πανεπιστημίων, κυρίως των σκανδιναβικών χωρών, παρουσιάζεται μέσα από συνέδρια, προσφέρεται σε προγράμματα Erasmus και σε βιωματικά σεμινάρια. Υπάρχει η διεθνής ιστοσελίδα της Ιστοριογραμμής (http://www.storyline-scotland.com), η οποία συνδέεται με τις ιστοσελίδες όσων χωρών τη χρησιμοποιούν. Το 1986 ιδρύθηκε ο Ευρωπαϊκός Σύνδεσμος για τον Εκπαιδευτικό Σχεδιασμό, με έδρα την Ολλανδία, ο οποίος μεταξύ των άλλων δραστηριοτήτων του εκδίδει βιβλία και οργανώνει τον Χρυσό κύκλο Σεμιναρίων, που γίνεται κάθε χρόνο σε κάποια από τις 45 χώρες (το 2005 ήταν 22 χώρες, Ηλιοπούλου 2005).
Στη συνέχεια περιγράφονται περιπτώσεις ή έρευνες σχετικές με την εφαρμογή της Ιστοριογραμμής σε σχολεία. Η Shields (1997) αναφέρεται στην εφαρμογή της Ιστοριογραμμής σε δημοτικό σχολείο προκειμένου να αναπτυχθούν θέματα διαπολιτισμικής εκπαίδευσης. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι η συγκεκριμένη μέθοδος ενθάρρυνε τους/τις μαθητές/τριες να εμπλακούν ενεργά και να επισημάνουν ομοιότητες και διαφορές που παρατήρησαν ανάμεσα στην ιαπωνική και καναδέζικη κοινότητα και τον τρόπο ζωής των δύο αυτών κοινοτήτων. Η Aaron (2007) εφάρμοσε την Ιστοριογραμμή για να διδάξει φυσικές επιστήμες. Φάνηκε από τα αποτελέσματα ότι η σύνδεση ενός θέματος φυσικών επιστημών με μία ιστορία, που δημιούργησαν οι μαθητές/τριες, συνέβαλε σημαντικά στην εξοικείωση των μαθητών/τριών με το θέμα αυτό και στην ουσιαστική προσέγγισή του από μαθητές/τριες όλων των δυνατοτήτων. Ένα σημαντικό πλεονέκτημα της εμπλοκής των μαθητών/τριών σε μια Ιστοριογραμμή είναι ότι αυξάνεται σημαντικά το ενδιαφέρον τους για το θέμα που διαπραγματεύεται η ιστορία (Lee & Chen, 2009). Δύο έρευνες της Smogorzewska (2012, 2014) είχαν ως στόχο να διερευνήσουν αν η εφαρμογή της Ιστοριογραμμής σε παιδιά ηλικίας 5 ετών θα μπορούσε να συμβάλλει τόσο στη γλωσσική τους ανάπτυξη όσο και στην ανάπτυξη της δημιουργικής τους σκέψης.
Τα αποτελέσματα των ερευνών έδειξαν ότι πράγματι η Ιστοριογραμμή συνέβαλε σημαντικά προς αυτή την κατεύθυνση. Οι εκπαιδευτικοί που υιοθετούν τη διδακτική αυτή μέθοδο στις τάξεις τους αναφέρονται στη βελτίωση τόσο της απόδοσης των μαθητών/τριών τους, όσο και της στάσης τους ως προς τη μάθηση. Στη Σκωτία η Ιστοριογραμμή συμβάλλει σημαντικά στην επίτευξη των στόχων που θέτει το αναλυτικό πρόγραμμα της χώρας: α. Οι μαθητές/τριες να μαθαίνουν επιτυχώς, β. να γίνονται άτομα με αυτοπεποίθηση, γ. να εξελίσσονται σε υπεύθυνους πολίτες και δ. να συμμετέχουν ενεργά στη σχολική κοινότητα και την κοινωνία (Bell & Harkness 2012). Σε σχολείο της Τσεχίας με ετερογενείς τάξεις – συμπεριλαμβανομένων και παιδιών με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες – χρησιμοποιήθηκε η Ιστοριογραμμή. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι σχεδιάστηκαν ποικίλες διαφοροποιημένες εργασίες για τους μαθητές/τριες, οι οποίοι ανταποκρίθηκαν ανάλογα με τις δυνατότητές τους (Chech Republic, 2015). Συνεπώς, λαμβάνοντας υπόψη τη σχετική βιβλιογραφία, διαπιστώνεται ότι η εφαρμογή της Ιστοριογραμμής σε σχολεία χαρακτηρίζεται με θετικό πρόσημο, όσο αφορά την επίτευξη ενός επιθυμητού μαθησιακού αποτελέσματος και τη δημιουργία ενός ευνοϊκού μαθησιακού περιβάλλοντος.
Βασικές αρχές της
Οι βασικές αρχές της Ιστοριογραμμής συσχετίζονται με τις ιδέες του εποικοδομητισμού. Πιο αναλυτικά η Ιστοριογραμμή:
1. Είναι παιδοκεντρική και πρεσβεύει ότι η διδασκαλία οφείλει να ξεκινά με ό,τι γνωρίζουν οι μαθητές/τριες. Μόνο όταν οι μαθητές/τριες συνδέσουν τη νέα πληροφορία με την ήδη υπάρχουσα, η μάθηση μπορεί να είναι αποτελεσματική.
2. Πρόκειται για μια ενεργή μεθοδολογία από την άποψη ότι δημιουργεί πολλές ευκαιρίες στους μαθητές/τριες να εμπλακούν ενεργά στη μάθησή τους, να ενεργοποιήσουν όλες τους τις αισθήσεις τους και να επικοινωνήσουν τις ανακαλύψεις τους.
3. Εξασφαλίζει μια εξαιρετικά ισχυρή δομή τόσο στον/την εκπαιδευτικό, όσο και στους/τις μαθητές/τριές του/της μέσω του οργανογράμματος. Συγκεκριμένα, ο/η μεν εκπαιδευτικός νιώθει ασφάλεια γιατί μπορεί να οργανώσει τη διδασκαλία του/της βάσει του οργανογράμματος, που προτείνει η Ιστοριογραμμή, οι δε μαθητές/τριες νιώθουν αυξημένη αυτοπεποίθηση, καθώς έχουν την αίσθηση ότι καθορίζουν την εξέλιξη της ιστορίας τους. Το οργανόγραμμα δίνει έμφαση σε κάποιες βασικές έννοιες, οι οποίες διατρέχουν όλη την εξέλιξη της ιστορίας.
4. Συνδέει βασικές δεξιότητες με την αληθινή ζωή. Το πλαίσιο που εξασφαλίζει η ιστορία προσδίδει νόημα σε πολλές δεξιότητες, τις οποίες έχουν την ευκαιρία οι μαθητές/τριες να εξασκήσουν πολλές φορές χωρίς να νιώσουν ανία.
5. Δίνει ευκαιρίες στους/τις μαθητές/τριες να αναπτύξουν δεξιότητες σκέψης – ακόμα και υψηλού επιπέδου – όπως η κριτική σκέψη, η επίλυση προβλημάτων, η ανάλυση, η λήψη αποφάσεων (Omad 2014).
Ιστοριογραμμή και διαφοροποιημένη διδασκαλία
Η Ιστοριογραμμή παρέχει πολλές ευκαιρίες διαφοροποίησης της διδασκαλίας. Σύμφωνα με τη βιβλιογραφία, η διαφοροποιημένη διδασκαλία πληροί τις προϋποθέσεις για την εκπαίδευση παιδιών με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες (ε.ε.α.). Η Ιστοριογραμμή εφαρμόζει τη διαφοροποίηση της διδασκαλίας, γεγονός, που την καθιστά κατάλληλη για αποτελεσματική εφαρμογή της στο πλαίσιο της Ειδικής Αγωγής και Ενταξιακής Εκπαίδευσης. Η Ιστοριογραμμή καλλιεργεί και αναπτύσσει τις γλωσσικές και επικοινωνιακές δεξιότητες των παιδιών, στοιχείο πολύ σημαντικό για μαθητές με ε.ε.α., καθώς συχνά οι γλωσσικές και επικοινωνιακές τους δεξιότητες είναι αδύναμες (Omand 2014). Εκτός όμως από τις βασικές δεξιότητες (ανάγνωση, γραφή, μαθηματικά), η Ιστοριογραμμή αναπτύσσει και κοινωνικές δεξιότητες, όπως είναι η αυτονομία στη μάθηση, η συνεργασία, η ομαδικότητα, η διαχείριση του χρόνου, και η επιμονή σε μία εργασία. Είναι πολύ σπουδαίο για τους/τις μαθητές/τριες ιδίως με ε.ε.α. να αναπτύξουν αυτές τις δεξιότητες, γιατί συνήθως είναι λιγότερο αναπτυγμένες σε αυτούς/ές τους/τις μαθητές/τριες. Πολλές από αυτές τις δεξιότητες αποτελούν εισιτήριο για την επιτυχή είσοδο των μαθητών στον εργασιακό χώρο (Omand 2014). Η Ιστοριογραμμή δίνει την ευκαιρία στους/τις μαθητές/τριες να μάθουν μέσα από το παιχνίδι (Emo & Wells 2014). Το στοιχείο αυτό είναι πολύ σημαντικό για τους/τις μαθητές/τριες με ε.ε.α., ιδιαίτερα με διανοητική αναπηρία, καθώς μαθαίνουν αργά, μπορούν να θυμούνται μόνο μια μικρή ποσότητα πληροφοριών τη φορά, γενικότερα έχουν προβλήματα με την απόκτηση νέας γνώσης. Ως εκ τούτου, η μάθηση μέσα από το παιχνίδι είναι μια καλή υποστήριξη στη διαδικασία μάθησης της νέας γνώσης από τους/τις μαθητές/τριες. Εξασφαλίζει στους/τις μαθητές/τριες ένα ασφαλές πλαίσιο, αυτό της ιστορίας που δημιουργούν, μέσα στο οποίο μπορούν να διαπραγματευτούν ευαίσθητα θέματα, όπως είναι και αυτό της διαφορετικότητας χωρίς να θιγούν και να πληγωθούν προσωπικά ή να θίξουν και να πληγώσουν άλλους. Δίνει τη δυνατότητα στους/τις εκπαιδευτικούς να παρατηρούν τους/τις μαθητές/τριές τους κατά τη διάρκεια της ενασχόλησής τους με μία εργασία και να μην κρίνουν μόνο από το τελικό αποτέλεσμα. Είναι σημαντικό για όλους/ες τους/τις μαθητές/τριες, πόσο μάλλον για τα παιδιά με ε.ε.α., να αξιολογείται όχι μόνο το αποτέλεσμα της δράσης τους, αλλά περισσότερο η διαδικασία και η προσπάθεια την οποία καταβάλλουν κατά τη μάθησή τους.
Η Ιστοριογραμμή τονίζει τη σπουδαιότητα της δημιουργίας ενός εννοιολογικού μοντέλου από τους/τις μαθητές/τριες. Πρόκειται για μία βασική αρχή – εκτός από το στοιχείο της ιστορίας – που διαφοροποιεί την Ιστοριογραμμή από άλλες θεματικές προσεγγίσεις και μεθόδους. Για παράδειγμα, όταν ο/η εκπαιδευτικός καλεί τους/τις μαθητές/τριες να κατασκευάσουν το δάσος, τους/τις ενθαρρύνει να το αναπαραστήσουν, όπως νομίζουν ότι είναι στην πραγματικότητα, χρησιμοποιώντας συνδυαστικά τις γνώσεις και τη φαντασία τους. Με αυτό τον τρόπο η Ιστοριογραμμή δίνει την ευκαιρία στους/τις μαθητές/τριες με ε.ε.α. να επεξεργαστούν το θέμα μέσω των αισθήσεών τους και όχι μόνο σε αφηρημένο επίπεδο. Επιπλέον, τους δίνει την ευκαιρία να συνειδητοποιήσουν τις απορίες τους, των οποίων τις απαντήσεις επιθυμούν να αναζητήσουν διεξάγοντας τη σχετική έρευνα. Αποτελεί σημαντικό στοιχείο το γεγονός ότι η Ιστοριογραμμή αξιοποιεί τη σύγχρονη τεχνολογία. Πολλές δραστηριότητες, στο πλαίσιο επεξεργασίας ενός θέματος Ιστοριογραμμής, απαιτούν τη χρήση της τεχνολογίας από τους/τις ίδιους/ες τους/τις μαθητές/τριες. Η χρήση της σύγχρονης τεχνολογίας από τους/τις μαθητές/τριες συνδέεται με την πιο αποτελεσματική εκπαίδευση των μαθητών με ε.ε.α. (Goddard 2004, Merbler 1999).
Η εν λόγω μέθοδος απευθύνεται σε μαθητές/τριες όλων των ικανοτήτων και δυνατοτήτων. Οι ανοιχτού τύπου ερωτήσεις-κλειδιά που απευθύνει ο/η εκπαιδευτικός στους/τις μαθητές/τριές τους δίνει την ευκαιρία να ανταποκριθούν με βάση το επίπεδο ικανοτήτων τους (Emo & Wells 2014). Οι πιο ικανοί μαθητές/τριες θα εργαστούν σε υψηλότερα επίπεδα σκέψης, ενώ οι μαθητές/τριες με ε.ε.α. θα ωφεληθούν από τη δημιουργία του οπτικοποιημένου τους βιβλίου (σκηνικό) και από τη συμμετοχή τους σε ομαδικές δραστηριότητες.
Τέλος, η Ιστοριογραμμή προσφέρει πολλές ευκαιρίες για συνεργατική μάθηση. Πράγματι, η μεγάλη ποικιλία των δραστηριοτήτων στο πλαίσιο της μεθόδου, εξασφαλίζει στον/την εκπαιδευτικό τη δυνατότητα να ομαδοποιήσει τους/τις μαθητές/τριες με διαφορετικούς τρόπους. Επομένως, ο/η εκπαιδευτικός έχει τη δυνατότητα να διαφοροποιήσει τη διδασκαλία του/της ως προς τη διαδικασία, το περιεχόμενο, τα προϊόντα της μάθησης και το μαθησιακό περιβάλλον. Η διαφοροποίηση της διδασκαλίας δίνει το πλεονέκτημα στους/τις μαθητές/τριες να εμπλακούν σε μια δραστηριότητα ανάλογα με την ετοιμότητα, το ενδιαφέρον ή το μαθησιακό τους προφίλ.
Εν συντομία, η Ιστοριογραμμή μπορεί εύκολα να προσαρμοστεί στις διαφορετικές εκπαιδευτικές ανάγκες μαθητών/τριών σε μια ανομοιογενή τάξη λόγω α. της ευελιξίας που τη διακρίνει, β. της ποικιλίας των τεχνικών που χρησιμοποιεί, γ. τη διαφοροποίηση των εργασιών ως προς το επίπεδο δυσκολίας, έτσι ώστε να ανταποκρίνονται σε μαθητές/τριες με διαφορετικό επίπεδο ικανοτήτων, και δ. τη διαφοροποίηση στην ομαδοποίηση των μαθητών/τριών ανάλογα με τις απαιτήσεις κάθε εργασίας (Smogorzewska 2015).
Συμπέρασμα
Εν κατακλείδι, η Ιστοριογραμμή πληροί τις προϋποθέσεις, ώστε να μπορεί να θεωρηθεί ως μία αποτελεσματική εναλλακτική μορφή διδασκαλίας για την εκπαίδευση παιδιών γενικής και ειδικής εκπαίδευσης. Γενικότερα, μπορεί να συγκαταλεγηθεί ανάμεσα στις ενδεδειγμένες μεθόδους για την εφαρμογή της ενταξιακής παιδαγωγικής προσέγγισης.
Διαβάστε όλο το άρθρο στο Ηλιοπούλου, Ι. (2016). Εναλλακτικές μορφές διδασκαλίας για μαθητές με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες: περίπτωση της Ιστοριογραμμής/Storyline σε ένα παράδειγμα περιβαλλοντικού θέματος. Για την Περιβαλλοντική Εκπαίδευση 13 (58).