Η λοίμωξη του μουσικού εκπαιδευτικού συστήματος στην εποχή της COVID-19

Tης Δήμητρας Μουλιού*

Με μια καταγέλαστη χαρμονή θ’ αποχωρούσε ανάπρυμος, ο επιβλητικότερος παγκοσμίως αρχαίος Έλληνας φιλόσοφος, Πυθαγόρας ο Σάμιος, από την υφιστάμενη νεωτεριστική πραγματικότητα. Η «μουσική ίαση», η πυθαγόρεια ψυχοσωματική πανάκεια εν καιρώ πανδημίας, υποβάλλεται, πια, σε προοδευτική εξάμβλωση από τον σύγκαιρο κοινωνικό ιστό.

Η πρώτη, ίσως, καταγεγραμμένη φονική επιδημία, χρονολογείται το 3.000 π.Χ., στην Κίνα, καταλύοντας αμετακλήτως την Ιστορία της Μουσικής. Οι «ιαματικοί παιάνες» του «φονικού λοιμού» της Σπάρτης του 7ου αι. π.Χ., και τα κορεσμένα σε μουσικές αναφορές έργα του Πλάτωνα και του Δάμωνα επί 430 π.Χ., στον «μέγα λοιμό» των Αθηνών, ιχνογραφούν το θαλλός της μουσικής ιατρικής του πυθαγόρειου θεωρήματος.
Η συνυφασμένη με το βυζαντινό μέλος «ιουστινιάνειος πανούκλα» του 6ου αι. μ.Χ., διαρρήχθηκε από βυζαντινούς «ιαματικούς ύμνους», ομοιάζοντες των αρχαιοελληνικών παιανών.

To φημισμένο «canción del mariachi» (το τραγούδι των μαριάτσι), της ταινίας «desperado» (απελπισμένος), αναδεικνύει μια έγχορδη μεξικάνικη χροιά, «ιαματική», αφικνουμένη της μεσαιωνικής «μαύρης πανώλης» τη μουσική παρακαταθήκη, ενόσω ο λαχεμός της ιατρικής επιστημονικής άγνοιας κατέλειπε ανθρωπιστικά τραύματα.
Η επιδημία της χολέρας έπηλε τα κρόσσια του «αργεντίνικου τάνγκο», με την εποχή του Ρομαντισμού να σμιλεύει τις ευμάλακτες κοινότητες και το πάθος να ρέει σε κάθε φλέβα των, όπως αντικατοπτρίζεται στο λογοτέχνημα «love in the time of cholera» (ο έρωτας στα χρόνια της χολέρας).

Καταστροφική απέβη η αδιασείστως φονικότερη όλων των εποχών «ισπανική γρίπη» του 1918-1920, για τις παραστάσεις του νεαρού Λούις Άρμστρονγκ, καθώς τα μουσικά επιτεύγματα του ασθενούς, τότε, Ρώσου συνθέτη Σεργκέι Ραχμάνινοφ, δεν αναλώθηκαν, έναντι των ιατρικών συστάσεων. Η μουσική δεν απήλθε της ισπανικής γρίπης αντιθέτως, ο αποσυντεθειμένος κοινωνικός ιστός αποτέλεσε ένα ηχολίπαρο υπόστρωμα, για μια εν τω βάθει ζύμωση της μοντέρνας μουσικής εποχής και των αμερικάνικων μπλουζ, όπως η διάσημη σύνθεση «the influenza blues» (τα μπλουζ της γρίπης), μαρτυρόμενη την κρήνη επιρροής της.

Κι ενώ, μια απαράμιλλου κάλλους μουσική δεινότητα διαδέχθηκε τα συμπαρομαρτούντα κοινωνικά λυγρά της ισπανικής γρίπης, η διαρκούσα πανδημία της «COVID-19» (ασθένεια του κορωνοϊού-19), συνδαυλίζει την υπάρχουσα καμπή αυτής της αίγλης, απεργαζόμενη ένα δυσμενές μουσικό πολιτιστικό, κοινωνικό και κυρίως εκπαιδευτικό πλαίσιο.

Η αξία της Μουσικής εξυψώνεται στην Αρχαία Αθήνα, κατασταίνουσα μια αντηρίδα της εκπαιδευτικής μεθόδου, λόγω του «ιαματικού» χαρακτήρα της. Η συνισταμένη ψυχοσωματική δύναμή της, επενεργούσα, πρωταρχικώς, στα διεφθαρμένα πάθη του αλόγου της ψυχής και στις πολύκλαυτες ευαισθησίες, είναι κραταιά στο χώρο και το χρόνο. Η μουσική διδαχή, η επιστήμη του πενταγράμμου και η τέχνη της χημείας των ήχων, πανθομολογουμένως ενσωματώνει την ψυχαγωγία, την ορθή διαγωγή, την καλαισθησία και την κουλτούρα, μα συνάμα φινιρίζει την ηθική διάπλαση και τη σφυρηλάτηση του χαρακτήρα του νεαρού ανθρωπίνου όντος.
Το ένδημο μουσικό σύστημα εκφυλίζεται εκθετικώς κι ανεξαρτήτως της αναφαίνουσας πανδημίας, με τα πολιτιστικά και κοινωνικά μουσικά ιδεώδη να υφίστανται μια διαρκή οξείδωση.

Η αρμονική πολυπλεξία, η ποικιλία της χροιάς και οι ηχητικές δυναμικές διακυμάνσεις των φυσικών οργάνων θυσιάστηκαν, πια, στο βωμό της ηλεκτρονικής μουσικής παραγωγής, και η νεωτεριστική μουσική κομποστοποιήθηκε μέσα στις προτιμητέες, ομόρρυθμες και κοινότυπες «τρίτες» και «πέμπτες». Αποκύημά των, η ανεξίτηλη χρυσή εποχή του 20ού αι. να φαντάζει μονόδρομος, όταν οι «Rolling Stones» και οι «Pink Floyd» δονούν στεντορείως τα ηχεία των σημερινών γενεών, αλώβητοι από κακόγουστες φτωχές ρεπλίκες.
Ο άλλοτε πηγαίος καλλιτεχνικός ρομαντισμός και λυρισμός, αλλά και το αλάξευτο ροκ και το μέταλλο, απωλέσθηκαν, με το πάτημα του κουμπιού της σύγχρονης «καλλιτεχνικής» φθήνιας, των νεοσυντεθειμένων έργων, των δίσκων των βλασθέντων εκ του χρήματος. Η μουσική βιομηχανία εκτόπισε, μερικώς, τα πολιτιστικά μουσικά δρώμενα, ενώ συρρικνώθηκε οικονομικά, αποτελματώνοντας αρκετούς αξιόλογους καλλιτέχνες, πολιτιστικούς αιθέρες, πρότυπα μουσικής ποιότητας και ήθους.

Το νεωτεριστικό κοινωνικό δίπολο απωθεί επαισχύντως την ανόθευτη μουσική, ελκόμενο ρινισμάτων σόου ταλέντων και μη, των υποσχόμενων φρούδων καριέρων σύντομου διαστήματος, ανυπολογίστως συμμετεχόντων και πνευματικών επιπτώσεων των, σε μια κοινωνία, πρακτικώς, αδυνατούσας αφομοίωσης των ολίγων αυθεντικών ταλέντων. Η ψευδαίσθηση του ταλέντου, ενός ζυγού γέρνοντος στο χρήμα έναντι του επιστημονικού και τεχνικού «κάλλους», προάγει τη γένεση κακοηθών μουσικών νεοπλασμάτων, προτύπων συντηρουμένων μιας κοινωνικής μουσικής αισθητικής ατροφίας.

Οι αμέτρητοι άμουσοι και κακόφωνοι, οι προκλητικές σύγχρονες «μπαρόβιες» της Ελληναίου, οι άτεχνοι ξεκούρδιστοι οργανοπαίχτες των κουτουκιών και των μπαρ, οι γενικότεροι διασκεδαστές της ιδίας λογής, οι τρέφοντες τα μουσικά πρότυπα, κονιορτοποιούν τη ρεαλιστική μουσική επιστήμη και τέχνη, ωθώντας την κοινωνία σε μουσική παρακμή.

Εκτός αυτών, το μουσικό εκπαιδευτικό σύστημα νοσεί, τα έργα του Μπαχ μοιάζουν με «απότιστο δέντρο που ανθίζει δίχως να φυλλοροεί», αποτελούμενα μια μουσική παρακαταθήκη και βασικό εκπαιδευτικό κεφάλαιο στο διηνεκές του χρόνου, όμως η μουσική, επιστήμη και τέχνη, έχει αμέτρητες σελίδες εκτός βιβλίου, όπως ατομικής έκφρασης και δημιουργίας, που, λόγω μονολιθικούς εκπαίδευσης και μουσικών παρωπίδων, σπανίζουν. Τα κοινότυπα «μουσικά σύνολα», όταν υποσκιάζουν τη «μουσική σύμπραξη» και γίνονται αυτοσκοπός, διαπλάθουν σπουδαστές μηδενικής σολιστικής ικανότητας.

Οι πάσχοντες επιστημονικώς, τεχνικώς και παιδαγωγικώς άνθρωποι, οι θρέψαντες το τωρινό μουσικό εκπαιδευτικό οίδημα, οι αυτοτιτλοφορούμενοι μουσικοί για λιγοστά μελανά τάλαντα, οι απουσιαζούσης γονικής αξιολογήσεως «δάσκαλοι», άγουν στη δημιουργία μουσικών με σαθρά μουσικά και ηθικά θεμέλια.
Η πανδημία της COVID-19 απέβη λοιμώδης για ένα ήδη ασθενές μουσικό σύστημα. Τα πολιτιστικά δρώμενα απαγορεύθηκαν, δικαίως, προς αποφυγήν ιικής διασποράς σε συναθροίσεις και μουσικές συμπράξεις, το εκπαιδευτικό πλαίσιο διαμορφώθηκε στην εξ’ αποστάσεως διδαχή, και η ολική μουσική υπέστη την προκρούστεια βάσανο.

Το δε παράλογο, ενώ στο εξωτερικό τα ηλεκτρονικά μαθήματα είναι γεγονός χρόνων, σε τοπικό επίπεδο επικρατεί ένας παραγκωνισμός της μεθόδου, όταν η «μουσική ίαση» εν καιρώ πανδημίας δεν είναι πολυτέλεια αλλά αναγκαιότητα (!).
«Δεν είναι τα πιο δυνατά είδη που επιβιώνουν ή τα πιο έξυπνα, αλλά αυτά που ανταποκρίνονται καλύτερα στις αλλαγές»∙ η αμφιλεγόμενη «φυσική επιλογή» του Δαρβίνου, είναι, μια ευάρμοστη διδακτική θεωρία για την επικρατούσα πανδημία.

Η πνευματική απόσταση σε ένα δια ζώσης μάθημα είναι καταστροφική, συγκριτικά με μια προσπάθεια επιτυχίας σε μια εξ’ αποστάσεως εκπαιδευτική μέθοδο. Άνθρωποι που προ πανδημίας αδυνατούσαν να διδάξουν μουσική δια ζώσης, σαφώς επί πανδημίας βυθίζονται στη ραστώνη της καραντίνας.
Η γνήσια μουσική – ιστορικώς ομολογουμένο – επιβίωσε και στάθηκε πανάκεια σε πανδημικούς καιρούς, συνεπώς η «μουσική ίαση» είναι υποχρέωση των αυθεντικών μουσικών – παντός μέσου – στη σημερινή πανδημία.
Στο λυκόφως της διαρκούσας πανδημίας και στο λυκαυγές μιας μετά-πανδημικής κοινωνίας, το πρωταρχικό μουσικό εκπαιδευτικό μέλημα, είναι μια ανθρωποκεντρική μουσική εκπαίδευση, μακριά από ατομικά εκπαιδευτικά δόγματα, βασιζόμενη στη γνήσια μουσική, προσαρμοσμένη στην εκάστοτε πραγματικότητα και στις αληθινές ανάγκες των νέων ανθρώπων, διότι, διαπλάθοντας νεαρούς μουσικούς, διαμορφώνουμε έναν νέο μουσικό πολιτισμό.

*Η Δήμητρα Μουλιού είναι βιοχημικός – βιοτεχνολόγος, διπλωματούχος Σολίστ κλασσικής κιθάρας