Του Δημήτρη Κωνσταντάρα- Σταθαρά
Ο Πολιτιστικός Σύλλογος Μικρασιατών Νέας Ιωνίας Μαγνησίας «Το Εγγλεζονήσι», συνεχίζοντας την παράδοση, εξέδωσε και εφέτος το ετήσιο ημερολόγιό του, αφιερωμένο – πού αλλού βέβαια; – στην Επανάσταση του 1821.
Η Βασιλεία Γιασιράνη-Κυρίτση, φιλόλογος, ακάματη συγγραφέας-ερευνήτρια, συνεχίζοντας κι αυτή την παράδοση, εδώ και πολλά χρόνια, να συγγράφει πολλά ημερολόγια του Συλλόγου «Το Εγγλεζονήσι», είναι η συγγραφέας του.
Η πρόεδρος του Συλλόγου, Ουρανία Σταματιάδου-Κουτσογιάννη, φιλόλογος, έκανε την επιμέλεια της έκδοσης.
Το ημερολόγιο κοσμείται στο εξώφυλλο με εμβληματικό πίνακα «Ο όρκος των αγωνιστών στην Αγία Λαύρα». Το θέμα του ημερολογίου, όπως προαναφέρθηκε, είναι η Επανάσταση του 1821, αφού εφέτος τιμάμε και γιορτάζουμε τα 200 χρόνια της εθνικής μας παλιγγενεσίας και την ίδρυση του νεοελληνικού μας κράτους. Επειδή το θέμα είναι μεγάλο, το ημερολόγιο καλύπτει – δεν ήταν δυνατόν να γίνει και αλλιώς – ένα πολύ μικρό μέρος του τιτάνιου αγώνα του 1821. Αναφέρεται στη «Συμβολή των δυτικών παραλίων της Μικράς Ασίας στην Επανάσταση του 1821», για να φανεί ότι η επαναστατική φλόγα και ο πόθος για την ελευθερία ήταν ένα πανεθνικό εγερτήριο του Ελληνισμού, όπως τονίζεται στο ημερολόγιο (σελ. 8) ότι, «Αυτός υπήρξε ανέκαθεν ο στίβος της Ελληνικής Ιστορίας, κυρίαρχο νόημα της οποίας είναι ο Μέγας της Μικράς Ασίας Ελληνισμός». Ειδικότερα γίνεται αναφορά για τους πρώτους μήνες της Επανάστασης.
Από τη σελίδα 9 αρχίζει η παράθεση των γεγονότων που συνέβησαν στις πόλεις των δυτικών παραλίων της Μικράς Ασίας, τις Κυδωνίες, τη Σμύρνη, το Κουσάντασι, κ.ά. και, βέβαια, τα αντίποινα των Τούρκων. Όλα αυτά τα αντλεί η συγγραφέας από έγκυρη βιβλιογραφία και από τα ημερολόγια καραβιών που είχαν εμπλακεί στις ναυτικές επιχειρήσεις.
Η πυρπόληση του τούρκικου δίκροτου στην Ερεσό της Λέσβου στις 27 Μαΐου 1821 από τα πυρπολικά του Καλαφάτη και του Παπανικολή, περιγράφεται με λεπτομέρειες (σ. 9-13): «…Ψύχραιμα, μα στα γρήγορα, οι ναύτες πετάνε τους γάντζους και δένουν κολλητά το μπουρλότο στο ντελίνι. Ύστερα πηδάνε στης βάρκα τους. Ο Παπανικολής με το μπαρουτοφάγο βάζει φωτιά στις μίνες της μπαρούτης και πηδάει κι αυτός στη βάρκα… Φωτιά ξεπετάγεται απ’ την μπουκαπόρτα της πλώρης του βασέλου. Σαν την είδανε οι Έλληνες, ξεσπάνε σε χαρμόσυνα ξεφωνητά… Κατά τις δέκα, καπνός φτάνει μεσούρανα και τρομερός κρότος, λες και πέσανε πενήντα αστροπελέκια αντάμα… το ντελίνι τινάχτηκε στον αέρα…». Τη μανία των Τούρκων, την πλήρωσε το Αϊβαλί (Κυδωνίες). Εκεί, στους Έλληνες, ξέσπασαν οι ζεϊμπέκηδες και οι γιουρούκηδες, σκορπίζοντας τον θάνατο στους δρόμους της πόλης.
Στις σελίδες 14-22 αναφέρεται η σφαγή, η λεηλασία και η καταστροφή των Μοσχονησίων και των Κυδωνιών στις αρχές Ιουνίου 1821, με ελληνική ναυτική μοίρα να προσπαθεί να σώσει τους πρόσφυγες από τη σφαγή και την αιχμαλωσία. Στο ημερολόγιο του Αναστασίου Τσαμαδού (17 Ιουνίου) καταγράφεται ότι οι ναυτικοί με ζήλο περιποιήθηκαν τις γυναίκες και τα παιδιά, που ήταν μισοπεθαμένα από τα τραγικά γεγονότα και τη ζάλη της θάλασσας.
Από το ημερολόγιο του πλοίου «Αγαμέμνων» μαθαίνουμε (σ. 23-24) ότι: «Ιουλίου 9, ώρα 12 και μισή συναπαντούμε 8 καράβια τα οποία έβγαιναν από το Τσαντλή φορτωμένα ασκέρι τούρκικο όπου επήγαιναν να μπουκάρουν εις την Σάμο, τα οποία επερικυκλώσαμεν όλοι μαζή, και αφού μας είδαν, από τον φόβον τους, άλλα άραξαν, άλλα έξω έρριψαν και οι Τούρκοι έφυγον εις τα βουνά, αφίνοντας τα καράβια μονάχα. Αρχίσαμε να τα καίωμεν κα διά 2 ώρας τα ετελειώσαμεν όλα».
Γεγονότα από τις σφαγές αμάχων στη Σμύρνη, κατά τον Μάιο του 1821, αναφέρονται λεπτομερώς στις σελίδες 23-29. Αναφέρει ο Κων/νος Κούμας: «Έσπευδον ουν πάντες εις τα πλοία και ήν η πόλις θορύβου μεστή, τρεχόντων, μετοικούντων εις τα παράλια, μετακομιζόντων, συνωθουμένων εις τον λιμένα και την πόλιν αποκενούντων» (αυτή η εικόνα μας θυμίζει τα γεγονότα του 1922!).
Τα τραγικά γεγονότα που συνέβησαν στη Νέα Έφεσο (Κουσάντασι) περιγράφονται στις σελίδες 30-35. Τον Ιούνιο του 1821, προκειμένου οι Τούρκοι να καταπνίξουν την επανάσταση των Ελλήνων, που κήρυξε ο Σαμιώτης οπλαρχηγός Λυκούργος Λογοθέτης, προσπάθησαν να αποβιβάσουν στρατεύματα στο νησί. Όμως ο ελληνικός στόλος από 80 περίπου πλοία επιτέθηκε, πυρπόλησε ή έριξε στην ξηρά 9 τούρκικα πλοία, με αποτέλεσμα να ματαιωθεί η αποβίβασή τους στη Σάμο. Έτσι ξέσπασαν στη Νέα Έφεσο και στα γύρω χωριά της μικρασιατικής ακτής με ανήκουστες θηριωδίες. Μία γραπτή, λιτή μαρτυρία του αυτόπτη Φραγκίσκου Λιμπρίτη διασώθηκε: «1821, Ιουλίου 9. Έκαψαν των Τούρκων την αρμάδα τα ρωμαίικα καράβια ανάμεσα Σάμου και Ανατολή, ημέρα Σάββατο. Την αυτήν ημέρα έγεινε και το ρεμπελιό εις το Κουσάντασι και εβάσταξεν ημέρας 6 και εσκότωσαν ανθρώπους έως 300».
Τέλος, στον επίλογο του ημερολογίου σημειώνεται: «Φιλοδοξήσαμε να παρουσιάσουμε τα άγνωστα τραγικά γεγονότα που συνέβησαν και να προβάλουμε τη συμβολή των Μικρασιατών στην ελληνική επανάσταση του 1821… Ήταν οι ρίζες οι δικές μας, που μεγαλούργησαν και πάλι, όταν επέστρεψαν στις πατρίδες τους …και νίκησαν τον χρόνο».
Άξιοι συγχαρητηρίων ο Σύλλογος Μικρασιατών «Το Εγγλεζονήσι» και η συγγραφέας-ερευνήτρια για το ευσύνοπτο πόνημα της συμβολής των Μικρασιατών στον Αγώνα του 1821 και αξίζει να διαβαστεί.