Η Ιουλίτα Ηλιοπούλου είναι ποιήτρια. Γράφει επίσης δοκίμια και παραμύθια.
Πρόσφατες δουλειές της: «Το ψηφιδωτό της νύχτας» (ποίηση, εκδ. ύψιλον/βιβλία), «Μα πότε θα φτάσει αυτός ο Μάγος;» (Χριστουγεννιάτικο παραμύθι, εκδ. Ίκαρος) «Λεπορέλλα» (λιμπρέτο της όπερας του Γιώργου Κουρουπού, βασισμένο στην ομώνυμη νουβέλα του Στέφαν Τσβάιχ, Εθνική Λυρική Σκηνή 2019-20).
Συνέντευξη ΧΑΡΙΤΙΝΗ ΜΑΛΙΣΣΟΒΑ
Τι αποτέλεσε αφορμή για την έκδοση του βιβλίου με τίτλο η Ελλάδα του Ελύτη;
Διαβάζοντας κείμενα για τον Ευρωπαϊκό και Ελληνικό διαφωτισμό, προκειμένου να γράψω το λιμπρέτο της νέας όπερας του Γιώργου Κουρουπού, σκέφτηκα πόσες έννοιες που σχετίζονται άμεσα ή έμμεσα με την Ελλάδα, πόσες τολμηρές θέσεις μιας άλλης πατριδογνωσίας βρίσκονται στο έργο του Οδυσσέα Ελύτη. Ένα πλήθος σκέψεων και ιδεών πολύτιμων, εκ των οποίων κάποιες είτε δεν τις έχουμε ακόμα αποσαφηνίσει, είτε τις προσπερνούμε, είτε τις παρερμηνεύουμε. Τότε γεννήθηκε η ιδέα να κάνω αυτήν την ενδεικτική ανθολόγηση από τα πεζά του κείμενα, με γνώμονα την Ελλάδα. Η επέτειος, βέβαια, των διακοσίων χρόνων από την Επανάσταση αποτελεί ένα ακόμη έναυσμα για μια τέτοια περιήγηση στη διαρκή Ελλάδα, μέσω του Ελύτη.
Ποια ήταν τα κριτήρια με τα οποία επιλέξατε τα συγκεκριμένα αποσπάσματα από το έργο του;
Τα κριτήρια ήταν θεματικά. Επέλεξα αποσπάσματα, μικρότερα ή μεγαλύτερα, που να έχουν ως νοηματικό τους άξονα την Ελλάδα, αλλά και ό,τι δομεί αυτήν την έννοια. Έτσι δημιουργήθηκαν επτά ενότητες, συμπληρωματικής σχέσης μεταξύ τους, που επικεντρώνονται στην ιστορία του ελληνισμού, στην ελληνική γλώσσα, στην ελληνική φύση ή ειδικότερα στην ελληνική θάλασσα-στο Αιγαίο, στην ελληνική τέχνη, αλλά και στην ελληνική αντίληψη της πραγματικότητας. Θέματα που συνθέτουν μια νοητή περιπλάνηση στο σώμα και στην ψυχή της Ελλάδας, στις ιδέες και στις αισθήσεις της χώρας μας. Τα κείμενα προέρχονται από τρία βιβλία. Από τους δύο τόμους των πεζών του Οδυσσέα Ελύτη: Τα Ανοιχτά Χαρτιά και το Εν λευκώ, των εκδόσεων Ίκαρος και από Το συν τοις Άλλοις των εκδόσεων Ύψιλον, το βιβλίο δηλαδή που συγκεντρώνει τις συνεντεύξεις του Ελύτη.
Αποσπάσματα του λόγου του Ελύτη (πεζού και ποιητικού) χρησιμοποιούνται ευρύτατα τόσο σε βιβλία, όσο και στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, κάποιες φορές με επιφανειακό τρόπο. Πόσο σας ενοχλεί όταν το διαπιστώνετε;
Ο τρόπος δεν βλάπτει το κείμενο, περισσότερο καθρεφτίζει τη δική μας κατάσταση, πνευματική, αισθητική ή και ηθική κάποτε. Το κείμενο, ακόμη και όταν χρησιμοποιείται κακώς, μπορεί και μένει αλώβητο για τους νοήμονες και ευτυχώς υπάρχουν και είναι πολλοί. Εάν κάτι με ενοχλεί είναι η αντίληψη ότι το διαδίκτυο αποτελεί ασφαλή πηγή! Συχνά, απλές σκέψεις τρίτων αποδίδονται στον Ελύτη και μετά διαιωνίζεται το ψευδεπίγραφο, που καμία σχέση δεν έχει με τον ποιητή.
Διαβάζοντας το βιβλίο ανακαλύπτουμε ότι πρόκειται για μια εξαίρετη έκδοση τόσο για όσους ήδη γνωρίζουν το έργο του Ελύτη και τους μελετητές του, αλλά και για κάποιον που θέλει να έρθει σε επαφή με τα όσα έχει πει κι έχει γράψει για την Ελλάδα. Ήταν πρόθεσή σας να προσεγγίσετε ένα ευρύτερο κοινό;
Κάθε βιβλίο απευθύνεται σε όλους. Μιλώ τουλάχιστον για τα βιβλία λογοτεχνίας. Ακόμη και εάν πρόκειται για έναν λόγο διεισδυτικό και βαθύ, ανατρεπτικό συχνά και τολμηρό, όπως είναι ο λόγος του Ελύτη, δεν παύει ωστόσο να μπορεί να μιλά άμεσα στην καρδιά κάθε αναγνώστη. Άλλωστε ο Ελύτης πάντοτε είχε και έχει ένα ευρύ κοινό. Δεν περιορίστηκε ποτέ σε κάποιες ειδικές κατηγορίες. Ένας απλός αναγνώστης, ακόμη και αν τυχαία ανοίξει ένα βιβλίο, μπορεί να συγκινηθεί περισσότερο από κάποιον που θεωρείται ειδήμων.
Οι επτά ενότητες του βιβλίου απαρτίζονται από το πεζό κι όχι από το ποιητικό έργο του μεγάλου ποιητή. Θέλετε να μας εξηγήσετε;
Από την αρχή δεν θέλησα να κάνω μία ανθολόγηση ποιημάτων, αλλά αποσπασμάτων πεζού λόγου. Λόγου, που, ενώ διατηρεί την ποιητική λειτουργία, έχει αμεσότητα, οξύτητα, βάθος και καθαρότητα. Το θέμα της Ελλάδας, της ελληνικότητας, των ελληνικών αξιών, της σημασίας της γλώσσας διατρέχει βέβαια όλο το ποιητικό του έργο. Δεν ήταν όμως πρόθεσή μου η εκλογή από την ποίησή του, αλλά μια εκλογή από τις 1.500, τουλάχιστον, σελίδες των πεζών του κειμένων.
Με ποια έννοια η Ελλάδα αποτελεί για τον Ελύτη και το έργο του υπέρτατη αξία;
Με την έννοια που για κάθε Έλληνα θα μπορούσε να αποτελεί. Τι θέλω να πω: Η μακραίωνη, πλούσια και εύπλαστη γλώσσα μας, η μοναδικότητα, αλλά και η υπερβατική διάσταση του τοπίου, τα χαρίσματα και οι αντιφατικές ιδιότητες του Έλληνα, το έντονο ιστορικό βίωμα, τα σπουδαία μνημεία της τέχνης, το ήθος του λαού είναι στοιχεία που συχνά τα παραγνωρίζουμε ή και τα αφήνουμε να αμβλύνονται μέσα σε μια καταιγιστική υποτίμηση κάθε τι γηγενούς.
Φοβόμαστε την ταυτότητά μας, ενώ παράλληλα γινόμαστε ξενομανείς, αλλά και ξενόφοβοι, ανάλογα με το πώς προσδιορίζεται ο όρος ξένος, κάθε φορά! Χάνουμε το μέτρο και τη σημασία των λέξεων που μας ανάθρεψαν.
Υπάρχουν μελετητές του έργου του Οδυσσέα Ελύτη. Έχουν, κατά την άποψή σας επιτελέσει, και σε ποιο βαθμό τον ρόλο τους;
Βεβαίως υπάρχουν πολλοί, νέοι και παλαιότεροι μελετητές που έσκυψαν με ευαισθησία και γνώση πάνω σε αυτό το πολύτροπο και πολυεπίπεδο έργο. Ένα έργο που συνεχώς σε μετατοπίζει απ’ όσα ξέρεις, που ζητά να μην εφησυχάζεις για να προσλάβεις κάτι από τις καίριες αλήθειες του. Έχουν γίνει και γίνονται πολλές διατριβές πάνω σε διαφορετικά θέματα της ποίησης και ποιητικής του Ελύτη.
Ο Ελύτης ήταν μπροστά από την εποχή του κι αυτό είναι έκδηλο σε όλα τα επιλεγμένα κείμενα του βιβλίου. Θέλετε να σχολιάσετε;
Ο Ελύτης πιστεύοντας στη διαρκή Ελλάδα είναι φυσικό, περνώντας απ’ την τρέχουσα, να βλέπει και να στιγματίζει μια προϊούσα υποχώρηση πολλών αξιών, αλλά και να αναζητά και να προβάλλει τη μοναδικότητα της υλικοπνευματικής οντότητας της χώρας. Πολλοί φόβοι επιβεβαιώθηκαν, αλλά και πολλές προοπτικές που δείχνει είναι ακόμη ανοιχτές. Ας μην ξεχνάμε: «Η Ελλάδα είναι η χρυσή χώρα της Λιγοσύνης που αχρηστεύει την αξία του αριθμού αλλά και η μαύρη χώρα του Άνισου, όπου κανένα πεπρωμένο δεν κόβεται στα δοσμένα του αρχήθεν μέτρα».
Ολοκληρώνετε τον πρόλογο του βιβλίου προτρέποντας να θέσουμε τον λόγο του Ελύτη ως συνδετικό κρίκο ανάμεσα στο παρελθόν και στο μέλλον του ελληνισμού με την ευκαιρία της επετείου των διακοσίων χρόνων από τη σύσταση του νέου ελληνισμού. Θέλετε να κλείσουμε τη συζήτησή μας με ένα σχόλιό σας;
Μία τέτοια επέτειος δίνει ευκαιρία, όχι μόνο μελέτης του ιστορικού παρελθόντος, αλλά, μέσω ενός ψύχραιμου απολογισμού, ευκαιρία επαναπροσδιορισμού του παρόντος και μέλλοντός μας ως πολιτών, ως Έθνους βέβαια και κράτους. Ποιες προτεραιότητες, ποια σημασία, σε τι θα δώσουμε, πόσες και ποιες ελληνικές αξίες και ζωτικές δυνατότητες, από όσες ανέδειξε με το ποιητικό και τον πεζό του έργο ο Ελύτης, θα αξιοποιήσουμε εξαρτάται, βέβαια, από εμάς. Εάν, μ’ άλλα λόγια, δεν περιορίσουμε τη σημασία της χώρας μας σε ένα τουριστικό προϊόν, αλλά ενστερνιστούμε διαρκέστερες και ουσιαστικές αξίες, δουλεύοντας για αυτές: «Η Ελλάδα συμβολίζει για μένα ορισμένες αξίες και στοιχεία που μπορούν να εμπλουτίζουν τα παγκόσμια πνεύματα παντού» έγραφε ο Ελύτης. «Όντας Έλληνας πασχίζω να δείξω αυτές ακριβώς τις αξίες σ’ ένα παγκόσμιο επίπεδο».