Άρθρα

Η συμμετοχή των Μικρασιατών στο 1821: «Ονόματα Γυναικών της Ιωνίας» από τη Βασιλεία Γιασιράνη-Κυρίτση

Του Δημήτρη Κωνσταντάρα-Σταθαρά

Ο Δήμος Νέας Ιωνίας Αττικής, που δημιουργήθηκε μετά την τραγωδία του 1922, έχει ιδρύσει το Κέντρο Σπουδής και Ανάδειξης Μικρασιάτικου Πολιτισμού (ΚΕ.ΜΙ.ΠΟ.), με σκοπό την ανάδειξη του Πολιτισμού των αλησμόνητων Πατρίδων.
Μέσα στο πλαίσιο αυτό, όπως σημειώνει ο πρόεδρός του κ. Λουκάς Χριστοδούλου, «που φέτος γιορτάζουμε και τιμούμε τα 200 χρόνια από την έναρξη της Εθνικής Παλιγγενεσίας, πήραμε την απόφαση… στη συγγραφή ενός επετειακού τόμου. Το θέμα ήταν «Η συμμετοχή των Μικρασιατών στην Επανάσταση του 1821».
Στα μέλη της Επιτροπής Αξιολόγησης ήταν και ο Τάκης Σαλκιτζόγλου, συγγραφέας, ο οποίος είχε προσκληθεί από τους «Ίωνες» και παρουσίασε εδώ το βιβλίο του «Η Μικρά Ασία στην Επανάσταση του 1821» στις 14-03-2011 στο Πολιτιστικό Κέντρο Δήμου Νέας Ιωνίας. Από τις υποβληθείσες εργασίες επέλεξαν δέκα, οι οποίες εκδόθηκαν σε έναν καλαίσθητο τόμο 247 σελίδων. Οι τίτλοι των εργασιών αυτών και οι συγγραφείς είναι:
-Τα Ιωνικά παράλια στην Επανάσταση του 1821 (Μαρίας Βεϊνόγλου).
-Οι Κυδωνίες στην Ελληνική Επανάσταση του 1821 (Ειρήνης Π. Βεκρή).
-Η συμμετοχή της Καππαδοκίας στην Επανάσταση του 1821 (Αρχάγγελου Γ. Γαβριήλ).
-Ονόματα Γυναικών της Ιωνίας (Βασιλείας Γιασιράνη-Κυρίτση).
-Η Λυκία στην Επανάσταση του 1821 – Μάκρη, Λιβίσι, Καστελλόριζο (Μιχάλη Παν. Δελησάββα).
-Όψεις της συμμετοχής των Ελλήνων της Ιωνίας στην Επανάσταση του 1821: Από τις Κυδωνίες και τη Σμύρνη, στην «Ιωνική Φάλαγγα» (Θεοφάνη Μαλκίδη).
-Η Συμβολή των Μικρασιατών στην Επανάσταση του 1821 μέσα από τα Απομνημονεύματα του στρατηγού Ευστράτιου Πίσσα (Φωτεινής Μανιά).
-Η Συμβολή των Κωνσταντινουπολιτών στον Αγώνα του 1821 (συντάχθηκε και επιμελήθηκε από τον Βασίλη Μούτσογλου, πρέσβη ε.τ. εκ μέρους του Συλλόγου Κωνσταντινουπολιτών).
-Η Συμβολή της οικογένειας του Σμυρναίου ιατρού Μιχαήλ Ναύτη στον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα του 1821 και στην ίδρυση του νεοσύστατου Ελληνικού κράτους (Ειρήνης Χαρδαλή).
-Ο «Χατζή Χρήστος ο Καισαρεύς»: Καππαδόκης αγωνιστής του Έθνους στα οθωνικά αρχεία των Γενικών Αρχείων του Κράτους (Ιορδάνας Χατζηισαάκ).
Το βιβλίο κλείνει με μια εργασία από το Αρχείο του Κώστα Νίγδελη – συγγραφέα, προέδρου Μουσείου Προσφυγικού Ελληνισμού Ιεράς Μητροπόλεως Νεαπόλεως-Σταυρουπόλεως με τίτλο «Πρωτοσέλιδα Εφημερίδων 25ης Μαρτίου, περιόδου 1897-1967».
Το βιβλίο στο εμπροσθόφυλλο κοσμείται από τον πίνακα του Γύζη «Η Δόξα των Ψαρών» και στο οπισθόφυλλο τον χάρτη της Ελλάδας, με τις διαδοχικές επεκτάσεις.

Εμείς θα παρουσιάσουμε επιγραμματικά την εργασία της γνωστής φιλολόγου-ερευνήτριας Βασιλείας Γιασιράνη-Κυρίτση, που έχει τον τίτλο «Ονόματα Γυναικών της Ιωνίας» και αναφέρεται σε 12 γυναίκες με προσφορά στην Επανάσταση του 1821. Για τεκμηρίωση παραθέτει 79 υποσημειώσεις.


Δασκαλογιάννη Μαρία: Ήταν κόρη του επαναστάτη της Κρήτης Δασκαλογιάννη, που θανατώθηκε οικτρά στο Ηράκλειο το 1771. Δεκαοχτάχρονο κορίτσι, δόθηκε σκλάβα σε αξιωματούχο Τούρκο. Μετά από απίστευτες περιπέτειες και τις φρικαλεότητες στην Κωνσταντινούπολη το 1821 (απαγχονισμός πατριάρχη Γρηγορίου Ε’ κ.ά.) βρέθηκε προσκυνήτρια στο νησί της Τήνου και κατόπιν μοναχή και ευεργέτιδα του Ιδρύματος της Ευαγγελίστριας. Πέθανε στο νησί της Παναγίας το 1823.

Μαριγώ Ζαραφοπούλα: Από τα Ταταύλα της Κωνσταντινούπολης. Όταν ανακαλύφθηκε η συμμετοχή της και του αδελφού της εμπόρου Χατζηβασίλη στη Φιλική Εταιρεία, ο αδελφός της καρατομήθηκε το 1821. Αυτή διασώθηκε και έφτασε στην Ύδρα, κομίζοντας μεγάλο χρηματικό ποσό για τις ανάγκες του Αγώνα. Πέθανε άπορη μετά το 1865.
Μαυρογένους-Νέγρη Ευφροσύνη: Κόρη του ηγεμόνα της Βλαχίας Νικόλαου Μαυρογένη, παντρεύτηκε τον Κων/νο Νέγρη. Στο σαλόνι της έκανε μυστικές συναθροίσεις των μυημένων στη Φιλική Εταιρεία. Στις 4 Απριλίου 1821 ο πατέρας της και ο άνδρας της αποκεφαλίστηκαν και αυτή με τα παιδιά της εξορίστηκε. Μετά τρία χρόνια μεταφέρθηκε στην Προύσα, όπου βοήθησε την ελληνική κοινότητα του Καγιαμπασίου.

Μαυροκορδάτου-Μουρούζη Ραλλού: Κόρη του Αλέξανδρου Μαυροκορδάτου. Παντρεύτηκε το 1802 τον γιο του ηγεμόνα της Μολδαβίας, τον Κωνσταντίνο Μουρούζη, που χρημάτισε «Μέγας Διερμηνέας της Πύλης», τον οποίο οι Τούρκοι αποκεφάλισαν μόλις κηρύχτηκε η Ελληνική Επανάσταση. Η ίδια μαζί με τα εφτά παιδιά της κατέφυγε στην Οδησσό. Η Ραλλού Μουρούζη ήταν μια από τις δωρήτριες του πολιτικού νοσοκομείου της οδού Ακαδημίας 50, που θεμελιώθηκε το 1836. Πέθανε το 1860 και ετάφη στο Α’ νεκροταφείο Αθηνών.
Μουρούζη-Σούτσου Ζωή: Κόρη του Κων/νου Μουρούζη. Το 1821 η οικογένειά της κατέφυγε στη Ρωσία και παντρεύτηκε τον Αλέξανδρο Σούτσο, που ήταν μυημένος στη Φιλική Εταιρεία. Η Ζωή διετέλεσε πρόεδρος του διοικητικού συμβουλίου του «Αμαλίειου Ορφανοτροφείου» από το 1862 έως το 1878, που πέθανε. Στην κηδεία της τιμητική ακολουθία αποτελούσαν 120 ορφανά.

Μουρούζη-Υψηλάντου Μαρία: Κόρη του Κωνσταντίνου Μουρούζη, του Μεγάλου Διερμηνέα της Πύλης, που μετά την Επανάσταση του Αλέξανδρου Υψηλάντη στο Ιάσιο το 1821 αποκεφαλίστηκε. Η οικογένεια κατέφυγε στην Οδησσό, όπου η Μαρία πρόσφερε χρήματα για την ίδρυση ασύλου. Το 1830 παντρεύτηκε τον Γεώργιο Υψηλάντη, τον ιερολοχίτη, αδελφό του Αλέξανδρου. Το 1846 ο Γεώργιος πέθανε στο Βουκουρέστι και μετέφερε τη σορό του στο Ναύπλιο, πλάι στον άλλο αδελφό του Δημήτριο, που είχε πεθάνει το 1832. Η Μαρία από τότε εγκαταστάθηκε στην Αθήνα. Περιμάζεψε ορφανά και με τη βοήθεια της βασίλισσας Αμαλίας δημιούργησε το «Αμαλίειο Ορφανοτροφείο». Πέθανε το 1862 και ετάφη στο Α’ Νεκροταφείο Αθηνών.
Ξάνθου Κρουστάλα Σεβαστή: Σύζυγος του Εμμανουήλ Ξάνθου, ενός εκ των ιδρυτών της Φιλικής Εταιρείας με καταγωγή από το Αρβανιτοχώρι της Πόλης. Βοήθησε ποικιλοτρόπως τον σύζυγό της στη Φιλική Εταιρεία και στον μετέπειτα βίο του που είχε δυσκολίες.

Σκαναβή-Μαυρογένους Μαργιώρα: Καταγόταν από τα Μουδανιά. Το 1760 παντρεύτηκε τον Φαναριώτη Νικόλαο Μαυρογένη, που καρατομήθηκε. Η Επανάσταση του 1821 βρήκε τη Μαργιώρα στην Κων/πολη κι εξορίστηκε με τα παιδιά της στη Μικρά Ασία. Μετά γύρισαν στην Προύσα, όπου βοήθησε την ελληνική κοινότητα. Πέθανε εκεί το 1829.

Σκαρλάτου-Καλλιμάχη Σμαράγδα: Κόρη του Νικόλαου Μαυρογένη. Το 1806 παντρεύτηκε τον γιατρό και φιλόσοφο Σκαρλάτο Καλλιμάχη, ηγεμόνα της Μολδαβίας που το 1821 θανατώθηκε. Η Σμαράγδα με τα παιδιά της, τη μητέρα και τα αδέλφια εξορίστηκαν. Μετά επέστρεψαν στην Προύσα. Εκεί ίδρυσαν σχολή. Στη βιβλιοθήκη της σχολής χάρισε έναν χάρτη του Ρήγα, που τον είχε μαζί της στην εξορία και το λεξικό του Άνθιμου Γαζή. Απεβίωσε στο Ιάσιο το 1837.

Στούρτζα Έντλινγκ Ρωξάνδρα: Κόρη του Σκαρλάτου Στούρτζα, που καταγόταν από επώνυμη οικογένεια της Μολδαβίας. Επιλέχθηκε Κυρία επί των τιμών της αυτοκράτειρας της Ρωσίας. Το 1809 γνωρίστηκε με τον Ιωάννη Καποδίστρια, σε επίπεδο βαθιάς φιλίας και εκτίμησης. Στην Ευρώπη το 1816 παντρεύτηκε, πιεστικά, τον κόμη Έντλινγκ. Στη Βιέννη συνάντησε ξανά τον Καποδίστρια, που της εξέφρασε την επιθυμία του να προσηλωθεί στην ελληνική υπόθεση κι εκείνη του ζήτησε να μείνουν τουλάχιστον φίλοι, μοιραζόμενοι μια κοινή προσπάθεια της απελευθέρωσης των Ελλήνων. Η επικοινωνία-αλληλογραφία Καποδίστρια-Ρωξάνδρας Στούρτζα διακόπηκε με τη δολοφονία του πρώτου το 1831. Η Ρωξάνδρα στη Βιέννη δραστηριοποιήθηκε στην ενίσχυση των Ελληνοπαίδων φοιτητών. Εγκαταστάθηκε στην Οδησσό και βοηθούσε, συστήνοντας την «Ευεργετική Εταιρεία», με ορφανοτροφείο για τα ορφανά Ελληνόπουλα της Επανάστασης. Πέθανε το 1844.

Χατζηκώστα Πανωραία: Ήταν πανέμορφη αρχόντισσα από το Αϊβαλί με πάμπλουτο σύζυγο. Όταν οι Τούρκοι πυρπόλησαν το Αϊβαλί, στις 2 Ιουνίου 1821, είδε να σφάζουν τον άνδρα της και τα παιδιά της. Μαζί με άλλους βρέθηκε ταλαιπωρημένη στα Ψαρά. Εκεί συναντήθηκε με τον δάσκαλο του Γένους Βενιαμίν Λέσβιο, γνώριμο του άνδρα της που την προστάτεψε. Μαζί του, το 1823 εγκαταστάθηκε στο Ναύπλιο, που είχε ορισθεί πρωτεύουσα του νέου κράτος της Ελλάδας. Στο Ναύπλιο, τότε, μαζεύτηκε πολύς κόσμος. Εκεί πολλά ορφανά του πολέμου, περιδιάβαιναν ζητιανεύοντας. Από αυτά τα ορφανά η Πανωραία περιμάζεψε δώδεκα και τα φρόντιζε. Όμως ο Βενιαμίν Λέσβιος το 1824 πέθανε και από τότε μόνη πάλευε για να ζήσει, κάνοντας τον αχθοφόρο και κάποτε τη ζητιάνα. Το 1826 που γινόταν έρανος για το Μεσολόγγι, η Πανωραία ή «Ψωροκώσταινα», όπως τη χλεύαζαν οι μάγκες του Ναυπλίου, έκανε την αρχή: «Δεν έχω τίποτα άλλο από αυτό το ασημένιο δαχτυλίδι κι αυτό το γρόσι. Αυτά τα τιποτένια προσφέρω στο μαρτυρικό Μεσολόγγι», είπε περήφανα η πλύστρα Ψωροκώσταινα και τα άφησε πάνω στο τραπέζι, που είχε στήσει στην πλατεία του Ναυπλίου η ερανική επιτροπή. Κάποιος φώναξε: «Για δείτε, η πλύστρα η Ψωροκώσταινα πρώτη πρόσφερε τον οβολό της». Κι αμέσως το φιλότιμο έκανε όλους να ρίξουν στο τραπέζι λίρες, γρόσια και ασημικά. Όταν ο Καποδίστριας ίδρυσε στο Ναύπλιο το πρώτο ορφανοτροφείο, πήγε στο ίδρυμα πλύστρα, χωρίς αμοιβή. Έφυγε από τη ζωή το 1831. Έμεινε όμως το χλευαστικό «Ψωροκώσταινα» για το φτωχό κράτος, ξεχνώντας ή μη ξέροντας ότι η «Ψωροκώσταινα» ήταν μια αρχόντισσα από το Αϊβαλί, πατριώτισσα, στον αγώνα του 1821.

Χρύσα η αρχικεντήστρα της Σμύρνης: Αυτή κέντησε το λάβαρο της Επανάστασης του 1821, που ύψωσε ο Παλαιών Πατρών Γερμανός στην Αγία Λαύρα.
Εμείς τελειώνοντας το σημείωμά μας αυτό δεν μπορούμε, παρά συγκινημένοι από αυτά που διαβάσαμε, να εκφράσουμε τον θαυμασμό μας στην αγαπητή μας Βασιλεία Γιασιράνη-Κυρίτση, για την ανάδειξη των «Γυναικών της Ιωνίας» που συμμετείχαν, η κάθε μια, με τον δικό της τρόπο στην Εθνεγερσία του 1821.

 

Προηγούμενο ΆρθροΕπόμενο Άρθρο
Μοιραστείτε το