Θ Plus

Ήλιδα – H μήτρα των Ολυμπιακών αγώνων

του Κυριάκου Παπαγεωργίου

«ες Ήλιδα δίαν, όθι κραταίουσιν Επειοί» Οδύσσεια, ω 431
Ξεκίνησα δίχως σκοπό, προορισμό και στόχο. Η Πάτρα ήταν η αφετηρία και ο ΔΡΟΜΟΣ ήταν το ταξίδι μου.
Ένας δρόμος που είναι και ο καλύτερος. Γιατί «αυτός ο δρόμος» περνάει από χωριά, λίμνες, μποστάνια, πηγές, περιβόλια, κάστρα, θέατρα, πολεμίστρες και μικρές ή μεγάλες εκπλήξεις του κοσμικού περίβολου που ανοίγει σαν βεντάλια αποκαλύπτοντας ανέξοδες μικρές ευτυχίες.
*
Πήρα τον Περιφερειακό και βρέθηκα γρήγορα στη λαιμητόμο της Πατρών – Πύργου. Τέθηκα υπό την προστασία μιας αμείλικτης συννεφιάς που συνόριαζε με το μαύρο εξουδετερώνοντας το ελάχιστο φως της ημέρας.
Μετά την Αχαγιά και το Λάππα σταμάτησα στο Βάρδα και στα Λεχαινά. Για ένα μικρό σαφάρι σιδηροδρομικών εικόνων. Η μοναξιά και η αμείλικτη ηρεμία γύρω από τις σκουριασμένες ράγες με επανέφερε στην «τάξη». Μια τάξη οιονεί συμβατική και καθόλου «διατεταγμένη»…
Συνέχισα προς Ανδραβίδα. Εκεί καθυστέρησα κομμάτι περπατώντας γύρω από την πλατεία και ρίχνοντας κλεφτές ματιές σε υπέροχα νεοκλασικά πριν φτάσω σε ένα παράξενο μνημείο: Την Αγιά Σοφιά, τη φράγκικη εκκλησιά που μοιάζει με αρχαίο τέμενος.

Η Αγία Σοφία, η μοναδική γοτθική εκκλησία στην Ελλάδα

Η Ανδραβίδα είναι ίσως η μόνη μεσαιωνική κωμόπολη της Πελοποννήσου, καθώς στα μεσαιωνικά χρόνια διατηρούσε την έδρα του Πριγκιπάτου του Μορέως. Στα χρόνια εκείνα είχε κοσμοπολίτικο χαρακτήρα, αφού στην αυλή των Βιλεαρδουίνων έβρισκαν καταφύγιο ιππότες από όλη τη δυτική Ευρώπη.
Σήμερα στην πόλη σώζονται δείγματα της μεγαλοπρέπειας της μεσαιωνικής Ανδραβίδας, το πιο σημαντικό από τα οποία είναι η εκκλησία γοτθικού ρυθμού της Αγίας Σοφίας, η μόνη εκκλησία γοτθικού ρυθμού στην Πελοπόννησο που ανήκε στο τάγμα των Δομηνικανών. Εδώ συνεδρίαζε η Μεγάλη Κούρτη, το ανώτατο δηλαδή σώμα των ευγενών, καθώς στον ίδιο αυτό χώρο γίνονταν και οι στέψεις των ηγεμόνων του Πριγκιπάτου.
Ήμουν έτοιμος να παραδοθώ στην περιπλάνηση ανά τας οδούς και τας αγυιάς της πόλεως. Αλλά αμέσως τη σκέψη μου την είλκυσαν τα όμορφα περιβόλια της ηλειακής ενδοχώρας.
Γι αυτό έφυγα βιαστικά τραβώντας ίσα μέσα στο περιβόλι των εσπερίδων. Μπήκα πρώτα απ’ όλα στον Σταφιδόκαμπο. Για ένα παλιό σινεμά, το πανέμορφο «Σινέ Ρόδον», αλλά έπεσα αδόκητα σε έναν τύμβο μικρού παιδιού, του 4ου αιώνα π.Χ.
Απέναντι από την εξαιρετικού αρχιτεκτονικού ρυθμού εκκλησία του χωριού ήταν περιφραγμένο ένα μνημείο σε βάθος τριών τεσσάρων μέτρων. Ένας τύμβος ορθογώνιος, με λαξεμένους κυβόλιθους κατείχε το κέντρο αυτού του περιφραγμένου μνημείου.
Εξαιρετικά πρωτότυπα αντικείμενα και κτερίσματα εντυπωσιάζουν σε αυτόν τον γρανιτώδη τάφο μικρών μεν διαστάσεων, αλλά τεράστιας αρχαιολογικής σημασίας. Μέσα του βρέθηκαν μια αρυβαλλόσχημη οινοχόη, ένας σκύφος μελαμβαφής, μια σφηνοειδής κύλικα και κάποια αγγεία εναγισμού.
Ύστερα βγήκα στην Εθνική οδό, από όπου αθόρυβα εισέβαλα στα Λεχαινά. Είχα κατά νου να κάνω ένα ακόμη προσκύνημα στο σπίτι του Ανδρέα Καρκαβίτσα, δίπλα από την εκκλησία του Αγίου Δημητρίου. Το έκαμα πολύ βιαστικά. Βγαίνοντας από τα Λεχαινά ανοίχτηκαν δυο προοπτικές. Η μια να κατευθυνθώ προς Κυλλήνη μέσω Βαρθολομιού, προκειμένου να πατήσω επί τέλους το κάστρο του Γοδεφρείγου, στο Χλεμούτσι, στο οποίο ποτέ δεν είχα καταφέρει να παρεισφρύσω κι η άλλη εκδοχή ήταν να χωθώ εγκάρσια στο εσωτερικό της Ηλείας και να κινηθώ ίσαμε την τεχνητή λίμνη του Πηνειού. Αμυδρά μου είχε κάτσει η ιδέα να ιδώ ύστερα από είκοσι χρόνια τις αναπλάσεις και την αποκάλυψη του αρχαίου θεάτρου της Ήλιδας.
Ήμουνα λοιπόν στην ιστορική Γαστούνη. Πού ήθελα να πάω; Δυτικά, προς το παράλιο μέτωπο της Ηλείας ή ανατολικά, στο εσωτερικό της Ηλειακής ενδοχώρας;
Ακολούθησα τη δεύτερη εκδοχή. Και…
Και έτσι ανακάλυψα το υπέροχο αρχαιολογικό πάρκο της αρχαίας Ήλιδας. Και ειδικότερα το αρχαίο θέατρο που θεωρώ πως είναι ένα από τα πιο ιδιόσχημα θεατρικά μορφώματα της αρχαιότητας.

Το αρχαίο θέατρο της Ήλιδας

Ο αρχαιολογικός χώρος της Ήλιδας δεν είναι καινούργια ανακάλυψη. Ο χώρος προϋπάρχει ως αρχαιολογική ζώνη μιας πολιτείας που καταξιώθηκε στον αρχαίο κόσμο ως η πόλη που αναλάμβανε τη διοργάνωση των Ολυμπιακών Αγώνων. Η Ήλιδα λοιπόν υπήρξε ο τόπος όπου οι αθλητές συγκεντρώνονταν από όλα τα μέρη της γνωστής Ελλάδας, προκειμένου να λάβουν μέρος σε κάποιο ή όποια αθλήματα επιθυμούσαν. Για τον λόγο αυτό ερχόντουσαν εδώ στην Ήλιδα, ώστε να συναντηθούν προαγωνιστικά όλοι οι υποψήφιοι και να γνωριστούν μεταξύ τους ή να προετοιμαστούν προπονούμενοι στο αγώνισμά του ο καθένας.
Τότε, πριν είκοσι περίπου χρόνια η αρχαιολογική σκαπάνη είχε φέρει στο φως το κοίλο του θεάτρου που είχε σκεπαστεί με ξύλινες τάβλες, δείχνοντας – τότε – ένα κοτέτσι καμωμένο από δοκάρια πέταυρα και σανίδες.
Τώρα, τι…;
*
Tώρα διασχίζω την εσωτερική καμπύλη της κοιλάδας που οριοθετεί τη διαδρομή Γαστούνη – Πηνειός και προσπερνάω τον Κόροιβο, το Ρουπάκι, το Σώστι και το Αυγείο (μπας και είναι ο λόφος των κόπρων του Αυγεία;)…
Σε δώδεκα ακριβώς χιλιόμετρα παρακάμπτω τον οικισμό της Νέας Ήλιδας και αφήνοντας δεξιά μου το καινούργιο Μουσείο της, επιβαίνω μιας σειράς λοφοειδών κυματισμών, για να καταλήξω στην είσοδο της αρχαιολογικής ζώνης, όπου εκτείνεται και ο πρώτος αρχαίος συνοικισμός.
Η πόλη της Ηλείας καταλαμβάνει το χώρο που ορίζεται από την κοίτη του Πηνειού ποταμού μέχρι το λόφο της ακρόπολης. Ο πρώτος αυτός συνοικισμός είχε πραγματοποιηθεί τον 12ο αιώνα π.Χ. η δημιουργία όμως της μεγάλης πόλης ανάγεται στο 471 π.Χ. και συμπίπτει με την εποχή της ακμής του κράτους των Ηλείων. Οργανώθηκε σύμφωνα με το Ιπποδάμειο σύστημα και περιλάμβανε Γυμνάσιο, Αγορά, εργαστήρια, καταστήματα κι ένα μεγάλο Ιερό στο κέντρο.
Aνάμεσα στην Αγορά και στην κυρίως πόλη ανακαλύφθηκαν τα ερείπια ναού ρωμαίων αυτοκρατόρων, τον οποίο είχε επισημάνει και αποθαυμάσει ο Παυσανίας, στη δε διασταύρωση των δυο κεντρικών οδών ανακάλυψε ο τελευταίος και τμήματα οικοδομικών νησίδων.
*

Η τεχνητή λίμνη του Πηνειού

Έψαχνα το θέατρο και δεν το έβρισκα. Μπήκα πάλι στο αυτοκίνητο και κινήθηκα προς τα ανατολικά, εκεί όπου τελικά υπάρχει η είσοδος του θεάτρου. Αλλά η ώρα είναι τέσσερις και ο χώρος είναι κλειστός.
Υπάρχει φύλακας βέβαια που με βλέπει και με λοιδορεί. Τι γυρεύω τέτοια ώρα στο θέατρο; «Είσαι τυχερός», μου λέει «γιατί μέσα είναι αρχαιολόγοι που ενημερώνουν τον Δήμαρχο»…
Έτσι με μπάζει στα μουλωχτά κι εγώ τρέχοντας καταφέρνω να φέρω μια γυροβολιά τον τεράστιο χωμάτινο χώρο του θεάτρου και να βυθιστώ σε μιαν έκσταση μυστηρίου και φαντασίας…
Το θέατρο της Ήλιδας κατασκευάστηκε στα τέλη του 4ου αιώνα π.Χ. στο βορειοανατολικό άκρο της Αγοράς της πόλης, σε θέση επίκαιρη όσο και ειδυλλιακή, η οποία είχε χρησιμοποιηθεί κατά την πρώιμη εποχή του χαλκού, αλλά και των υπομυκηναϊκών χρόνων ως νεκροταφείο.
Στον χώρο του θεάτρου βρέθηκαν πήλινες προτομές γυναικείων θεοτήτων των κλασικών χρόνων και ενδείξεις λιτανείας του Διόνυσου, τον οποίο τιμούσαν ιδιαιτέρως οι Ηλείοι.
Οι κατασκευαστές του θεάτρου εκμεταλλεύτηκαν με τον καλύτερο τρόπο το φυσικό πρανές του τόπου, το οποίο ωστόσο ενίσχυσαν με επιχωματώσεις και ισχυρά λιθόκτιστα αναθήματα, ώστε να αποκτήσει ο χώρος την επιθυμητή κλίση και να σχηματισθεί το κοίλο, χωρητικότητας 8.000 ατόμων.
Ο συνδυασμός του χωμάτινου κοίλου με την κυκλική ορχήστρα και τη λίθινη σκηνή αποτελεί ενδιαφέρον σύνολο, ενώ η γενική εντύπωση συμπληρώνεται από τους έξι χαλικόστρωτους ακτινωτούς διαδρόμους και τον μεγάλο λίθινο αποχετευτικό αγωγό που συγκέντρωνε τα νερά της βροχής από το κοίλο, την ορχήστρα και τη σκηνή και τα διοχέτευε προς το ποτάμι του Πηνειού.
Ωστόσο, κατά την ύστερη αρχαιότητα, όταν πια το θέατρο αδράνησε, ο χώρος λειτούργησε ως νεκροταφείο.
Τα μαζεύω λοιπόν γρήγορα και φεύγω ακόμη ανατολικότερα με κατεύθυνση την ακρόπολη της Αγίας Παρασκευής. Σε έναν άλλο περιφραγμένο χώρο, στις παρυφές της ακρόπολης βρίσκεται μια τούμπα, με διαγώνιες τομές, και εγκάρσιους ογκόλιθους που πρέπει να ήταν το νεκροταφείο του παλαιότερου Συνοικισμού.
Από πάνω μου ξεχωρίζει ο εντυπωσιακός λόφος της περιοχής όπου βρισκόταν η αρχαία ακρόπολη της Ήλιδας, δίχως όμως κανένα εύρημα ή κατάλοιπο από την εποχή εκείνη.
*
Στη συνέχεια και καθώς ο χρόνος που μου έχει απομείνει είναι ελάχιστος, αντί να γυρίσω πίσω, τραβώ ευθεία προς την τεχνητή λίμνη του Πηνειού, που βρίσκεται σε απόσταση όχι μεγαλύτερη των τριών χιλιομέτρων από την Ήλιδα.
Περνάω το χωριουδάκι του Αγίου Δημητρίου και σε μια περίεργη αναστροφή του δρόμου καβατζάρω το φράγμα και βρίσκομαι ξαφνικά μπροστά στο εντυπωσιακό λιμναίο σύστημα του Πηνειού.
Είναι αργά για να αποτιμήσω την ομορφιά και τις εκπληκτικές εικόνες που προσφέρει η δυτική άποψη της τεχνητής λίμνης.
Στο βάθος καθρεφτίζονται οι αλπικές κορυφές του Ερύμανθου, καθώς και εκείνη η πολύ ιδιαίτερη κορυφογραμμή του όρους Σκόλλις, μια δαντελωτή ράχη, το ύψος της οποίας δεν υπερβαίνει τα 960 μέτρα.
Διασχίζω όλη τη δυτική ακτογραμμή του φράγματος και στο τέλος της ασφάλτινης αυτής πορείας διακρίνω μια πινακίδα που με οδηγεί στο Βάρδα από πολύ κοντινότερη διαδρομή.
Έχει πέσει η νύχτα και το απολογητικό μου κέρδος είναι οι αναπάντεχες εικόνες από το σαφάρι αυτό της δυτικής Πελοποννήσου, που όχι μόνο δεν ήταν ασήμαντο, αλλά μου έχουν ανοίξει την όρεξη για αναλυτικότερες περιπλανήσεις στο βαθύ σώμα της Ηλειακής ενδοχώρας.
20 του Γενάρη του 2019

Προηγούμενο ΆρθροΕπόμενο Άρθρο
Μοιραστείτε το