«Ιδιωματικό Λεξιλόγιο της Ζαγοράς» του Νίκου Διαμαντάκου – Μια πολύτιμη προγονική κληρονομιά

Της
Αγγελικής Θάνου
δρ Παιδαγωγικών και συγγραφέα

Το «Ιδιωματικό λεξιλόγιο της Ζαγοράς» του δασκάλου και συγγραφέα Νικόλαου Γ. Διαμαντάκου αποτελεί μια πλήρη και αναλυτική έρευνα στο πεδίο της ιδιωματικής γλώσσας. Μια καλαίσθητη έκδοση 440 σελίδων που αφήνει παρακαταθήκη στους νεότερους, ντόπιους και μη, έναν γλωσσικό θησαυρό, μια διαθήκη ντοπιολαλιάς. Το συγκεκριμένο έργο δεν δίνει βαρύτητα μόνο στην καθαυτό ετυμολογία των λέξεων της περιοχής της Ζαγοράς, αλλά ενδιαφέρεται εξίσου και για την ιστορία τους, δηλαδή την ιστορία του ελληνικού λεξιλογίου από την αρχαιότητα έως σήμερα. Πρόκειται για μια έκδοση του Δήμου Ζαγοράς – Μουρεσίου (2021).
Ο αναγνώστης θα συναντήσει 2.000 φράσεις, πάνω από 5.200 ιδιωματικές λέξεις, θα έρθει σε επαφή με 1.800 παράγωγες από αρχαία λήμματα, θα θυμηθεί πάνω από 100 παροιμίες που αξιοποιούν ιδιωματικό λόγο και ίσως ξαναπαίξει τα παιχνίδια των παιδικών του χρόνων που περιγράφονται με σαφήνεια, θα ψελλίσει λαϊκά στιχουργήματα. Ένας πολύτιμος θησαυρός, ένα έγκυρο και πληρέστατα ενημερωμένο λεξικό χρήσιμο σε ιστορικούς, φιλολόγους, λαογράφους, εκπαιδευτικούς κ.ά.
Παραθέτω μερικά παραδείγματα λέξεων – λημμάτων, τα οποία αναδεικνύουν την επιστημοσύνη, τη γνώση, τον σεβασμό στο έργο μα και την ερευνητική μέθεξη του συγγραφέα.
Ζαγκλακούτις (οι): κακό, ακαλαίσθητο γράψιμο, συνώνυμο με τα ορνιθοσκαλίσματα. «Πρόσιχι να γράφς καλά γράμματα, όχ’ ζαγκλακούτις».
Λσσιάζου (ρ): λυσσιάζω, λυσσώ: 1) προσβάλλομαι από την αρρώστια της λύσσας, 2) επιθυμώ κάτι με σφοδρότητα. «Λύσσαξι να πάει στου παγγύρ’». 3) Έχω μίσος, κακία, έχθρα για κάποιον. «Λύσσιαξι να μας κατηγορεί η φαρμάκου!». Παράγωγα: λυσσιασμένους, λυσσιάρς, λσσιάρκου (σκυλί). Προέλευση: Η λέξη λύσσα είναι αρχαία > μανία, οργή, ορμή, παραφροσύνη. Παράγωγα: λυσσάω, λυσσαίνω, λυσσώδης, λυσσαλέος. (Liddel – Scott, Γ’, 67).
Ματίζου (ρ): αυξάνω ένα ύφασμα ή ένα σχοινί ενός ίδιου κομματιού που λέγεται ματ’σιά ή μάτισμα. Προέλευση: από το αρχαίο ρήμα αμματίζω > δένω, δεσμεύω, συνδέω. Επίσης υπάρχει η ομόρριζη λέξη άμμα (το) , του άμματος, > κάτι που είναι δεμένο, όπως κόμπος, θηλειά, κρίκος αλυσίδας. Είναι παράγωγα του ρήματος άπτω, > συνδέω, προσκολλώ. (Liddel – Scott, Α’, 136, – Μπαμινιώτης, 1182).
Ψόφους (ο): ψόφος,> 1) θάνατος ζώου, παράδειγμα «κακό σκλί ψόφου δεν εχ’». 2) πολύ τσουχτερό κρύο, παγωνιά. «Απόψ’ θα κάν’ ψόφου». 3)λέγεται και ως κατάρα. «Κακόν ψόφου να εχ’»,> κακό τέλος, κακό θάνατο. Σύνθετες λαϊκές λέξεις: ψουφουγόμαρου, ψουφουμούλαρου, ψουφόγατα. Προέλευση από την αρχαία λέξη ψόφος και αρχικά σήμαινε χτύπο, κρότο, θόρυβο, αλλά κατά τον μεσαίωνα πήρε την έννοια του αδύνατου, του ελαττούμενου ήχουκαι κατ΄ επέκταση την έννοια του άηχου, οπότε μτφ σήμαινε το θάνατο για τα ζώα. Η λέξη ψοφοδεής (ψόφος + δέος0 σημαίνει ότι κάποιος φοβάται τους κρότους, τους θορύβους, δηλαδή φοβάται υπερβολικά, είναι δειλός. Liddel – Scott, Δ’, 687, – Μπαμπινιώτης, 2189).
Είναι ολοφάνερη η βαθιά και εμπεριστατωμένη ενασχόληση του συγγραφέα με το αντικείμενο που πραγματεύεται. Με ιδιαίτερα έξυπνες τεχνικές γραφής υποστηρίζει, προστατεύει και αναδεικνύει ταυτόχρονα με επιτυχία το ζήτημα της προφοράς ώστε να είναι εύπεπτη για όλους τους αναγνώστες. Προσωπικά νιώθω μεγάλη χαρά και μια εγγύτητα επειδή καθώς ξεφυλλίζω το συγκεκριμένο βιβλίο συναντώ πολλές λέξεις – φράσεις του γενέθλιου τόπου μου (Κανάλια Μαγνησίας). Ακουμπέτ’, αλακάπα, αμασκάλ’, βαρκό, γανιάζου, γούπατου, γριβάδ’, ζαγκλακούτις, ζβάρνα, θα λα, θηκιαστή, καλακάν’ , καμπήσιους, καραβίζου, κλαπατσίμπανα, κούτσκου, λαχανόπτα, μάκου, μτζήθρα,μυξουμάντλου, νταβαντούρ’,ξιστρίβουμι, ουρλιοκοπώ, παρμάρα, πατόκουρφα, πισκίρ’, πουδαρώνου, πουδουνάρ’, σαζάνια, σαμέσα, σκιπάρ’, σμπέθιρους, σουρτουκλεμές, σφουντύλου, τ’ Αϊ – Κούκ’, τριφτό, τσάκνου, φαντουπάν’, φτσέλ’, χαζουντάμαρου, χουρουσπιρίδα, χώργια, ψόφους, ώμους, κ.λπ. είναι κάποιες από αυτές που ανέσυραν εντός μου ακούσματα, μυρωδιές, πρόσωπα, μνήμες με βαθιά συγκίνηση. Άλλωστε όταν η λίμνη Κάρλα – Βοιβηίδα ήταν στις δόξες της, τα δυο χωριά πηγαινοέρχονταν ανταλλάσσοντας προϊόντα και λέξεις. Οι ψαρομανάβηδες της Ζαγοράς παίρνοντας τα γλυκά ψάρια της Κάρλας αντάλλαζαν και τοπικά ιδιώματα με τους Καναλιώτες ψαράδες.
Ο Νίκος Διαμαντάκος γεννήθηκε στη Ζαγορά. Υπηρέτησε την Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση ως δάσκαλος. Μετά την αφυπηρέτησή του και μέχρι σήμερα ασχολείται με ζήλο και μεθοδικότητα με την έρευνα της ιστορίας της γενέτειράς του της Ζαγοράς, καθώς και του γειτονικού Πουρίου. Επτά βιβλία φέρουν το όνομά του όπως και πληθώρα άρθρων και δημοσιευμάτων σε εφημερίδες και περιοδικά έχουν την υπογραφή του. Είναι ενεργό μέλος λογοτεχνικών και κοινωνικών Συλλόγων της περιοχής Μαγνησίας. Έχει τιμηθεί για το έργο του από φορείς του γενέθλιου τόπου του και της Κοινότητας Πουρίου.
Στην εισαγωγή του ο συγγραφέας αναφέρει χαρακτηριστικά: «…Θεωρώ ότι πέτυχα σε ικανοποιητικό βαθμό, έχοντας ως πυξίδα και ως ασπίδα την αποφθεγματική φράση του μεγάλου Άγγλου λογοτέχνη και λεξικογράφου Σαμουήλ Τζόνσον, που είπε πριν από τρεις περίπου αιώνες: «Τα λεξικά είναι σαν τα ρολόγια. Το χειρότερο είναι καλύτερο από το τίποτα και το καλύτερο δεν είναι απόλυτα ακριβές»…