Η Ευρωπαϊκή Ένωση: Μύθος ή πραγματικότητα;

της Βασιλικής Μελισσουργού,
M Sc (Δ.Π.Μ.) φιλολόγου
του 3ου Γ.Ε.Λ. Βόλου

Τους τελευταίους μήνες τίθεται στο επίκεντρο των συζητήσεων η Ευρώπη, οι πολιτικές και κοινωνικές της διαστάσεις, οι δυνατότητες προστασίας και εξέλιξης των κρατών-μελών της και οι υποσχέσεις που η Ευρωπαϊκή Ένωση επαγγέλλεται προς τα «μέλη» που συναποτελούν το «όλον». Οι ευρωεκλογές στη χώρα μας, αλλά και σε άλλα μέλη-κράτη της Ε.Ε. ανέδειξαν μείζονα θέματα για τη διακυβέρνηση, τους θεσμούς και την τύχη των πολιτών.

Μυθολογική ερμηνεία
Ας επιχειρήσουμε μια «επίσκεψη» του δοθέντος ονόματος της Ευρώπης! Κατά τη ρήση του Αντισθένη, αρχαίου φιλοσόφου και ιδρυτή της κυνικής σχολής, «αρχή σοφίας ονομάτων επίσκεψις», η ετυμολογική προέλευση αποτελεί και κατάκτηση της σημασίας της λέξης. Πιθανή ετυμολογία από ευρύς + ώψ: αυτή που έχει μεγάλα μάτια, που βλέπει μακριά, που είναι διορατική και μαντεύει τις εξελίξεις, ό,τι και αν σημαίνει αυτό!
Σύμφωνα με τη μυθολογία, η όμορφη Ευρώπη, κόρη του Φοίνικα (ή του πατέρα του, Αγήνορα) και της Τηλέφασσας υπήρξε θύμα απαγωγής από τον Δία που ερωτοχτυπημένος μεταμορφώθηκε σε άσπρο ήμερο ταύρο. Αφού ξεγέλασε την Ευρώπη, τη μεταφέρει μέσω θαλάσσης στην Κρήτη στην περιοχή της Γόρτυνας και μαζί της απέκτησε τρεις γιους, τον Μίνωα, τον Ραδάμανθυ, κριτές των ψυχών στον Άδη και τον Σαρπηδόνα που έγινε βασιλιάς της Λυκίας, περιοχή της Μ. Ασίας. Ο Δίας σαν αντάλλαγμα προς την όμορφη Ευρώπη προσέφερε τρία δώρα: τον Τάλω, ένα μεταλλικό φύλακα για προστασία – συμβολισμός για την προστασία της Κρήτης από κάθε επίδοξο κατακτητή – ένα ικανό προς ανεύρεσιν του θηράματος κυνηγόσκυλο και ένα «εύστοχο» όπλο. Δώρα με πολλές ερμηνείες…

Συμβολή του αρχαιοελληνικού πολιτισμού
Η συμβολή του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού υπήρξε τεράστια, ενώ οι αξίες και οι θεσμοί που καλλιεργήθηκαν και αναπτύχθηκαν στο πλαίσιο των ελληνικών γραμμάτων και τεχνών αποτέλεσαν το κρηπίδωμα του ευρωπαϊκού πνεύματος. Η ελευθερία, η αλήθεια, η ομορφιά και το μέτρο που γεφυρώνει τις αντιθέσεις είναι έννοιες που προέκυψαν από τα καλλιτεχνικά και πνευματικά δημιουργήματα των Ελλήνων. Η δικαιοσύνη, οι νόμοι και οι κανόνες που κατοχυρώνουν την ελευθερία γεννήθηκαν μέσα στα όρια των ελληνικών πόλεων-κρατών. Και η αρμονική συνύπαρξη των πολιτών διασφαλιζόταν με το πολίτευμα της δημοκρατίας, αφού ο αρχαίος Αθηναίος γνώριζε, κατά τον Αριστοτέλη, να «ἄρχειν και να ἄρχεσθαι». Τα δικαιώματα της ισονομίας, της ισοπολιτείας και της ισηγορίας απονέμονταν σε κάθε πολίτη στην Εκκλησία του Δήμου. Η Δημοκρατία του Περικλή αναδείχθηκε αξεπέραστο πολιτειακό πρότυπο όλων των εποχών και όλων των κρατών. Στη σύνθεση του ευρωπαϊκού πολιτισμού οφείλουμε να προσθέσουμε την έννοια του κράτους και του δικαίου, έτσι όπως αναδύθηκαν μέσα από την ρωμαϊκή κυριαρχία. Αλλά και τις έννοιες της πίστης, της αγάπης και της συγχώρεσης που πρόβαλε η χριστιανική διδασκαλία.

Ιστορική Ανασκόπηση
Η Ευρωπαϊκή Ένωση, μια πολιτική και οικονομική ένωση αριθμεί πια αρκετά χρόνια ύπαρξης, Μετά τη Συνθήκη του Παρισιού το 1950 σε μια προσπάθεια αποφυγής νέων-μετά το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο- ένοπλων αιματηρών και ολέθριων πολεμικών συγκρούσεων ιδρύθηκε το 1951με βάση το Σχέδιο R.Schuman, Γάλλου υπουργού Εξωτερικών η Ευρωπαϊκή Κοινότητα Άνθρακα και Χάλυβα (ΕΚΑΧ), αποτελούμενη από έξι μόλις χώρες-μέλη: Βέλγιο, Γαλλία, Δ. Γερμανία, Ιταλία, Κάτω Χώρες και Λουξεμβούργο. Το 1958 αξιοποιώντας την επιτυχία της προηγούμενης Κοινότητας, με τις δυο Συνθήκες της Ρώμης πραγματοποιείται η δημιουργία δύο νέων Κοινοτήτων, η Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα(Ε.Ο.Κ.) και η Ευρωπαϊκή Κοινότητα Ατομικής Ενέργειας(Ευρατόμ). Το 1962 το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, μετεξέλιξη της Ευρωπαϊκής Κοινοβουλευτικής Συνέλευσης, καθίσταται θεσμικό όργανο μέσα από καθιερωμένες από το 1979 εκλογές και καθορίζει τις πολιτικές εξελίξεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ο αριθμός των βουλευτών με την προσχώρηση της Ελλάδος το 1981στην Ε.Ε., μεγαλώνει συν 24 εκλεγμένους βουλευτές. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο από κοινού με το Συμβούλιο επωμίζεται νομοθετικά και δημοσιονομικά καθήκοντα, ενώ, παράλληλα, προβαίνει σε πολιτικό έλεγχο. Η Συνθήκη του Maastricht, από την ομώνυμη πόλη στο νοτιοανατολικό τμήμα της Ολλανδίας μεταξύ Βελγίου και Γερμανίας, όπου υπεγράφη η συνθήκη το 1992, αποτελεί την πιο καθοριστική συνθήκη ολοκλήρωσης της Ε.Ε.. Με τη συγκεκριμένη συνθήκη επεκτάθηκε η αμυντική δυνατότητα των κρατών -μελών μέσω του ΝΑΤΟ, ενώ επήλθε η συνειδητοποίηση της ένταξης των λαών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αφού η Ευρώπη τέθηκε αντικείμενο συζήτησης στην εσωτερική πολιτική των χωρών-μελών.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση πραγματικότητα
Ας μεταφερθούμε στο παρόν και στον σύγχρονο κόσμο. Σήμερα η Ευρωπαϊκή Ένωση απαριθμώντας 27 κράτη-μέλη, συνιστά μια διευρυμένη πολιτική, οικονομική, κοινωνική και πολιτιστική οντότητα. Αποτελεί μια εσωτερική αγορά, προωθώντας κοινό νόμισμα, το ευρώ, επιτρέπει στα κράτη-μέλη την ελεύθερη διακίνηση ανθρώπων -για σπουδές, εργασία, έρευνα- υπηρεσιών, εμπορευμάτων και χρηματικών επενδύσεων και υιοθετώντας κοινή αγροτική και αλιευτική πορεία. Επίσης, ακολουθεί ενιαία εξωτερική πολιτική ως προς τις τρίτες Χώρες. Προάγει την ελευθερία, την ασφάλεια, την δικαιοσύνη και την αλληλεγγύη προς τις αναπτυσσόμενες χώρες-μέλη, παρέχοντας υποστήριξη και βοήθεια. Επίσης, με την Συνθήκη Schengen -από την ομώνυμη πόλη του Λουξεμβούργου- εξασφαλίζεται η απρόσκοπτη κυκλοφορία, χωρίς συνοριακούς ελέγχους εντός των κρατών-μελών. Η Συνθήκη του Άμστερνταμ επικύρωσε την παραπάνω σύμπραξη σε επίπεδο δικαστηρίου και αστυνομίας. Ιδιαίτερα επωφελής αποδείχθηκε η παραπάνω Συνθήκη σχετικά με το μεταναστευτικό πρόβλημα.
Τα Θεσμικά όργανα – το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο που καθορίζει την εξωτερική πολιτική και την άμυνα, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προτείνει νόμους, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης αρμόδια όργανα για να αποφασίζουν για τη θέσπιση και την εφαρμογή των προτεινόμενων νόμων, το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης μεριμνά για την σωστή λειτουργία των νόμων, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, υπεύθυνη για την οικονομική διαχείριση και το Ελεγκτικό Συμβούλιο διερευνά για την απορρόφηση και την σωστή επένδυση των κοινοτικών κονδυλίων – εγγυώνται την δημοκρατία, την ισότητα, την ομαλή λειτουργία, την ασφάλεια και την ελευθερία των κρατών-μελών και των υπηκόων της Ε.Ε.. Τα Θεσμικά όργανα μαζί με τις Εθνικές Κυβερνήσεις συντελούν στην θεμελίωση μιας αγαστής συνεργασίας και στην ενίσχυση των συλλογικών δυνατοτήτων της Ε.Ε.

Προκλήσεις μιας απαιτητικής πραγματικότητας
Η Ευρωπαϊκή Ιδέα τον 21ο αιώνα έρχεται αντιμέτωπη με μια σειρά σοβαρών προκλήσεων και αντινομιών. Από την μια, είναι αδήριτη ανάγκη να προφυλάξει και να διατηρήσει η κάθε χώρα-μέλος την δική της πολιτιστική σφραγίδα και ιστορία και από την άλλη, κρίνεται επιτακτικής σημασίας η προσπάθεια του συνόλου των χωρών-μελών να ενοποιηθούν, να αποτελέσουν ένα αρμονικό σύνολο που σκέφτεται και δρα συλλογικά και με τη μεγαλύτερη δυνατή ομοφωνία. Πρέπει, λοιπόν, να κατοχυρώσουμε την ποικιλομορφία και την απαραίτητη διαφοροποίηση των πολιτισμών, με την απαίτηση της ομοιομορφίας και της ομογενοποίησης των μελών της Ευρώπης. Παράλληλα, η αρετή της ανεκτικότητας των μελών συμβάλλει στην εξέλιξη και την πρόοδο των λαών και οδηγεί την ένωση σε μια δημιουργική πορεία, επιτυγχάνοντας την ισορροπία μέσα από τις αντιθέσεις. Αξιοποιώντας μια φράση του Heilbroner από το βιβλίο του «Οι φιλόσοφοι του Οικονομικού Κόσμου» ότι «από τα σπλάχνα του παλιού γεννιέται κάτι νέο» ενατενίζουμε με όραμα και σχέδιο μια νέα εποχή για την Ευρωπαϊκή κοινότητα, απαλλαγμένη από τα λάθη και τις αδυναμίες του παρελθόντος.
Ζούμε σε μια δύσκολη εποχή που μαστίζεται από πολλά προβλήματα. Ξεπεράσαμε μια οικονομική κρίση και μια πανδημία της covid 19. Τώρα, καλούμαστε να αντιμετωπίσουμε τις συνέπειες μιας σοβαρής και επικίνδυνης για την ανθρώπινη υγεία κλιματικής αλλαγής. Έντονες ξηρασίες, υψηλές θερμοκρασίες και υπερθέρμανση του πλανήτη, παρατεταμένες περιόδους ανομβρίας, πυρκαγιές, πλημμύρες, απώλειες ανθρώπινων ζωών, χλωρίδας και πανίδας, τεράστιων εκτάσεων πρασίνου-πηγή οξυγόνου- όλα προβλήματα για τα οποία απαιτείται μια συλλογική και υπεύθυνη λύση. Ακόμη, πιο σημαντικό το πρόβλημα των πολέμων και των γεωπολιτικών διεκδικήσεων, που ταλανίζουν και διχάζουν την ανθρωπότητα. Η Γηραιά ήπειρος είναι ανάγκη να επαγρυπνά και να προλαμβάνει-ή να προλαβαίνει-, δίνοντας δραστικές και σωτήριες λύσεις.
Η έρευνα και η καινοτομία πρέπει να χαρακτηρίζουν όλες τις χώρες-μέλη της Ε.Ε. Η τεχνολογία καλπάζει με ιλιγγιώδεις ρυθμούς και τα κοινοτικά κονδύλια για την επιστήμη και τα τεχνολογικά επιτεύγματα πρέπει ισόποσα να διαμοιράζονται. Ευνοημένες οι ανεπτυγμένες χώρες (Γαλλία, Γερμανία, Ιταλία), ενώ η Ελλάδα, ουραγός στην 24 θέση των ευρωπαϊκών κρατών-μελών με σημαντικές ελλείψεις και αδυναμίες στον τομέα της εκπαίδευσης και των δεξιοτήτων, γεγονός που έχει αντίκτυπο στον τομέα της απασχόλησης, της ανάπτυξης και της οικονομικής ανθεκτικότητας. Άρα, η χώρα μας καθίσταται μη ανταγωνιστική, με μια μη βιώσιμη οικονομική πολιτική.

Ευρωπαϊκή Ένωση & ανθρώπινα ιδεώδη
Θεμέλια του Ευρωπαϊκού οικοδομήματος θεωρούνται οι αξίες και τα ιδεώδη που καταξιώνουν την ανθρώπινη ύπαρξη, προάγουν την ελευθερία, εδραιώνουν τη Δημοκρατία με κύρια χαρακτηριστικά την ισονομία και την ισοπολιτεία, την ισότητα και τη δικαιοσύνη. Είναι αλήθεια ότι στις πρόσφατες ευρωεκλογές δέχθηκε πλήγματα τόσο ο θεσμός της δημοκρατίας όσο και η αξία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Ευτυχώς, η Γαλλία στην δεύτερη εκλογική αναμέτρηση, αναχαίτισε την ορμή της ακροδεξιάς. Και μαζί ένα επικίνδυνο κύμα επανόδου απολυταρχικών καθεστώτων.
Η Ε.Ε. με την κοινοτική νομοθεσία αποβλέπει στην άσκηση κοινωνικής πολιτικής. Η υπεράσπιση και η προώθηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων θα πρέπει να αποτελεί την κυρίαρχη επιδίωξη της Ευρωπαϊκής Κοινότητας. Ωστόσο, η Διεθνής Συνομοσπονδία Συνδικαλιστικών Ενώσεων (Confederation Syndicale Internationale, CSI) κατέγραψε «απότομη επιδείνωση» με παραβιάσεις των δικαιωμάτων των εργαζομένων, με λήψη αντιεργατικών προγραμμάτων από κυβερνήσεις και εταιρείες που απειλούν το δικαίωμα της απεργίας και του «συνδικαλίζεσθαι» εις υπεράσπισιν των κεκτημένων, σημάδια κινδύνου της Δημοκρατίας.
Απαιτείται ιδιαίτερη προσοχή για την οικοδόμηση μιας Ευρωπαϊκής Ένωσης που θα στέκεται αρωγός και συμπαραστάτης στον άνθρωπο και την κοινωνία. Αντίθετα, πολλές φορές θριαμβεύει το συμφέρον, τα οικονομικά κίνητρα και το ιδιωτικό όφελος, διαχρονικές απαξίες εις βάρος του κοινωνικού καλού, της αλληλεγγύης, της συλλογικότητας. Είναι ανάγκη, λοιπόν, κάθε κάτοικος της γηραιάς Αλβιώνος δίπλα στην εθνική του ταυτότητα να συνειδητοποιήσει και να αποδεχθεί ότι είναι μέρος ενός συνόλου, της Ευρωπαϊκής ηπείρου. Αυτό δεν είναι εύκολο. «Χαλεπά τα καλά» αποφάνθηκε ο Πλάτων στην ιδεώδη Πολιτεία του. Χρειάζεται προσωπικός αγώνας για να απεκδυθεί κάποιος τις εγωιστικές τάσεις και τις μικρότητες και να ενταχθεί ολοκληρωτικά και με αφοσίωση σε ένα σύνολο. Έτσι, το κάθε κράτος για να αποτελέσει μέρος μιας ολότητας, της Ευρωπαϊκής Ένωσης, πρέπει να δρα εναρμονισμένα με το σύνολο, να συστρατεύεται για την υπεράσπιση της ελευθερίας, της δικαιοσύνης, της ανθρωπιάς. Κάθε μικρό κράτος, όπως είναι η Ελλάδα, έχει ανάγκη από την προστασία και την βοήθεια μιας μεγαλύτερης δύναμης. Ο θεσμός των συμμαχιών και της ομοσπονδίας, γνωστός από την αρχαιότητα απέφερε πολλά θετικά στοιχεία σε περιόδους πολέμου και ειρήνης. Η ισχύς εν τη ενώσει, η αθροιστική θεωρία του Αριστοτέλη εφαρμόζεται στην περίπτωση της Ευρωπαϊκής ενοποίησης, όπου μέσα από έναν γόνιμο συγκερασμό, ένα μωσαϊκό πολιτιστικών στοιχείων και ιδεών αναδύεται ένας άλλος κόσμος με όραμα την ειρήνη, την ισότητα και την πρόοδο. Σαν τα αστέρια της σημαίας της Ευρώπης που συμβολίζουν και υπόσχονται την λαμπρή πορεία και την ισοτιμία των 27 κρατων-μελών της.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
Heilbroner, R (2000), Οι Φιλόσοφοι του Οικονομικού Κόσμου Η Ζωή, οι Καιροί και οι Ιδέες των μεγάλων Οικονομολόγων, μτφ. Β. Λίγγρη, Ν. Λίγγρης, Κλ. Παπαμιχαήλ, εκδ. Κριτική
Κουτρούκης, Θ (1994), Κοινωνική Ευρώπη: Όψεις της βιομηχανικής δημοκρατίας στις ευρωπαϊκές επιχειρήσεις, Αθήνα: Financial Forum, 1994.
Levi-Strauss, Gl. (1995), Φυλή και Ιστορία – Φυλή και Πολιτισμός, μτφρ. Ευρ. Παπάζογλου, Αθήνα, εκδ. Γνώση
Λέντζης, Δ (2023), Η αμοιβαία εμπιστοσύνη ως θεμέλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, εκδ. Ευρασία
Rohit, Majumdar (2023), Ιστορία της Ευρώπης Από την Αναγέννηση μέχρι το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, μτφρ. Παπαγεωργίου Στ., εκδ. Παπαζήση
Φραγκουδάκη, Α, Τα Νέα, 30/6/2001, 21/4/2017, Lifo, 22/1/23