Τoυ Γεωργίου – Σπυρίδωνα Ανυφαντή*
Τον Μάρτιο του 2020, ο ΠΟΥ κήρυξε την πανδημία του ιού SARS-CoV-2, του ιού που προκαλεί την ασθένεια COVID-19. Έκτοτε πολλές υγειονομικές υπηρεσίες ανέστειλαν τις λειτουργίες τους, προκειμένου το βάρος των υγειονομικών υπηρεσιών να αποδοθεί στην αντιμετώπιση του COVID-19. Μια από αυτές τις υπηρεσίες ήταν και η λειτουργία των Μονάδων Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής και των Τραπεζών Κρυοσυντήρησης. Και ενώ η έξαρση του ιού βρισκόταν σε επίπεδο κάμψης, ερευνητικές μελέτες έδειξαν ότι ο ιός χρησιμοποιεί συγκεκριμένους υποδοχείς για να εισέλθει στο κύτταρο ξενιστή, υποδοχείς που φαίνεται να εκφράζονται τόσο στα κύτταρα της σπερματογέννεσης, όσο και σε κύτταρα της ωοθήκης. Μάλιστα κάποιες μελέτες προσπάθησαν να ανιχνεύσουν τον ιό στο σπερματικό πλάσμα και απέτυχαν, παρόλο αυτά κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι δεν αποκλείεται ο ιός να βρίσκεται σε δείγματα σπέρματος. Παρόμοια εικασία έγινε και για τα ωάρια. Εάν και ερευνητικές μελέτες σε άτομα με COVID-19 σχετικά με την υποβοηθούμενη αναπαραγωγή δεν έχουν γίνει ούτε μπορούν να γίνουν λόγω της αναστολής λειτουργίας των συγκεκριμένων υγειονομικών μονάδων κάποιες σχετικές οδηγίες ως μέτρα ασφαλείας της λειτουργίας των Μονάδων και των Τραπεζών Κρυοσυντήρησης μπορεί να προταθούν.
Ένα δείγμα σπέρματος που προέρχεται από άνδρα που νοσεί και επιθυμεί να κρυοσυντηρηθεί το δείγμα του θα πρέπει να αντιμετωπιστεί όπως όλα τα μολυσματικά δείγματα. Ο ένας τρόπος είναι να χρησιμοποιηθεί ξεχωριστός κάδος αποθήκευσης ή εναλλακτικά σε κρυοφιαλίδιο υψίστης ασφαλείας.
Ωάρια και έμβρυα που δημιουργούνται από οροθετικούς γονείς θα πρέπει να αποθηκεύονται για κρυοσυντήρηση σε παγιέτες υψίστης ασφαλείας
Η θερμοκρασία και η πίεση εντός του εργαστηρίου εμβρυολογίας θα πρέπει να μεταβληθούν ώστε να μην υπάρχει πιθανότητα επιβίωσης του ιού, εφόσον ο ιός έχει την ικανότητα να μεταδίδεται και σε θερμοκρασίες που υπάρχουν εντός των εργαστηρίων (22 με 25).
Κατάλληλες φόρμες ενδημασίας, μάσκα και μάσκα επικάλυψης της κεφαλής, γάντια είναι πλέον απαραίτητα για την αντιμετώπιση περιστατικών με COVID-19, ενώ σε κάθε περιστατικό της ωοληψίας θα πρέπει να απολυμαίνεται ο χώρος από ειδικό συνεργείου καθαρισμού και το προσωπικό να αλλάζει τη μάσκα και τα γάντια για τυχόν επαφή με μολυσματικό υλικό του προηγούμενου περιστατικού.
Προστατευτικό τζάμι στην υποδοχή των ασθενών.
Βέβαια η προσέλευση του ζευγαριού γίνεται κατόπιν συμπλήρωσης ενός ερωτηματολογίου διαλογής. Από αυτό το ερωτηματολόγιο γίνεται αντιληπτό εάν το ζευγάρι έχει έρθει σε επαφή με κάποιον που έχει νοσήσει, ενώ σε περίπτωση που δεν υπάρχει κάποιος κίνδυνος το ζευγάρι προχωράει στη διαδικασία ενώ σύμφωνα με τις οδηγίες της ESHRE κρίνεται απαραίτητη η εξέταση με PCR λίγο πριν την ωοληψία. Ανάλογα με το αποτέλεσμα υπάρχουν διάφορες εκδοχές.
Όμως όπως όλες οι υγειονομικές παροχές υπηρεσιών έτσι και η υποβοηθούμενη αναπαραγωγή κρίθηκε απαραίτητη υγειονομική παροχή υπηρεσιών τουλάχιστον σε περιπτώσεις ογκολογικών ασθενών που επιθυμούν να καταψύξουν το σπέρμα ή τα ωάριά τους (και δεν υπάρχει δυνατότητα αναβολής). Η κατάσταση της κατηγορίας αυτών των ασθενών της υποβοηθούμενης αναπαραγωγής θεωρήθηκε ως μια κατάσταση έκτακτη όπως άλλωστε και άλλες έκτακτες υγειονομικές καταστάσεις που δεν έχουν σχέση απαραίτητα με την COVID-19 πανδημία.
Μέχρι στιγμής δεν υπάρχουν δεδομένα που να δείχνουν ότι ο SARS-CoV-2 μπορεί να επηρεάσει τη διαδικασία της υποβοηθούμενης αναπαραγωγής, ενώ υπάρχουν μελέτες που πιστεύουν ότι η διαδικασία της υποβοηθούμενης αναπαραγωγής είναι περισσότερο ασφαλής μέθοδος από τη φυσιολογική αναπαραγωγική διαδικασία, καθώς οι γαμέτες και τα παραγόμενα έμβρυα καλλιεργούνται σε διαλύματα που ακόμα και η παρουσία του ιού αραιώνεται σε βαθμό που δεν υφίσταται τελικά. Παρόλο αυτά όλες οι διαδικασίες που πραγματοποιούνται στο εργαστήριο εμβρυολογίας της Μονάδας Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής πρέπει να ακολουθούν συγκεκριμένες οδηγίες.
Κάποιοι ερευνητές θεωρούν ότι όλα τα ζευγάρια πρέπει να αντιμετωπίζονται ως ύποπτα, καθώς τα διαγνωστικά τεστ δεν έχουν 100% αξιοπιστία. Το μοριακό τεστ φαίνεται να έχει προβάδισμα του τεστ αντισωμάτων. Πάντως και τα δύο τεστ έχουν πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα. Το μοριακό τεστ μας δίνει τη δυνατότητα να ανιχνεύσουμε την παρουσία του ιού τη στιγμή που πραγματοποιείται το τεστ χωρίς να σημαίνει ότι ο ιός είναι ενεργός. Εάν το άτομο έχει νοσήσει και έχουν περάσει κάποιες μέρες το μοριακό τεστ υπάρχει πιθανότητα να μην το ανιχνεύσει. Σε αυτήν την περίπτωση το τεστ των αντισωμάτων έχει προβάδισμα του μοριακού τεστ, καθώς ανιχνεύει τυχόν αντισώματα που έχουν παραχθεί από το άτομο που έχει ήδη νοσήσει και βρίσκεται σε κατάσταση ανάρρωσης. Επειδή, λοιπόν, δημιουργούνται κενά ημερών που δεν μπορεί να ανιχνευθεί ο ιός κατά τη διαδικασία υποβοηθούμενης αναπαραγωγής, κάποιοι ερευνητές πιστεύουν ότι τα μέτρα ασφαλείας στην COVID-19 εποχή θα πρέπει να λαμβάνονται για όλα τα περιστατικά ανεξάρτητα από τη διαλογή τους ως μη ύποπτα.
*Ο Γεώργιος – Σπυρίδωνας Ανυφαντής είναι επίκουρος καθηγητής εμβρυολογίας Τμήματος Ιατρικής Πανεπιστημίου Θεσσαλίας