Του
Γ. Καπουρνιώτη
Πέρασαν 3 σημαντικότατα έτη: 2020, 2021 και 2022 με τρεις επετείους εθνικές (οι δύο πρώτες δοξαστικές και η άλλη είναι μόνη τραυματική!), τα οποία αποτέλεσαν μια ιδανική ευκαιρία για αυτογνωσία σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο. Ήταν έτη που ενέπνευσαν τις επόμενες γενεές των Ελλήνων και τις εμψύχωσε σε καιρούς δοκιμασίας.
Το 2020, γιορτάσαμε τα 2.500 χρόνια από τον Μαραθώνα – Σαλαμίνα, δηλαδή τη νίκη στη ναυμαχία της Σαλαμίνας, χάρη στην ιδιοφυία του Θεμιστοκλή και στη θέληση των Ελλήνων να διατηρήσουν την ελευθερία τους. Πραγματοποιήθηκε στις 22 Σεπτεμβρίου του 480 π.Χ. μεταξύ του συμμαχικού στόλου των ελληνικών πόλεων – κρατών και της περσικής αυτοκρατορίας και ήταν μία από τις πιο σπουδαίες ναυμαχίες όλων των εποχών στην ιστορία της ανθρωπότητας.
Το 2021, γιορτάσαμε τα 200 χρόνια από την κήρυξη του απελευθερωτικού Αγώνα του 1821. Η ελληνική επανάσταση υπήρξε σταθμός στην ιστορία του νεότερου Ελληνισμού, αφού οδήγησε, μετά από 400 χρόνια, στη δημιουργία ενός ανεξάρτητου ελληνικού κράτους. Η πατρίδα μας, με το βλέμμα στο μέλλον, θα πρέπει να θυμάται, για μια ακόμη φορά, τα λόγια του Μακρυγιάννη: «…Πατρίς, να μακαρίζεις γενικώς όλους τους Έλληνες, ότι θυσιάστηκαν για σένα, να σ’ αναστήσουνε, να ξαναειπωθείς άλλη μία φορά ελεύθερη πατρίδα, που ήσουνα χαμένη και σβησμένη από τον κατάλογο των εθνών».
Η χρονιά 2022 είχε έναν ιδιαίτερο συμβολισμό, μιας και συμπληρώνονταν τα 100 χρόνια από την κορύφωση της Μικρασιατικής Καταστροφής. Ειδικά η επέτειος της 14ης Σεπτεμβρίου – ημέρα πυρπόλησης της Σμύρνης το 1922 – συμβολίζει τη μεγαλύτερη τραγωδία που βίωσε ποτέ ο ελληνισμός. Οι συνέπειες της Μικρασιατικής Καταστροφής θα είναι πάντα παρούσες και καθοριστικές, γιατί όλα τα προβλήματα που υπάρχουν σήμερα με την Τουρκία προέρχονται από εκείνη την ανυπολόγιστης σημασίας ελληνική ήττα. Αυτή είναι η διαφορά με τις άλλες. Αυτή λοιπόν η καταστροφή έχει διαστάσεις πανελλήνιες και έγινε αναπόσπαστο μέρος της συλλογικής εθνικής μνήμης. Βρίσκεις τον απόηχό της σε οποιαδήποτε γωνιά της Ελλάδας και δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι το ένα τέταρτο σχεδόν των Ελλήνων έχουν κάποια συγγένεια με Μικρασιάτες.
Κάθε γωνιά της Ελλάδας έκανε κάτι για τη Μικρά Ασία. Έτσι και η Νέα Ιωνία του Βόλου, με επίκεντρο το σύμβολό της, την Ευαγγελίστρια, τίμησε, όπως κάθε χρόνο, την επέτειο της γενοκτονίας των Ελλήνων της Μικράς Ασίας μαζί με τους τοπικούς Μικρασιατικούς Συλλόγους, που κάλυπτε όλο το επετειακό έτος 2022 με θρησκευτικές, επιστημονικές, εκπαιδευτικές και πολιτιστικές εκδηλώσεις. Ο σκοπός των εκδηλώσεων ήταν διπλός, όπως ήταν και ο χαρακτήρας της επετείου: Η διδακτική διατήρηση της ιστορικής μνήμης ζωντανής και η ανάδειξη της καταλυτικής συμβολής των προσφύγων στη σύγχρονη Ελλάδα.
Επομένως, τι έχει μείνει από όλη τη συζήτηση για το 1922 μέσα στο 2022 που μας αποχαιρετά; Ότι το μικρασιατικό δεν ήταν μόνο εθνικό πρόβλημα. Ήταν και ευρωπαϊκό. Το άλλο που μας μένει είναι πώς έγινε η ενσωμάτωση. Οι μεγάλες δυσκολίες της υποδοχής ήταν μέχρι το 1940. Και γιατί αυτό; Γιατί έπρεπε να γίνει ο πόλεμος με τους Ιταλογερμανούς για να ζήσουν οι Έλληνες την ίδια δυσκολία όλοι μαζί για να καταλάβουν ότι δεν υπάρχει «προσφυγιά» και «εντοπιότητα». Οι ντόπιοι δεν δέχτηκαν σχεδόν ποτέ την προσφυγική εγκατάσταση, για λόγους οι οποίοι αφορούν το κάθε μεταναστευτικό: «Μας παίρνουν τη δουλειά μας, δεν ζούνε όπως εμείς, δεν έχουμε τις ίδιες συνήθειες, είναι ξένοι, τουρκόσποροι, «πρόσφυγγες» και όχι πρόσφυγες», έλεγαν. Μολονότι δεν υπάρχει προσφυγή, υπάρχει επιστροφή στη μητρόπολη, δεν άφησαν τους πρόσφυγες να θεωρούν ότι γυρίζουν στη μητρόπολη παρά από το 1940 και μετά, όταν έζησαν όλοι το μεγάλο δυστύχημα του ιταλογερμανικού πολέμου…
Χάρη όμως στους Μικρασιάτες πρόσφυγες έγιναν και μεγάλα οφέλη εθνικά, όπως είναι η ελληνοποίηση της Βορείου Ελλάδος. Όταν η Θεσσαλονίκη γίνεται ελληνική, το 1912, οι κάτοικοι της Θεσσαλονίκης και των περιχώρων όχι μόνο απειλούνταν από τους Βουλγάρους, αλλά δεν είχαν και ομοιογένεια μεταξύ τους. Αυτή πετυχαίνεται όταν ακριβώς οι πρόσφυγες εγκαθίστανται σε όλα τα μέρη της Βορείου Ελλάδος που τώρα είναι γνωστά με το πρόθεμα «Νέα», όπως για παράδειγμα: Νέα Μουδανιά, Νέο Ρύσιο ή Αρετσού, Νέος Κουκλουτζάς, Νέα Μαινεμένη, Νέο Κορδελιό, Νέα Ευκαρπία, Νέα Μαγνησία, Νέα Μηχανιώνα κ.ά. Δικαιολογημένα η Θεσσαλονίκη έχει ως επίθετο το προσφυγομάνα, γιατί αυτή ακριβώς δέχτηκε τους περισσότερους πρόσφυγες. Η άλλη μεγάλη ωφέλεια είναι ένα σωρό επαγγελματικές ιδιότητες, οι οποίες ήταν εξαιρετικά προχωρημένες για τους Μικρασιάτες και σχεδόν άγνωστες για την Ελλάδα. Ταπητουργίες, χρυσοχοΐες, θέματα αλιείας, τροφής, διατροφής, μουσικής.
Και εκεί βέβαια, όταν το λέμε αυτό, πρέπει να θυμηθούμε πως τα σμυρναίικα και τα πολίτικα τραγούδια, κυριάρχησαν από το 1922 έως τα τέλη της δεκαετίας του 1930 στην Ελλάδα. Αλλά έχουμε και νέους χορούς, τα ρεμπέτικα, τα ζεϊμπέκικα, όλα τα οποία οδηγούν στη μεγάλη μουσική του Μίκη Θεοδωράκη, του Μάνου Χατζιδάκι και στην αξέχαστη φωνή της Δόμνας Σαμίου, της Ελληνίδας τραγουδίστριας και μουσικολόγου, που συνετέλεσε στη διάσωση και διάδοση του παραδοσιακού τραγουδιού, διότι από τη Μικρασία είχε τα πρώτα της ακούσματα. Και φυσικά ένα σωρό άλλους καλλιτέχνες, οι οποίοι δείχνουν ότι αυτή η Μικρασία ήταν λίκνο πολιτισμού και λίκνο εθνικό. Ένας τόπος όπου δημιουργήθηκε κάτι σπουδαίο. Ένας τόπος όπου ανέστησε τον Φώτη Κόντογλου για ζωγράφο, τον Ηλία Βενέζη από τους μεγάλους μυθιστοριογράφους, τον Γιώργο Σεφέρη που τιμήθηκε με το Βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας (1963), τον Μανόλη Ανδρόνικο διαπρεπή αρχαιολόγο, τον Κάρολο Κουν, έναν μεγάλο θεατράνθρωπο. Φυσικά, υπήρξαν και πολλοί που έγιναν σπουδαίοι επιχειρηματίες: Ο Σμυρνιός Αριστοτέλης Ωνάσης, ο γεννημένος στον Πόρο της Νίγδης Καππαδοκίας Πρόδρομος Μποδοσάκης – Αθανασιάδης κ.ά. Δικαίως, λοιπόν, η Μικρασία είναι ένα άνοιγμα προς την Ευρώπη και την πρόοδο γενικότερα. Πρόοδος ίσον Μικρασία.
Θα μας μείνει τίποτα λοιπόν; Νομίζω ναι, γιατί εκείνο που έχει τελειώσει είναι ότι έπαψε η εντοπιότητα των ντόπιων του ελλαδισμού και έχουμε μια οικουμενικότητα ελληνική χάρη ακριβώς στους πρόσφυγες. Το ότι σήμερα η Ελλάδα στον απόδημο Ελληνισμό έχει διασπορά, το χρωστά πρώτα στους Μικρασιάτες. Και χάρη σε αυτόν τον απόδημο Ελληνισμό τώρα έχουμε και την οικουμενικότητά μας.