Η Ορθόδοξη Υμνογραφία πηγή τής δογματικής διδασκαλίας τής Εκκλησίας

Πόσες φορές ψάλλαμε το «Χριστός Ανέστη» από το Πάσχα 

ώς την περασμένη Τετάρτη, που αποδόθηκε η Εορτή;

Του 

Κων/νου Χαριλ. Καραγκούνη, 

καθηγητού της Ανωτάτης 

Εκκλησιαστικής Ακαδημίας Αθηνών,

kxkaragounis8@gmail.com, 

www.kxkaragounis.gr

Πέρασαν σαράντα και πλέον ημέρες από το Πάσχα. Την περασμένη Τετάρτη «αποδόθηκε» η Εορτή, «σχόλασε» το «Χριστός Ανέστη» και τώρα διανύουμε μεθέορτο περίοδο τής Δεσποτικής Εορτής τής ενσώματης Αναλήψεως τού Ιησού Χριστού στην Βασιλεία Του, στα δεξιά τού Πατρός. Μακάρι να μας αξιώσει ο Κύριος να εορτάσουμε και του χρόνου ευλογημένο και ειρηνικό Πάσχα…

Αναρωτιούνται πολλοί· πόσες φορές ψάλαμε το «Χριστός Ανέστη» αυτή την περίοδο και γιατί τόσες πολλές φορές· προς τι τέτοια επιμονή και επανάληψη. Θα προσπαθήσω, συν Θεώ. να απαντήσω συνοπτικά, αλλά πρώτα επιτρέψτε μου μια παρένθεση σχετικά με την Ελληνορθόδοξη Υμνογραφία.

Κατά την διετία 1978-1979 το έγκριτο επιστημονικό Περιοδικό «Θεολογία» φιλοξένησε σε δύο συνέχειες [στο 4ο τεύχος τού τόμου 49/1978 (σελ. 907-923) και στο 1ο τεύχος τού 50/1979 (σελ. 205-230)] την σπουδαιότατη μεταπτυχιακή εργασία τού μακαριστού και αείμνηστου Βολιώτη Θεολόγου Βασιλείου Κοτσμανίδη, με τίτλο «Ορθόδοξος Σωτηριολογία εις τους Ασματικούς Κανόνας Ακινήτων Δεσποτικών Εορτών». Η μελέτη αυτή υπήρξε πρωτοπόρα και κομβική για την εποχή που εκπονήθηκε και δημοσιεύθηκε, αλλά και σήμερα αποτελεί μία επιστημονική εργασία αναφοράς. Θα μεταφέρω εδώ δύο αποσπάσματα από την εργασία τού Βασ. Κοτσμανίδη, ένα εισαγωγικό και ένα επιλογικό, σχετικά με την Ελληνορθόδοξη Υμνογραφία:

«Εις τον Λειτουργικόν βίον της Εκκλησίας, εις την Θείαν Λατρείαν… χρησιμοποιούνται… ύμνοι, οίτινες αποτελούν την Υμνογραφίαν της Εκκλησίας, ενώ κείμενα των Πατέρων, έστω και επ’ εκκλησίαις εκφωνηθέντων λόγων, δεν περιελήφθησαν… Το γεγονός μαρτυρεί την ιδιάζουσαν θέσιν και σημασίαν των Λειτουργικών ύμνων εν τη συνειδήσει και τω βίω τής Εκκλησίας. Ούτοι μόνοι εκ της όλης εκπεφρασμένης εμπειρίας των εν τη Εκκλησία θεουμένων εύρον θέσιν εντός τής εν Πνεύματι και Αληθεία προσκυνήσεως τω Πατρί, παραπλεύρως προς τα ιερά των Γραφών κείμενα… Καθίσταται όθεν προφανής η αξία, ην η Εκκλησία αναγνωρίζει εις τα κείμενα ταύτα. Εξ επόψεως Εκκλησίας η εν τη Υμνογραφία ομολογουμένη και αποτεθησαυρισμένη εμπειρία περί των αποκαλύψεων και δωρεών του Θεού των πατέρων ημών, μόνον προς την εν τη Αγία Γραφή φυλαχθείσαν δύναται προφανώς να παραβληθή».

Έπειτα από την όλη πραγμάτευση του θέματος, έχοντας δε αποδείξει με έξοχη επιστημονικότητα την παραπάνω εισαγωγική του τοποθέτηση, ο Βασ. Κοτσμανίδης καταλήγει στο εξής συμπέρασμα: «Η Υμνογραφία της Εκκλησίας, κατέχουσα θεμελιώδη θέσιν εις τον Λειτουργικόν βίον της Εκκλησίας, συνιστά στειχείον εκφράσεως, της πίστεως και της εμπειρίας της θεώσεως των εν τη Εκκλησία θεουμένων. Διό και δύναται να χρησιμεύση αύτη ως πηγή διά την σπουδήν της Ορθοδόξου Θεολογίας». 

Για να γίνει σαφής η σπουδαιότητα τής παραπάνω δημοσίευσης, θα σημειώσω, ότι ο Ανδρέας Φυτράκης (Αντιπρύτανης Πανεπιστημίου Αθηνών το 1970), στο Δ΄ Πανελλήνιο Θεολογικό Συνέδριο (Αθήνα 1969), της Πανελλήνιας Ένωσης Θεολόγων, παρουσίασε την πρωτοπόρα μελέτη του, «Η Μορφωτική και Παιδαγωγική Αξία της Εκκλησιαστικής Υμνολογίας» (ανάτυπο, Αθήναι 1970). Ο αείμνηστος θεολόγος, με την μελέτη του αυτή α) εξαίρει την ποιητική, φιλολογική, μουσική και εν γένει αισθητική αξία των ύμνων· β) τονίζει ότι πρόκειται αποκλειστικώς περί λειτουργικών κειμένων, τα οποία μειώνονται και υποβαθμίζονται αν τα μεταχειριζόμαστε εκτός του ορθόδοξου λατρευτικού χωροχρόνου· γ) υπερθεματίζει για τον προσευχητικό και δοξολογικό ρόλο των ύμνων· δ) υπογραμμίζει την καταλληλότητά τους για διδασκαλία της ορθοδόξου πίστεως· ε) εισηγείται την εισαγωγή ειδικού μαθήματος Υμνογραφίας στη Μέση Εκπαίδευση και ς) υπενθυμίζει ότι οι ύμνοι είναι «αναποσπάστως συνδεδεμένα και συνυφασμένα μετά της μελωδίας αυτών, μετά της οποίας συνεδημιουργούντο υπό των υμνωδών αυτών.» Εντούτοις, ο Φυτράκης δεν τολμησε το βήμα που έκανε ο Κατσμανίδης, όταν διατύπωσε και απέδειξε, ότι η Ελληνορθόδοξη Υμνογραφία αποτελεί, α) πηγή Ορθοδόξου Δόγματος, ισοδύναμη με την Αγία Γραφή και την Πατερική Παράδοση (!), αλλά και β) προβολή του Ορθοδόξου Βιώματος, εκπεφρασμένη και καταγεγραμμένη από τις γραφίδες αγίων Υμνογράφων τής Εκκλησίας.

Κλείνω την παρένθεση.

Μένει, τώρα, να απαντήσω, πόσες φορές ψάλαμε «Χριστός Ανέστη» την περίοδο από το Πάσχα ως την περασμένη Τετάρτη της Αποδόσεως της Εορτής. Γιατί το ψέλνουμε τόσες φορές και για το προς τι τέτοια επιμονή, απάντησαν ήδη εμπεριστατωμένα οι αείμνηστοι Φυτράκης και Κοτσμανίδης.

Λοιπόν, το βράδυ τής Ανάστασης (Όρθρος, Θ. Λειτουργία) στον Εσπερινό τής Αγάπης και στην Εναρκτήριο Ακολουθία, που αντικαθιστά το Απόδειπνο, το Μεσονυκτικό και τις Ακολουθίες των 4 Ωρών, το «Χριστός Ανέστη» ψέλνεται -αν μέτρησα σωστά- 151 φορές. Το ίδιο επαναλαμβάνεται τις ημέρες τής Διακαινησίμου Εβδομάδος και την Τετάρτη προ τής Αναλήψεως (151 x 8 = 1208 φορές). 

Από την Κυριακή τού Θωμά μέχρι και την Τρίτη προ της Αποδόσεως, τις υπόλοιπες 31 ημέρες, το «Χριστός Ανέστη» ελαττώνεται κατά 57 φορές, αλλά πάλι ψέλνεται 94 φορές την ημέρα, δηλαδή, 2.914 φορές σε 31 ημέρες. Γενικό σύνολο 4122 «Χριστός Ανέστη» σε λειτουργική χρήση.

Μήπως αυτές τις ημέρες η Λειτουργική Υμνογραφία δεν έχει πολλά Τροπάρια και ψέλνεται το «Χριστός Ανέστη», για να γεμίζει ο λειτουργικός χρόνος; Όσοι εκκλησιάζονται τακτικά γνωρίζουν ότι αυτό δεν ισχύει. Αντιθέτως· με ένα πρόχειρο υπολογισμό, στην Ορθόδοξη Λατρεία ψέλνονται περίπου 850.000 ύμνοι το χρόνο. [Δεν υπολόγισα ό,τι δεν χρησιμοποιείται στη Λατρεία αλλά σώζεται θησαυρισμένο στα ανέκδοτα χειρόγραφα των ανά τον κόσμο βιβλιοθηκών.] Το 1/3 αυτών των ύμνων ψάλλονται κατά τις Κινητές Εορτές που συνδέονται με το Πάσχα.

– Μα, 4122 «Χριστός Ανέστη» σε 39 ημέρες; Δεν είναι υπερβολή;

– Καμμία υπερβολή. Γιατί, το «Χριστός Ανέστη» μοιράζει Ελπίδα. Το «Χριστός Ανέστη» νικά τον θάνατο. Στεριώνει την πίστη μας στη δική μας ανάσταση· στην ανάσταση του φθαρτού σώματός μας. Με το «Χριστός Ανέστη» ομολογούμε ότι ο Ιησού Χριστός θα ξανάρθει ενδόξως να νικήσει τον ἀρχοντα τού κόσμου, τον διάβολο, να καταργήσει οριστικά το κακό και να απονείμει δικαιοσύνη· την δικαιοσύνη που πουθενά αλλού δεν βρίσκει ο ταλαίπωρος άνθρωπος.

Σημείωση: Μη φανταστεί κανείς, ότι μετά της Αναλήψεως δεν ξαναλέμε «Χριστός Ανέστη» ως το επόμενο Πάσχα. Κάθε Κυριακή Ανάσταση έχουμε. Κάθε κυριακάτικο Τροπάριο κρύβει ένα «Χριστός Αληθώς Ανέστη»!