Η Θεώρηση του Ανθρώπινου Βίου στην Αρχαία Ελληνική Τραγωδία – Ένα πόνημα από τη Βολιώτισσα Ελένη Σκοτεινιώτη

Ελένη Σκοτεινιώτη,

Η Θεώρηση του Ανθρώπινου 

Βίου στην Αρχαία 

Ελληνική Τραγωδία, 

Εκδόσεις Γρηγόρη

Η αττική τραγωδία, το είδος του θεάτρου που αποτελεί την ύψιστη έκφραση του πνεύματος και του πολιτισμού του αθηναϊκού κράτους του 5ου αι. π.Χ., συνεχίζει, στις μέρες μας, κατά την τρίτη δεκαετία του 21ου αι. μ.Χ., όχι μόνο να αποτελεί σημείο αναφοράς για τους ανθρώπους του θεάτρου διεθνώς, αλλά και να κρατά αμείωτο το ενδιαφέρον του σύγχρονου κοινού ανά την υφήλιο, όπως δείχνουν οι συνεχείς απόπειρες μεταφοράς του στη σύγχρονη σκηνή και οι ποικίλες μελέτες σχετικά με το είδος στη διεθνή βιβλιογραφία. Το γιατί και το πώς συμβαίνει να διατηρείται τόσο έντονο το ενδιαφέρον του κόσμου (ειδικών και κοινού) για το καλλιτεχνικό και πνευματικό αυτό δημιούργημα, που φέρει τη σφραγίδα του κλασικού αθηναϊκού πολιτισμού, αποτελεί την επιβεβαίωση της πίστης όσων δεν παύουν να βλέπουν στον αρχαιοελληνικό πολιτισμό όχι μόνο το θεμέλιο της ευρωπαϊκής πολιτιστικής παράδοσης, αλλά και την ισχυρή και τεράστιας σημασίας για την εποχή μας γονιμοποιό επίδραση του διαλόγου με το ελληνικό κλασικό πνεύμα. Η στροφή στα μεγάλα έργα αυτού του πνεύματος αποτελεί μια μορφή αντίστασης σε ιδεολογικά και κοινωνικά ρεύματα που εμφανίζονται στην εποχή μας και διέπονται από πνεύμα σφοδρής αμφισβήτησης των κλασικών ανθρωπιστικών αξιών.

Το παρόν βιβλίο, στο οποίο παρουσιάζονται θεμελιακά και ουσιώδη στοιχεία της αρχαιοελληνικής τραγικής θέασης του κόσμου και του ανθρώπινου βίου, αποτελεί καρπό της ανάγκης της συγγραφέως να μοιραστεί με ενδιαφερόμενους αναγνώστες τη διανοητική και αισθητική απόλαυση που προσφέρει η εμβύθιση στον κόσμο της αρχαιοελληνικής τραγικής κοσμοαντίληψης. 

Τα θέματα που εξετάζονται στο βιβλίο προσφέρονται με μια τριμερή οργάνωση. Στο Α’ Μέρος, με τίτλο «Θεοί και υπερφυσικές δυνάμεις» αναδεικνύονται θέματα που αφορούν τη σχέση του ανθρώπου και της ζωής του με επιρροές που βρίσκονται πέρα από τα όρια ελέγχου του, αυτές που ονομάζονται υπερφυσικές ή υπέρλογες, καθώς και τη στάση απέναντι σε αυτές τις δυνάμεις, η οποία εκτείνεται από το δέος, την ευγνωμοσύνη και την υποταγή ως την αμφισβήτηση και τη διαμαρτυρία για την αδικία των θεών. Εδώ προβάλλει ο ρόλος των θεών, αλλά και της Μοίρας- Ανάγκης, όπως και της πίστης στην επιρροή του προπατορικού αμαρτήματος στη ζωή των ανθρώπων. Ο θρησκευτικός αυτός φόβος συνιστά πάντοτε, αλλά με μεγαλύτερη ένταση στα έργα του αρχαιότερου από τους ποιητές, του Αισχύλου, το αντίπαλο δέος στις ενέργειες των ανθρώπων, που μέσα από τα παθήματα και τις συγκρούσεις μαζί του, οδηγούνται, τελικά, στη φώτιση και τη σοφία. Στο Β’ Μέρος, με τίτλο «Ο τραγικός ήρωας», εξετάζεται η ευθύνη και η συμβολή του ανθρώπου, με τις αρετές του και τα πάθη του, στη διαμόρφωση της ζωής του και των καταστάσεων στις οποίες υποπίπτει, ενώ στο Γ’ Μέρος, με τίτλο «Ηθικές και πολιτικές αξίες – Σοφία ζωής», εκτίθενται οι αξίες που ορίζουν τα πρότυπα συμπεριφοράς στην προσωπική και κοινωνική ζωή και αποτελούν οδηγό για την αποφυγή των δεινών και την εξασφάλιση της ευτυχίας (ευπραγίας). 

Θα μπορούσε, βέβαια, να τεθεί το ερώτημα αν και πώς μπορεί ο σημερινός άνθρωπος να βρει σημεία ψυχικής, διανοητικής ή βιωματικής σχέσης και προσέγγισης στα έργα των αρχαίων τραγικών σε μια εποχή που αναπτύσσει απέναντι στα υπαρξιακά και κοινωνικά ζητήματα όλο και πιο απομακρυσμένες απαντήσεις από εκείνες των κοσμοαντιλήψεων της ελληνικής τραγωδίας. Η απάντηση σ’ αυτό το ερώτημα είναι, όπως εξάλλου έχουν επανειλημμένα επισημάνει και οι σοφοί μελετητές ανά τον κόσμο, ότι η θεώρηση του βίου στην αρχαιοελληνική τραγωδία δεν είναι μονιστική, αλλά αναδεικνύει σταθερά τις αντιθέσεις που, ποικίλη και απρόβλεπτη, προσφέρει η ζωή. Με την ανάδειξη της σύγκρουσης του ανθρώπου με τη μοίρα του, αλλά και με τα πάθη του, μέσα από την οποία δείχνεται ο δρόμος της Αιδούς και της αποφυγής της Ύβρεως, προσφέρονται στους ανθρώπους κάθε εποχής πολύτιμα μαθήματα για την ερμηνεία της ανθρώπινης φύσης και ζωής. Οι εκάστοτε κρίσιμες περιστάσεις, πόλεμοι, επιθετικότητα, φυσικές καταστροφές, επιβεβαιώνουν την οδυνηρή αλήθεια για τις καταστροφικές συνέπειες της Ύβρεως και δείχνουν πως η «σοφία» της αρχαιοελληνικής τραγικής σκέψης για τα μεγάλα ζητήματα της ζωής παραμένει επίκαιρη. 

Το παρόν πόνημα θέλησε να δείξει ακριβώς την αξία που έχει η θεώρηση αυτή για τη βαθύτερη κατανόηση της περιπέτειας της ανθρώπινης ύπαρξης.

Η Ελένη Σκοτεινιώτη γεννήθηκε στον Βόλο, όπου και περάτωσε τις εγκύκλιες σπουδές της. Πτυχιούχος του Τμήματος Φιλολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του ΕΚΠΑ, υπηρέτησε ως φιλόλογος στη δημόσια δευτεροβάθμια εκπαίδευση (1982-2014). Το 2003 έλαβε τον τίτλο του διδάκτορα του Πανεπιστημίου Αθηνών για τη διατριβή της, με τίτλο «Φώτης Κόντογλου. Η γραφή του ως διακείμενο» (εκδ. Σοκόλης, 2009), όπου πραγματεύεται την ερμηνεία του λογοτεχνικού έργου του Φ. Κόντογλου υπό το πρίσμα της ανατολικής – βυζαντινής και λαϊκής θεώρησης της τέχνης και του κόσμου. Έχει δημοσιεύσει άρθρα για το έργο του Φ. Κόντογλου σε φιλολογικά περιοδικά (Γλώσσα, Νέα Εστία, κ.ά.).