του Αντώνη Παπαγεωργίου
Δ’ Η Θεσσαλία κατά τη ρωμαϊκή εποχή (146 π.Χ. – 527 μ.Χ.)
Ύστερα από έναν αιώνα περίπου (το 48 π.Χ.) οι Θεσσαλοί συντάχθηκαν με τον Πομπήιο στον αγώνα κατά του Ιουλίου Καίσαρα, αλλά ηττήθηκαν στα Φάρσαλα. Ο πρεσβευτής του Καίσαρα Λογγίνος ετείχισε τα Τέμπη και έγραψε λατινικά σε βράχο ορατή επιγραφή με το γεγονός, την οποία οι διαβάτες ονόμαζαν το γραμμένο άλας. Ύστερα από αυτόν η Θεσσαλία υπό τους Ρωμαίους έζησε ζωή ήσυχη και άδοξη. Κοντά στον 3ο μ.Χ. αιώνα υπέστη την επιδρομή των Γότθων.
Από του Μεγάλου Κωνσταντίνου επικράτησε ο Χριστιανισμός στη Θεσσαλία, η οποία αργότερα υπέστη νέες διώξεις και καταστροφές λόγω της εισβολής των Ούνων υπό τον Αττίλα και των Γότθων υπό του Αλάριχου.
Ε’ Η Θεσσαλία κατά τη βυζαντινή εποχή (527 – 1420 μ.Χ.)
Στον Ιεροκλή αναφέρονται 17 πόλεις της Θεσσαλίας, που υπήρχαν επί Ιουστινιανού. Το ίδιο επαναλαμβάνει και κατά τον 10ο αιώνα ο Κωνσταντίνος ο Πορφυρογέννητος. Αλλά τότε επέδραμαν στη Θεσσαλία 1) Οι Σλάβοι το έτος 547, οι οποίοι εκδιώχθηκαν από τους Αβάρους. 2) Οι Βούλγαροι με Σλάβους (668 – 685), που εγκαταστάθηκαν κοντά στον Παγασητικό και εξαιτίας των το μέρος εκείνο ονομάστηκε Βελεγετία. 3) Οι Βούλγαροι επί Σαμουήλ, ο οποίος έδιωξε βίαια από τη Λάρισα πολλούς κατοίκους και άρπαξε το λείψανο του Αγίου Αχιλλείου, το οποίο τοποθέτησε στην Πρέσπα. Αλλά το έτος 995 ηττήθηκαν οι Βούλγαροι από τον Νικηφόρο Ουρανό στον Σπερχειό και αποσύρθηκαν από τη Θεσσαλία. 4) Επί Αλεξίου Α’ Κομνηνού οι Βλάχοι από τον Αίμο κατέλαβαν τη Θεσσαλία, η οποία ονομάστηκε Μεγάλη Βλαχία, αλλά αποσύρθηκαν κατόπιν στην Πίνδο και τον Όλυμπο. 5) Οι Νορμανδοί υπό τον Βοημούνδον πολιόρκησαν επί εξάμηνο τη Λάρισα, όταν ο Αλέξιος ο Α’ (1081 – 1118) εκστρατεύσας αυτοπροσώπως τους έδιωξε και έσωσε τη Θεσσαλία. 6) Πισαίοι, Βένετοι και Γενουήνοιοι, ακόμη και Εβραίοι εγκαταστάθηκαν εμπορικά στη Λάρισα, Τρίκκαλα και Αλμυρό. Αυτές οι πόλεις ήκμαζαν τότε κατά τον Άραβα γεωγράφο του 11ου αιώνα Εδρισήν. 7) Από το 1204 οι Θεσσαλοί πιέστηκαν φοβερά από τους Φράγκους, τους οποίους είχε εγκαταστήσει ο βασιλιάς της Θεσσαλονίκης Βονιφάτιος και τους οποίους έδιωξε ο δεσπότης της Ηπείρου Θεόδωρος (1216 – 1230). 8) Αργότερα περιήλθε πάλι η Θεσσαλία στους βυζαντινούς αυτοκράτορες και διοικείται από άρχοντα που έδρευε αρχικά στην Υπάτη με τον τίτλο του σεβαστοκράτορα, ο οποίος τίτλος ετηρήθη από τους άρχοντες της Θεσσαλίας μέχρι την επιδρομή των Τούρκων. 9) Το 1309 οι Καταλανοί προερχόμενοι από βορρά ερήμωσαν τη Θεσσαλία μαζί τους δε εγκαταστάθηκαν στη Θεσσαλία Αλβανοί που τη λεηλάτησαν κι αυτοί. 10) Οι Σέρβοι υπό τον Στέφανο Δουσάν κατέλαβαν τη Θεσσαλία και εγκαταστάθηκαν σ’ αυτή με πρωτεύουσα τα Τρίκκαλα (1335 – 1356). Τότε κτίστηκαν και οι μονές των Μετεώρων.
ΣΤ’ Η Θεσσαλία επί τουρκοκρατίας (1420 – 1881)
Το 1420 ο Τούρκος στρατάρχης Τουραχάν κατέλαβε οριστικά τη Θεσσαλία και από τότε η χώρα παρέμεινε υπό τους Τούρκους. Εγκαταστάθηκαν τότε στη Θεσσαλία πολλοί Τούρκοι από την Ασία (εξ Ικονίου «Κονιάρσι»), οι οποίοι και μετονόμασαν τα χωριά. Αντίθετα πολλοί τότε Έλληνες εγκατέλειψαν την πεδιάδα και εγκαταστάθηκαν στην ορεινή Θεσσαλία, όσοι δε απέμειναν ήταν δουλοπάροικοι των κατακτητών. Στα ορεινά μέρη, στα οποία δεν είχε εισδύσει ο Τούρκος κατακτητής εξακολούθησε να υπάρχει το πνεύμα της ελευθερίας, το οποίο βαθμηδόν αναπτύσσονταν. Επί Σουλεϊμάν του Μεγαλοπρεπούς, ο οποίος αρκείτο μόνο στην τακτική καταβολή των φόρων, παρεσχέθη στα Άγραφα από τον Βεϋλέρμπεϋ της Λαρίσης σχετική ημιανεξαρτησία με τη συνθήκη «Ταμασίου». Είχαν σχηματιστεί διάφορα σώματα από ελεύθερους πολεμιστές, που τηρούσαν την τάξη και την ασφάλεια στα ορεινά διαμερίσματα της Πίνδου (Άγραφα), των Χασίων (Λύγκου), του Ολύμπου. Οι πολεμιστές εκείνοι καλούνταν κλέφτες. Πολλές φορές οι κλέφτες εκείνοι κατέβαιναν στην πεδιάδα και τιμωρούσαν τους καταπιεστές Τούρκους. Γυρίζοντας δε πάλι στα βουνά έφερναν σαν λάφυρα ποίμνιον κ.λπ. Οι Τούρκοι εξάλλου μιμούμενοι τους Βενετούς σχημάτιζαν άλλα όμοια σώματα από Έλληνες, τα οποία σώματα αντιτάσσονταν στις επιδρομές των κλεφτών. Οι πολεμιστές αυτών των σωμάτων εκαλούντο αρματολοί. Έτσι σε όλη την περίοδο της μακραίωνης τουρκικής δουλείας το πολεμικό πνεύμα συνεχώς υφίστατο και αυξανόταν. Από τις αρχές του 18ου αιώνα ολόκληρη σειρά αναδείχθηκε ενδόξων πολεμιστών, κλεφτών και αρματολών, τους οποίους βοηθούσαν και συντηρούσαν και οι κατά τόπους άρχοντες.
Ο Δίπλας, ο Γεροδήμος, οι Μπουκουβαλαίοι, οι Κατσαντωναίοι, ο Στουρνάρας, οι Κοντογιανναίοι, ο Καραϊσκάκης και άλλοι (επί των Αγράφων). Ο Χατζηπέτρος (στον Ασπροπόταμο). Ο Ευθύμιος Βλαχάβας και άλλοι (στα Χάσια). Ο Νικοτσάρας και οι Λαζαίοι (στον Όλυμπο). Ο Μπασδέκης, ο Κοντονίκος, ο Καραντάσσος και άλλοι (στο Πήλιο).
Στην επόμενη δημοσίευση η συνέχεια της περιόδου Τουρκοκρατίς και Ζ’ Η Θεσσαλία μετά την προσάρτησή της στην Ελλάδα.