Του Γιάννη Δ. Πατρίκου
Ο Πολιτιστικός Σύλλογος Μικρασιατών Νέας Ιωνίας Μαγνησίας «Το Εγγλεζονήσι», όπως κάθε χρόνο από το 1989, εξέδωσε κι εφέτος στα πλαίσια της πολυπτύχου πνευματικής και πολιτιστικής δραστηριότητάς του άξιο σπουδής συγκινητικό ημερολόγιο μικρασιατικής μνήμης με ιστορικό περιεχόμενο και τίτλο: «Η Σμύρνη μέσα στους αιώνες (3000 π.Χ. – 1922 μ.Χ.)» μικρού σχήματος 10,5 Χ 15,5 εκ. και 80 σελ. Το εξώφυλλο κοσμείται με κάδρο έγχρωμης φωτογραφικής απόψεως της πανέμορφης παραλίας «Κε» (γαλ. Quais) και το οπισθόφυλλο με φωτογραφία εμπορικού δρόμου της Σμύρνης. Η έρευνα και η επιμέλεια των κειμένων ανήκουν στον Γιάννη Παπανικολάου και στην εκλεκτή συνάδελφο Ουρανία Σταματιάδου – Κουτσογιάννη, φιλόλογο και δραστήρια Πρόεδρο του Δ.Σ. του Συλλόγου.
Μετά τις ευχές του Δ.Σ. προς τα μέλη και φίλους του Συλλόγου για «Ευτυχισμένο και δημιουργικό το νέο έτος» και παράθεση φωτογραφίας προτομής της Μητέρας Θεάς Ρέας – Κυβέλης, που αποκαλούσαν «Μα ή Γα ή Γαία» και είχε έδρα της τον «χρυσορρόα Πακτωλό ποταμό», παραπόταμο του Έρμου, όπου στις εκβολές του είχε ιδρυθεί η «υπέροχη, στέμμα της Ιωνίας, στολίδι της Ασίας», η χιλιοτραγουδισμένη από τα πανάρχαια χρόνια μυροβόλος Σμύρνη, την οποία διέρρεε ο Μέλης ποταμός, και η γενέτειρα, κατά την παράδοση, του Μελησιγενούς Ομήρου, γίνεται λόγος για την προέλευση του τοπωνυμίου – κατά μία εκδοχή – από την αμαζόνα Σμύρνη, γι’ αυτό αποκαλούνταν και Αμαζονία.
Έπεται ευσύνοπτος ιστορική αναδρομή της ιδρύσεως και εξελίξεως κατά τους αρχαίους χρόνους της Σμύρνης, στην οποία ήλθαν κι εγκαταστάθησαν, κατά το εισαγωγικό κείμενο, στις αρχές της 1ης χιλιετίας π.Χ. Έλληνες Αιολείς άποικοι από τη Λέσβο και κατέστη μία από τις σημαντικότερες πόλεις της αιολικής δωδεκαπόλεως, αλλά τον 7ο π.Χ. αι. περιήλθε στην κυριαρχία των Ιώνων και συνεπήχθη στην Ιωνική δωδεκάπολη ως 13η πόλη μαζί με τις Χίο, Φώκαια, Ερυθρές, Κλαζομενές, Τέω, Κολοφώνα, Λέβεδο, Έφεσο, Σάμο, Πριήνη, Μυούντα και Μίλητο. Όπως πληροφορούμαστε από επιγραφές και άλλες πηγές, η Σμύρνη στην αρχαιότητα υπήρξε σημαντικό εμπορικό με υψηλό επίπεδο πολιτισμού κέντρο, αλλά στις αρχές του 6ου π.Χ. (580 π.Χ.), ο Λυδός βασιλιάς Αλυάττης Γ’ (617-560 π.Χ.), πατέρας του θρυλικού Κροίσου, υπέταξε και λεηλάτησε την πόλη της οποίας οι κάτοικοι διασκορπίσθησαν σε κώμες και ο χώρος εγκαταλείφθηκε μέχρι το 334 π.Χ., όταν ο Μέγας Αλέξανδρος επανίδρυσε την πόλη στους πρόποδες του λόφου Πάγου και οι εγκαταβιούντες σ’ άλλους τόπους της Μικρασίας Σμυρναίοι επανέκαμψαν στη γενέτειρά τους η οποία, ευρισκόμενη σε νευραλγικό γεωγραφικό τόπο, απέκτησε μεγάλη ακμή και εξωραΐσθηκε.
Ακολούθως παρουσιάζεται η εξέλιξη της Σμύρνης κατά τη Μακεδονική και ρωμαϊκή κυριαρχία. Σημαντική είναι η ακμή και η φήμη της κατά τους χριστιανικούς χρόνους, μνημονευόμενη από τον άγιο Ιωάννη τον Θεολόγο στην Αποκάλυψή του χαρακτηρίζοντας τον Επίσκοπό της άγιο Πολύκαρπο ως «Άγγελο της Εκκλησίας της Σμύρνης, η οποία ήταν μία από τις επτά σημαντικές Εκκλησίες της Μικρασίας. Η αίγλη και η ισχύς της πόλεως συνεχίζονται κατά τους βυζαντινούς χρόνους μέχρι το 1419, όταν υποτάσσεται στους Τούρκους και μετά από πέντε αιώνες οθωμανικής κυριαρχίας απελευθερώθηκε από τον ελληνικό στρατό στις 2 Μαΐου 1919.
Στα χρόνια της τουρκοκρατίας, όπως πληροφορούμαστε από ξένους περιηγητές, η Σμύρνη εξελίσσεται σε σπουδαία πόλη με μεγάλη οικονομική ανάπτυξη, οφειλόμενη στην προνομιούχο μεταξύ Ανατολής και Δύσεως γεωγραφική της θέση. Το ελληνικό στοιχείο επικρατούσε στον πληθυσμό έναντι των μουσουλμάνων που γι’ αυτό την αποκαλούσαν «Γκιαούρ Ισμίρ» («Άπιστη Σμύρνη»). Έτσι κατά τις παραμονές του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου οι κάτοικοι της Σμύρνης ανέρχονται σε 350.000, εκ των οποίων: Έλληνες 200.000, Τούρκοι 80.000 και Διάφοροι (Αρμένιοι, Εβραίοι, Γάλλοι, Ιταλοί, Άγγλοι, Αμερικανοί 70.000). Το εμπόριο και η βιομηχανία ήσαν στα χέρια των Ελλήνων.
Στη συνέχεια περιγράφεται η πόλη της Σμύρνης και της περιοχής της με τα αξιοθέατα, η πνευματική και πολιτιστική της ανάπτυξη, ο πλούτος και η κοσμοπολίτικη ζωή των Σμυρναίων. Συγκινητική, ντυμένη με περισσή χαρά και υπερηφάνεια η περιγραφή, κατά σημαντικές ημερομηνίες των όσων συνέβησαν από τη θριαμβευτική είσοδο στην πόλη του ελευθερωτή Ελληνικού Στρατού (2 Μαΐου 1919) μέχρι τον Νοέμβριο του 1920, όταν ο θριαμβευτής της Συνθήκης των Σεβρών (28 Ιουλίου – 10 Αυγούστου 1920), που δημιουργούσε την Ελλάδα των δύο ηπείρων και των πέντε θαλασσών Ελευθέριος Βενιζέλος στις εκλογές της 1ης Νοεμβρίου 1920 δεν κατόρθωσε ούτε καν να εκλεγεί βουλευτής και φεύγει μεταβάς στο Παρίσι, ενώ στις 6 Δεκεμβρίου 1920 επανήλθε με θριαμβευτικό δημοψήφισμα ο έκπτωτος, τότε, βασιλιάς Κωνσταντίνος. Ο επάρατος εθνικός διχασμός, που κατατρύχει τους Έλληνες, δυστυχώς, από τα αρχαία χρόνια, έχει φθάσει στο απροχώρητο.
Ημερομηνιακά καταγράφονται τα γεγονότα του «Χρονικού της τελικής – κατόπιν επανειλημμένων ασυγχώρητων σφαλμάτων της τότε πολιτικής και στρατιωτικής ηγεσίας – κατάρρευσης» του ελληνικού στρατού. Στις 26 Αυγούστου 1922 οι αιμοδιψείς Τούρκοι δολοφονούν με ανήκουστα βασανιστήρια τον Μητροπολίτη Σμύρνης, νυν Άγιο Χρυσόστομο. Στις 13 Σεπτεμβρίου 1922 η Σμύρνη έχει ολοκληρωτικά τυλιχθεί στις φλόγες, οι κάτοικοί της έντρομοι, κυνηγημένοι από τους αιμοβόρους τσέτες, όσοι κατορθώνουν να μπουν στα πλεούμενα φεύγουν για την απέναντι μητέρα Πατρίδα. Οι άλλοι πνίγονται στη θάλασσα του λιμανιού ή σφαγιάζονται φρικτά ή οδηγούνται απάνθρωπα στο εσωτερικό της Τουρκίας στα «τάγματα εργασίας» (αμελέ ταμπουρού). Με πόνο ψυχής οι συγγραφείς καταλήγουν στην ημερομηνία 18 Σεπτεμβρίου 1922, όταν στη Μ. Ασία, πλέον, δεν υπάρχει ούτε ένας Έλληνας στρατιώτης. Η «φίλη» Αγγλία υπογράφει σε λίγο την ανακωχή στα Μουδανιά με τον Κεμάλ (11 Οκτωβρίου 1922), για να επιβεβαιωθεί και πάλι ο μέγας Εθνικός μας Ποιητής Διονύσιος Σολωμός γράφοντας με οδύνη στον «Ύμνο εις την Ελευθερίαν» για την Ελλάδα: «Με τα ρούχα αιματωμένα / ξέρω ότι έβγαινες κρυφά / να γυρεύεις εις τα ξένα / άλλα χέρια δυνατά / …Άλλος σού έκλαψε εις τα στήθια, / αλλ’ ανάσασιν καμμιά / άλλος σού έταξε βοήθεια / και σε γέλασε φρικτά». «Οι βενιζελικοί, γράφουν οι συγγραφείς, με ηγέτη τον Νικόλαο Πλαστήρα ρίχνουν την Κυβέρνηση κι ο Κωνσταντίνος εγκαταλείπει για άλλη μια φορά τη χώρα. Με τη συνθήκη της Λωζάννης που υπογράφεται τον επόμενο χρόνο (24 Ιουλίου 1923), το θέμα της Μ. Ασίας κλείνει οριστικά για την ελληνική πλευρά. Στη Θράκη ο Έβρος ορίζεται ως σύνορο ανάμεσα στην Τουρκία και την Ελλάδα».
Έπονται τα κατά μήνα ημερολόγια με το καθημερινό Αγιολόγιο της Εκκλησίας μας και το Ημερολόγιο επιστέφεται με τη σύνθεση του Δ.Σ. των Εγγλεζονησιωτών που όντως «αγαπούν την ιστορία και τον πολιτισμό τους, μένοντας πιστοί στους στόχους του Συλλόγου τους για τη διάσωση και διάδοση της πολιτιστικής κληρονομιάς του Μικρασιατικού Ελληνισμού». Στον Σύλλογο λειτουργούν τμήματα παραδοσιακού χορού και θεατρικών δρώμενων Αρχαρίων, Εφήβων, Ενηλίκων με υπεύθυνο την κ. Βιργινία Χρήστου και μικτή χορωδία Ενηλίκων με μαέστρο την κ. Στάσα Τζάλλα.
Κατόπιν αυτών αρμόζουν εκθύμως θερμά συγχαρητήρια στο Δ.Σ. του Πολιτιστικού Συλλόγου Ν. Ιωνίας Μαγνησίας «Το Εγγλεζονήσι» για την έκδοση του συγκινητικού Σμυρναϊκής ιστορικής μνήμης εφετινού ημερολογίου και ιδιαιτέρως στην άξια Πρόεδρο αυτού, ερίτιμο κ. Ουρανία Σταματιάδου – Κουτσογιάννη, που με τον Γιάννη Παπανικολάου συνέγραψαν με ακριβολόγο τεκμηρίωση τα κείμενα αυτού. Νάναι όλοι τους καλά, ώστε με σύμπνοια, ομοήθεια, γρήγορο νου και τον άνωθεν φωτισμό να συνεχίσουν το δαψιλές πνευματικό και πολιτιστικό έργο τους και να προσφέρουν του χρόνου σε ημερολόγιο μια άλλη πτυχή της ιστορίας των αλησμόνητων Ελληνικών πατρίδων της καθ’ ημάς Ανατολής.