Του Γεώργιου Καπουρνιώτη
Ένα από τα σημαντικότερα γνωρίσματα των Ελλήνων αποτελεί η εξασφάλιση της ψυχικής τους υγείας. Αυτό είναι κάτι που αποκτήθηκε με πολύ μόχθο και κόπο αλλά και αλλεπάλληλους αγώνες από τους συμπατριώτες μας προκειμένου να δημιουργηθεί ο ελληνικός πολιτισμός.
Από αρχαιοτήτων χρόνων, η ελληνική ψυχή στρεφόταν προς τα θεία, καθώς ο άνθρωπος πάντα έδειχνε σεβασμό και αγάπη προς τον Θεό. Η ψυχή του ήταν πάντοτε γεμάτη αγάπη και θεοσέβεια. Αξίζει, ωστόσο, να θυμόμαστε και τον αρχαιοελληνικό λόγο που αναφέρει ότι: «Ως χαρίεν έστ’ άνθρωπος, όταν άνθρωπος η» δηλ. πόσο χαριτωμένο πλάσμα είναι ο άνθρωπος, όταν είναι άνθρωπος, όταν δηλαδή διασώζει τη δοσμένη σ’ αυτόν ιδιαιτερότητα σε σχέση με τα άλογα πλάσματα, αυτό που λέμε «ανθρωπιά». Στην αντίθετη περίπτωση αναφερόμαστε στην «απανθρωπιά». Πιο συγκεκριμένα, εννοούμε την αρρώστια της ψυχής, που οδηγεί τον κάθε άνθρωπο σε λαθεμένες πράξεις ενώ παράλληλα τον υποδουλώνει σε συνήθειες ανάξιές του και συμπεριφορές που τον υποτιμούν. Σύμφωνα με τους αρχαίους προγόνους, σωστός άνθρωπος ήταν «ο καλός, ο αγαθός, ο όμορφος και ο ενάρετος». Η εξωτερική εμφάνιση ποτέ δεν διαδραμάτισε τον σημαντικότερο ρόλο. Τα χαρακτηριστικά και οι αρετές της ψυχής του, τον έκαναν να δείχνει διαφορετικός, ωραίος και μοναδικός. Για την υγιή κατάσταση της ψυχής είχαν κατά καιρούς γραφτεί πολύ ωραία αρχαιοελληνικά κείμενα, όπως εκείνο στην προς Δημόνικο επιστολή του ρήτορα ’Ισοκράτη, που διδάσκονταν για πολλές γενιές τα παιδιά μας. Αναλύοντας το κείμενο, αποσπά την προσοχή μας, πως ο σοφός συγκρίνει την ομορφιά του σώματος με εκείνη της αρετής και προτρέπει τον νεαρό αποδέκτη της επιστολής να την ακολουθήσει στη ζωή του, διότι «κάλλος ή νόσος εμάρανε ή χρόνος ανήλωσε» δηλ. την ομορφιά ή η αρρώστια τη μάρανε ή ο χρόνος την εξόδευσε. Μόνη η αρετή, όταν την κατακτά κανείς – καθώς με την πάροδο του χρόνου συναυξάνεται χωρίς παραποιήσεις με τον νου – μόνη αυτή τον συντροφεύει ως τα γηρατειά και κάνει γι’ αυτόν δυνατά όσα για τους άλλους είναι αδύνατα.
Εξαίρετο πλεονέκτημα αποτελεί η αρετή καθώς εξασφαλίζει τη δυνατότητα στον άνθρωπο να μη φοβάται, να απολαμβάνει τα ωραία και τα μεγάλα έργα, χωρίς να χρησιμοποιεί τον δόλο για να πετύχει τους στόχους του. Στην αρχαία Ελλάδα, οι πρόγονοί μας έκαναν κάποιες ενέργειες για να μη μεταδοθεί το μόλυσμα της ψυχικής αρρώστιας. Παραδείγματος χάριν, επέβαλαν υποχρεωτικά πρόστιμα σε αθλητές που συμμετείχαν στους ολυμπιακούς αγώνες όταν αυτοί κατέφευγαν σε τεχνάσματα αθέμιτα. Με αυτά τα χρήματα κατασκευάζο¬νταν για παραδειγματισμό τα άκομψα αγάλματα των Ζανών, όπου αναγράφονταν περιφρονητικά το όνομα και η πατρίδα του δολιευτή αθλητή! Επιπροσθέτως και η ασυνέπεια από δειλία τιμωρούνταν, όπως στην περίπτωση του Σεραπίωνα από την Αλεξάνδρεια, το 25 μ.X., που την παραμονή των αγώνων, το βράδυ, δεν άντεξε από την αγωνία του και «ώχετο άποδράς»! Έφυγε μυστικά από τους υποψήφιους του αγώνα! Και οι ελλανοδίκες με ψήφισμα τον καταδίκασαν να πληρώσει πρόστιμο, γιατί «μόνος πάντων ανθρώπων ώχετο αποδράς τη προτεραία της τελέσεως του παγκρατίου».
Ένα πολύ σημαντικό γνώρισμα της ψυχικής υγείας των αρχαίων Ελλήνων ήταν η διατήρηση της ελευθέριας της ψυχής. Κάποτε, παραδίδει ένας αρχαίος συγγραφέας, στο στάδιο της Ολυμπίας παρουσιάστηκαν δύο νέοι με ενδύματα που άστραφταν από την πολυτέλεια. Τότε δύο φίλοι, που κάθονταν κοντά – κοντά, ψιθύρισαν ο ένας στον άλλο: «Μέγας τύφος ούτος»! Μεγάλη περηφάνια αυτή! Σε λίγο τα ίδια λόγια είπαν, όταν εμφανίστηκαν δύο άλλοι νέοι «εν εσθήσεσι ρυπώσαις» – με ενδύματα γεμάτα ρύπους: «Άλλος τύφος ούτος!». Δύο αντίθετες εμφανίσεις, προκειμένου με τη μια ή με την άλλη να κερδίσουμε τις εντυπώσεις!
Πολλές σκέψεις δημιουργεί στο μυαλό μας το παράδειγμα αυτό. Μπορεί να απέχουμε εκατοντάδες χρόνια από εκείνη την εποχή και σήμερα να υπάρχουν μικροί και μεγάλοι με ακραίες εμφανίσεις σε ντύσιμο, σε κόμμωση ή με γλώσσα συνθηματική, ζητάνε να προσελκύσουν την προσοχή των συνανθρώπων τους με κάθε τρόπο. Πώς εξηγείται η επιμονή νεαρών αλλά και μεσηλίκων να φορούν τα σκισμένα επώνυμα ρούχα και μάλιστα σήμερα, που υπάρχουν γονείς που δεν έχουν τη δυνατότητα να εξασφαλίσουν στα παιδάκια τους ακόμη και τη σχολική τσάντα; Κι έπειτα τι νόημα έχουν και τα τόσα τρυπήματα, για να προβληθούν οι συλλογές των διαφόρων μεταλλικών εξαρτημάτων; Θα πει κανείς: Περαστικά είναι! Μα «περαστικά» λέμε, όταν είμαστε άρρωστοι! Τάχα είμαστε γεροί ή δεν είμαστε;!
Σπουδαία είναι και η παρατήρηση του Περικλή σχετικά με την ψυχική υγεία στον επιτάφιο λόγο του για τους Αθηναίους πεσόντες. Ο μεγάλος αρχηγός της Αθηναϊκής Δημοκρατίας καυχάται λέγοντας το «φιλοκαλούμεν μετ’ ευτελείας και φιλοσοφούμεν άνευ μαλακίας» δηλ. είμαστε εραστές του ωραίου χωρίς ασωτία και της ενασχολήσεως με τη σοφία χωρίς να γινόμαστε μαλθακοί!
Τέλος, αξίζει να σημειωθεί πως είναι πολύ δυσάρεστο που στις μέρες μας επικρατεί τόσο έντονα η διαφθορά και που ένα μεγάλο ποσοστό ανθρώπων αγωνίζεται ασταμάτητα για την απόκτηση ολοένα και περισσότερων υλικών αγαθών. Επίσης, πλέον δεν υπάρχουν ηθικοί φραγμοί και όρια στους ανθρώπους. Ορθό θα ήταν να παραδειγματιστούμε από τους αρχαίους Έλληνες και να μην ξεχνάμε ότι μας δίδαξαν πως η ψυχική υγεία αποτελεί μία από τις σημαντικότερες αρετές του ελληνικού πνεύματος.